Ríu Amu Daria

El ríu Amu Daria (en taxicu, Омударё o дарёи Ому, Omudaryo o Daryoi Omu; en persa آمودریا, Âmudaryâ; n'uzbecu, Amudaryo, onde darya en persa antiguu significa mar o gran ríu) ye un llargu ríu d'Asia Central, d'antiguo llamáu Pamir y Oxus, polos griegos. Naz na cordal del Pamir, sirve de frontera natural ente Afganistán, Taxiquistán, Turkmenistán y Uzbequistán y desagua nel mar d'Aral. Tien un cursu averáu de 2540 kilómetros. Enantes desaguaba nel mar Caspiu.

Ríu Amu Daria
Situación
País	Afganistán
Provincia	Gor
Tipu	ríu
Coordenaes	37°06′22″N 68°18′23″E
Datos
Altitú media	29 m
Superficie de la conca	309 000 km²
Llonxitú	2620 km
Caudal	1400 m³/s
Nacimientu	Ríu Pamir
Desembocadura	Mar de Aral Sur
Afluentes	ver Ríu Kunduz, Ríu Kofarnihon, Ríu Surxondaryo, Sherabad River (en) , Ríu Zeravshan, Khulm River (en) , Ríu Vakhsh y Ríu Panj

Vista de satélite del antiguu delta del Amu Daria (1994)

Recibe'l nome de la ciudá de Āmul, actual Türkmenabat pola que flúi.

Xeografía

Río Amu Daria nes cercaníes d'Urganch

L'Amu Daria naz na unión del ríu Vakhsh (786 km) y el ríu Panj (1125 km). La población llocal referir al ríu como Jayhoun (جيحون) el que pensábase que derivaba Gihon, el nome bíblicu pa unu de los cuatro ríos del xardín d'Edén o paraísu. El ríu tamién ye conocíu por esti nome pola mayor parte de los escritores islámicos medievales.

El ríu ye navegable mientres 1450 kilómetros, siendo'l so llargor total de 2540 kilómetros y la so conca de 534.739 km². Al añu arrama al mar d'Aral alredor de 55 kilómetros cúbicos d'agua, que vien de los montes del sur onde la precipitación añal ronda los 1000 milímetros. Inclusive antes d'empezar la regación masiva, la gran evaporación mientres el branu torga que gran parte del agua algame'l mar.

Historia

Hai evidencies de que los glaciares de Pamir apurrieron bastante agua al ríu mientres los sieglos XIV y XIII e.C.

Los escritos históricos indiquen qu'en diversos periodos el ríu fluyó hasta'l mar d'Aral (pel sur), al mar Caspiu (pel este) o dambos. L'últimu cambéu de desaguada se documenta nel sieglu XIII, cuando se produz la conquista de Kunya-Urgench per parte de los mongoles n'esviando'l Amu Daria y favorecer asina l'hinchente de la ciudá; antes el ríu escurría travesando la conca del llagu Sariqamish, formando rápidos y tabayones al traviés del calce anguaño secu del Uzboy, pa desaguar nuna gran badea esistente nesi momentu al este del Caspiu.

Ver tamién

• Civilización del Oxus
• Bactriana
• Corasmia

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Amu Daria.
• The Course of the Oxus River (n'inglés)

• Datos: Q8493
• Multimedia: Amu Darya