Wikipedia

Mar d'Aral

Esti artículu trata sobre un llagu endorreico n'Asia Central. Pa ver otros usos del términu, Aral.

El mar d'Aral (kazaquistanín: 'Арал теңізі, Aral tengizi; uzbecu: Orol dengizi; rusu: Аральскοе мοре, Aralskoye more; Plantía:Lang-tg; en persa: دریاچه خوارزم, Daryocha-i Khorazm , llagu Khuarazm) ye un llagu endorreico, o mar interior, asitiáu n'Asia Central, ente Kazakstán, al norte, y Uzbequistán, al sur. Magar ye denomináu «mar», Kazakstán y Uzbequistán son consideraos estaos ensin mariña. D'antiguo, yera unu de los cuatro llagos más grandes del mundu, con una superficie de 68 000 km². Na actualidá, el mar d'Aral amenorgóse a menos del 10 % del so tamañu orixinal, fechu que se calificó como unu de los mayores desastres medioambientales asocedíos na hestoria recién.

Mar d'Aral
Situación
PaísBandera de Kazakstán Kazakstán
Tipu antiguo lago (es) Traducir
Parte de Mediterranean Sea Area (en) Traducir
Coordenaes 45°N 60°E / 45°N 60°E / 45; 60
Mar d'Aral alcuéntrase en Kazakstán
Mar d'Aral
Mar d'Aral
Mar d'Aral (Kazakstán)
Datos
Altitú media 31 m
Superficie 8303 km² y 68 000 km²
Superficie de la conca 690 000 km²
Llonxitú 428 km
Fondura 42 m (máximu)
8,7 m (media)
Cambiar los datos en Wikidata

Tres los tresvases d'agua realizaos pola Xunión Soviética nos años 1960, de los ríos Amu Daria y Sir Daria que nél conflúin, el llagu amenorgar de manera drástica anque trémbole. Pretendía esviase agua pa regar cultivos, principalmente d'algodón, en Uzbequistán y Kazakstán. Tres la cayida de la URSS, la falta d'entendimientu debida al enfrentamientu ente los países qu'antes formaben parte de la sumida Xunión Soviética, torgó que se detuviera esti amenorgamientu constante; pos Kazakstán y Uzbequistán, que se parten lo que queda del mar d'Aral, tán enfrentaes con Kirguistán y Taxiquistán, repúbliques por onde flúin los ríos qu'alimentaben el otrora gran mar interior.[1]

Amás, como resultáu de pruebes armamentísticas, proyeutos industriales y arramaos de residuos de fertilizantes mientres tol sieglu XX, el mar tien un altu índiz de contaminación.

Toponimia

editar

Sábese que los antiguos xeógrafos árabes y perses denominar Khuarazm o Kharezm, por cuenta de la vecina rexón de Corasmia. El so nome actual, que n'asturianu significa aproximao ‘mar d'islles',[2] deber a los más de 1500 pequeños castros mayores d'una hectárea d'estensión remanecíos dientro del llagu, la mayoría de los cualos sumieron por cuenta de los problemes ambientales que tien el llagu anguaño.

Formación

editar

Mientres el Cenozoicu tuvo conectáu, ente otros, col mar Negru[3] y, darréu dempués de la so separación, convertir nuna depresión en mediu del desiertu d'Asia Central; esta foi enllenada de manera simultánea pelos ríos Amu Daria y Sir Daria fai 10 o 20 mil años (esto ye, mientres el Pleistocenu), convirtiéndola nuna zona d'oasis y, darréu, nun llagu.[4] Sicasí, los tresvases d'agua de dichos ríos pal regadíu de cultivos como'l algodón amenorgaron de manera considerable'l volume del mar d'Aral dende la década de 1960. Esto aumentó la desertificación de la rexón, provocando una catástrofe ecolóxica irreversible considerada como una de les peores del planeta.[5][6][7][8][9]

Primeros usos humanos y navegación

editar
 
Primeros botes rusos nel mar d'Aral. Dibuxu de Tarás Shevchenko en 1848.

La presencia militar rusa nel mar d'Aral empezó en 1847 cola fundación de Raimsk, que llueu pasó a llamase Aralsk, cerca de la desaguada del Sir Daria. Dempués, la Marina Imperial Rusa empezó a esplegar los sos buques nel mar. Por cuenta de que la cuenca del Aral nun ta coneutada a otros cuerpos d'agua, los buques tuvieron de ser desmontaos en Oremburgu, xunto al Ural, unviaos per tierra a Aralsk (presumiblemente por una caravana de camellos), y depués reensamblados. Les dos primeres embarcaciones en ser botaes al llagu fueron dos goletas de dos mástiles, llamaes Nikolai y Mikhail. La primera yera un buque de guerra, y la segunda, un buque mercante pa sirvir a los establecimientos pesqueros del llagu. En 1848, dambes embarcaciones estudiaron la porción septentrional del llagu y, nesi mesmu añu, foi ensamblado el Constantine, un buque de guerra. Comandado por Alekséi Butakov, el Constantine esploró per completu'l mar d'Aral nos dos años siguientes.[10] El poeta y pintor ucranianu Tarás Shevchenko formó parte de la espedición, na cual fixo dellos dibuxos de la mariña del Aral.[11]

Pa la navegación en 1851, tres vapores suecos de nueva construcción llegaron en camellu dende Oremburgu. Sicasí, yá que les espediciones xeolóxiques previes nun llograren atopar depósitos de carbón na zona, Vasili Perovsky ordenó "un suministru tan grande como fuera posible" de saksaul, un arbustu del desiertu similar a la gobernadora, que sería llevada a Aralsk y depués usada nos vapores. Desafortunadamente, esta madera nun foi un combustible bien fayadizu, y la flotilla finalmente foi abastecida con carbón de Donéts.[10]

Problemes ecolóxicos

editar
 
Mapa del mar d'Aral de 1853.

En 1959, la Xunión Soviética decidió esviar parte de l'agua de los dos grandes ríos d'Asia Central, el Amu Daria nel sur y el Sir Daria nel nordeste, pa poder desenvolver cultivos de regadíu nel desiertu d'Asia Central.[7] D'esta manera, l'Asia Central soviética empezó a producir arroz, melones, ceberes y, bien n'especial, algodón. La Xunión Soviética pretendía convertise n'unu de los principales productores mundiales d'algodón, y consiguir; na actualidá, Uzbequistán ye unu de los mayores productores esportadores d'algodón nel mundu.[12]

Les canales de regación empezaron a construyise a gran escala nos años 1930. La calidá de la construcción de munchos d'estes canales yera ínfima, lo cual dexaba que parte de l'agua penerárase o se evaporara. Nel casu de la canal de Kara Kum, el mayor d'Asia Central, esbardiábase probablemente hasta un 70% de l'agua. Entá güei solo'l 12% del llargor total de canales de regación d'Uzbequistán ta impermiabilizáu.[8]

Antes de 1960, envalórase que yá s'esviaben a la tierra ente 20 y 70 quilómetros cúbicos d'agua. Asina, la mayor parte del suministru d'agua del mar d'Aral esviárase y na década del 60, el mar empezó a menguar. Ente 1961 y 1970, el nivel del mar d'Aral baxó a un ritmu mediu de 20 cm al añu. Nos años 1970, el ritmu de descensu del nivel casi se triplicó, hasta algamar ente 50 y 60 cm añales. Nos años 80, el nivel del mar amenorgaba una media d'ente 80 y 90 cm cada añu. Y a pesar d'esto, el volume d'agua utilizada pa la regación siguió n'aumentu. La cantidá d'agua estrayida de los ríos doblar ente 1960 y 1980.[8] Mentanto, la producción d'algodón casi se dobló nel mesmu periodu.

La progresiva desapaición del gran llagu nun sorprendía a los soviéticos. Yá lo esperaren. Aparentemente, na URSS considerábase que'l Aral yera un error de la naturaleza», y un inxenieru soviéticu diría en 1968 que «rescampla pa tol mundu que la desapaición del mar d'Aral ye inevitable».[13]

Situación actual

editar
 
El mar d'Aral vistu dende l'espaciu en 1985.
 
Momentu en que la islla Renacimientu, orixinalmente nel centru del Aral, convertir nuna península (finales de 2000-empiezos de 2001).
 
Comparanza ente l'estáu del mar d'Aral en 1989 y el 12 d'agostu de 2003. (orixe de la imaxe: NASA)
 
Barcu abandonáu cerca de la ciudá de Aral (Kazakstán).

La superficie del mar d'Aral amenorgóse anguaño nun 60 %, y el so volume en casi un 80 %. En 1960, el mar d'Aral yera'l cuartu mayor llagu del mundu, con una área averada de 68 042 km², y un volume de 1100 km³. En 1998, yá baxara hasta 28 687 km², l'octavu llagu del mundu. Mientres el mesmu intervalu de tiempu, la salín del mar aumentó dende alredor de 10 g/l hasta unos 45 g/l.

En 1987 l'amenorgamientu progresivu del nivel de les agües acabó estremando'l llagu en dos volúmenes d'agua separáu, el mar d'Aral Norte y el mar d'Aral Sur, esti postreru estremáu de la mesma na porción central y la porción occidental.[8] Anque se construyó una canal artificial pa coneutar la parte norte y la parte sur, la conexón perdiérase yá en 1999, debíu al cada vez más acusáu descensu de les agües.

Mar d'Aral Norte y Esperanza de Recuperación

editar

Llevar a cabo trabajo pa caltener el mar d'Aral Norte, incluyida la construcción de preses que garanticen la preservación d'un fluxu constante d'agua duce. N'ochobre de 2003, el Gobiernu de Kazakstán dio a conocer un plan pa construyir una presa de formigón, el llamáu dique Kokaral, pa dixebrar los dos metaes del mar d'Aral, de cuenta que pueda alzase el nivel de l'agua nesi cachu del mar orixinal y amenorgar los niveles de salín, l'oxetivu llograr en 2007.[14] Mientres 2010 a 2012 llevóse un faraónicu llabor de recuperación del mar d'Aral, amás de la construcción del dique Kokaral antes mentáu, tán ameyorándose los sistemes de riego, ya inclusive se ta plantegando'l tresvase d'agua de dalgún ríu de Siberia.

Na seronda del añu 2015 la vera del mar d'Aral Norte averárase yá hasta 20 km de la ciudá d'Aralsk,[15] cuando va una década lo taba a 100 km. Ente 2005 y 2006, el dique favoreció que'l nivel de l'agua xubiera a un ritmu inesperáu. Pero dende entós l'ameyoramientu paez enllancase. Güei, el Aral Norte cubre 800 km cuadraos más que hai 4 años. Pa los científicos de la NASA, la velocidá de recuperación inclusive supera les mires, anque'l dique esanició les posibilidaes de recuperar la parte sur, asitiada n'Uzbequistán.

El Gobiernu cazacu y el Bancu Mundial tán intentando desenvolver una 2ª fase del so proyeutu, que podría dar al mar otru emburrión escontra Aralsk. Esto va implicar grandes inversiones p'ameyorar los sistemes de riego de la rexón, polos que s'escapen cantidaes enormes d'agua anguaño. Pero'l plan inda nun ye una realidá. Magar ello, los resultaos yá tán ende: el mar volvió, la pesca recuperóse significativamente, les plantes de procesamientu de pexe tán trabayando y los productos esportar a Europa.

Estos llogros y l'enfotu en que'l mar va volver resucitaron el sector pesqueru. Fai un deceniu, nun había pescadores en Aralsk. Güei, 600 homes arrexuntaos en cooperatives volvieron afaenar y prinden unes 1.000 tonelaes de sueyu cada añu. Detrás d'esti ésitu, atópase la ONG local Aral Tenizy. Esta organización, en collaboración con científicos de la Sociedá Danesa pa un Océanu Vivu, empobinó a los habitantes de la rexón de Aralsk que deseyaben retomar les artes de pesca abandonaes mientres años.

Mar d'Aral Sur

editar

Por razones económiques, el mar d'Aral Sur foi abandonáu a la so suerte. Na so agonía, ta dexando enormes llanures de sal, que producen nubes de sable,[8][16] que lleguen a sitios alloñaos como Paquistán y l'Árticu,[17] y que faen los iviernos más fríos y los branos más templaos.[8][14][17] Unu de los intentos d'apangar estos efeutos consiste nel plantíu de vexetación nel antiguu fondu del mar, agora tierra firme.[18]

Nel branu de 2003, el mar d'Aral Sur taba sumiendo más rápidu de lo que s'había previstu.[18] La superficie ta agora a tan solo 30,5 metros sobre'l nivel del mar (3,5 metros más baxa de lo que se previera a principios de los años 90), y l'agua tien un salín 2,4 vegaes mayor que la del océanu. Nes partes más fondes del mar, les agües más baxes tienen mayor concentración de sal que les superficiales, conformando dos tipos d'agua que nun s'entemecen ente sigo.[18] Por esto, solo la parte superficial del mar calezse pel branu, y esta se evapora a mayor velocidá de lo que cabría esperar. Según estimaciones basaes en datos recién, la parte occidental del mar d'Aral Sur sumiría en (2011),[18] ente que la parte oriental podría caltenese, de forma precaria, indefinidamente.

El ecosistema del mar d'Aral y de los deltes de los ríos que conflúin nél ta práuticamente destruyíu, en gran midida pola peralta salín. Amás, la tierra en redol al mar ta bien contaminada, y les persones que viven na rexón sufren d'escasez d'agua duce, xunida a problemes de salú diversos.[6][7][19] La contraición del mar dexó estenses llanures cubiertes de sal y de productos tóxicos,[7] que son abasnaos pol vientu a les zones habitaes.[8] La población cercana al mar d'Aral presenta una incidencia elevada de ciertes formes de cáncer y enfermedaes pulmonares, ente otres patoloxíes, posiblemente debíes a cambeos nel ADN.[20] Los cultivos tradicionales tamién tán siendo destruyíos pol sal que se deposita na tierra. La ciudá de Moynaq, en Uzbequistán, tuvo nel pasáu un puertu zaragateru y una industria pesquero que daba emplegu a unes 60.000 persones. Anguaño, la ciudá falta munchos quilómetros de la nueva mariña. Los barcos pesqueros atópense varaos en tierra sobre les llanures qu'una vegada fueron fondu del mar. Munchos d'esos barcos lleven más de 20 años abandonaos. La única empresa pesquera que queda na zona encargar d'importar pexe dende l'océanu Pacíficu,[16] a miles de quilómetros.

La traxedia de la mariña del Aral foi narrada na película Psy (Псы, "Perros"), de Dmitri Svetozarov (XRSS, 1989). La película foi filmada nuna de les ciudaes pantasma de la mariña, ente edificios y barcos abandonaos.

Los cambeos que sufrió esta zona nos postreros 14 años fueron documentaos al traviés d'imáxenes satelitales de la Nasa, que evidencian que'l llagu foise ensugando y que les condiciones seques del 2014 causaron que'l lóbulu oriental del Mar d'Aral Sur ensugar por completu.

"La perda d'agua fixo iviernos más fríos y branos más templaos y secos. El dañu algamó'l so puntu máximu anguaño, cuando'l lóbulu oriental del mar d'Aral Sur – qu'en realidá yera'l centru del llagu orixinal – ensugóse dafechu", informa la Nasa.

Amás de ser consideráu como unu de los peores desastres naturales, comunidaes de la rexón qu'antes se dedicaben a la pesca y a l'agricultura yá nun pueden exercer esta actividá alzando'l desemplegu y problemes económicos. Tamién s'alvirtió que la población cercana al Mar d'Aral presenta una incidencia elevada d'enfermedaes pulmonares y otres patoloxíes.

“A midida que el llagu ensugóse, la pesca y les comunidaes que dependen d'ellos derrumbáronse. L'agua cada vez más salada contaminar con fertilizantes y pesticidas. El polvu que sopla dende'l llechu del llagu espuestu, contamináu con productos químicos agrícoles, convertir nun peligru pa la salú pública”, rexistró la Nasa.

Ente los años 2009 y 2014 alternáronse temporaes seques y húmedes. Los niveles d'agua fluctuaron añalmente. Les condiciones seques en 2014 causaron que'l lóbulu oriental del mar del sur ensugar por completu per primer vegada nos tiempos modernos.

Soluciones posibles

editar

Propunxéronse distintes soluciones a los problemes causaos pola perda d'agua del mar d'Aral, en diversos graos de viabilidá y costu económicu. Ente estes inclúyense:

  • Meyora de la calidá de les canales de regación.
  • Instalación de plantes de desalinización.
  • Imposición de tases a los llabradores pol usu de l'agua de los ríos.
  • Introducción d'especies d'algodón alternatives, que'l so cultivu rica menor cantidá d'agua.
  • Tresvase d'agua de los glaciares de Siberia pa reemplazar l'agua perdío nel Aral.[14][21]
  • Usu de menos productos químicos nel procesu del algodón.

En xineru de 1994, los países de Kazakstán, Uzbequistán, Turkmenistán, Taxiquistán y Kirguistán roblaron un alcuerdu pol que se comprometíen a destinar un 1% de los sos presupuestos a contribuyir a la recuperación del mar. Sicasí, la cooperación ente estos países foi mínima.[6]

Anguaño, la porción norte del mar d'Aral ta recuperándose, debíu al dique Kokaral que'l Gobiernu de Kazakstán construyó pa torgar que les agües fluyeren escontra'l llau esquierdu del mar.[6][14][22]

N'agostu de 2008 creóse la primera ONG ecoloxista uzbeca, el Movimientu Ecoloxista d'Uzbequistán, que pretende, ente otros oxetivos, recuperar el mar d'Aral.[23]

Instalaciones d'armes biolóxiques na islla de Vozrozhdeniya

editar
Artículu principal: Islla Vozrozhdeniya

En 1948 construyóse un llaboratoriu soviéticu secretu d'armes biolóxiques que formaba parte de les 18 instituciones de l'axencia de guerra biolóxica Biopreparat na islla asitiada en metá del mar d'Aral,[9][24] na islla Vozrozhdeniya (Renacimientu); qu'anguaño ye una península, y ye territoriu en disputa ente Kazakstán y Uzbequistán. Los detalles concretos sobre la hestoria, les funciones y la situación actual d'estes instalaciones nun fueron revelaos entá. La base foi abandonada en 1992 tres la desintegración del exércitu soviéticu.[24][25] Diverses espediciones científiques demostraron qu'esi llugar utilizárase pa la producción, pruebes y tamién la refugaya d'armes biolóxiques.[26][27] Estos fueron llimpiaos, gracies a un proyeutu internacional conxuntu pa llimpiar los vertiderossobremanera los de carbunclu,[26][28] ye posible qu'esti sía l'orixe del carbunclu de los ataques con carbunclu en 2001.[26][29]

Desenvolvimientu económicu

editar
El mar d'Aral ye en gran parte desconocíu, pero tien un montón de promeses en términos de busca de petroleu y gas. Esiste riesgu, poques gracies, pero creemos nel ésitu d'esti proyeutu únicu.
Consorciu pa la esplotación del mar d'Aral.

Ergas Shoismatov, vice-Primer Ministru d'Uzbequistán, anunció'l 30 d'agostu de 2006 que'l Gobiernu d'Uzbequistán, y un consorciu internacional compuestu por Uzbekneftegaz, LUKoil, Petronas, Korea National Oil Corporation y China National Petroleum Corporation roblaron un alcuerdu de participación y producción pa esplorar y desenvolver xacimientos de gas y petroleu nel mar d'Aral. El consorciu foi creáu en setiembre de 2005.[30]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ El Aral, un mar en cantu de la muerte, El País, 15 de xineru de 2010.
  2. ↑ «Aral» (inglés). Encyclopædia Britannica. Archiváu dende l'orixinal, el 23 de payares de 2015. Consultáu'l 25 de mayu de 2008. «It was known to the ancient Arab and Persian geographers as the Sea of Khwarizm or Kharezm, from the neighbouring district of the Chorasmians, and derives its present name from the Kirghiz designation of Aral-denghiz, or Sea of Islands.»
  3. ↑ United Nations Environment Programme. «The geological evolution of the Black Se» (inglés). grid.unep.ch. Consultáu'l 13 d'abril de 2011.
  4. ↑ А. Костяной и Ф. Сапожников. (A. Kostyanoy y F. Sapozhnikov). «Вслед за уходящим морем (Dempués de la salida al mar)» (rusu). nauka.relis.ru. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  5. ↑ Staatliches Naturhistorisches Museum Braunschweig. «SYMPOSIUM Wüstenökologie und Desertifikation». saharaausstellung.d'idioma alemán. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-05-06. Consultáu'l 13 d'abril de 2008.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Sue Lloyd-Roberts y Ethirajan Anbarasan. «Va Resucitar el mar d'Aral?». unesco.org. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de febreru de 2008. Consultáu'l 8 de febreru de 2008.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Pilar Bonet. «sal.htm El sal». grijalvo.com. Consultáu'l 8 de febreru de 2008.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Departamentu d'Agricultura y Proteición del Consumidor de la Organización de les Naciones Xuníes pa l'Agricultura y l'Alimentación editorial= fao.org. «¿Ye hora de rescatar el mar d'Aral?». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-03-10. Consultáu'l 8 de febreru de 2008.
  9. ↑ 9,0 9,1 Luis Algorri. «Aral, el mar matáu». tiempodehoy.com. Consultáu'l 8 de febreru de 2008.
  10. ↑ 10,0 10,1 Michell, John; Valikhanov, Chokan Chingisovich; Venkuyov, Mikhail Ivanovich (1865). The Russians in Central Asia: their occupation of the Kirghiz steppe and the line of the Syr-Daria : their political relations with Khiva, Bokhara, and Kokan : also descriptions of Chinese Turkestan and Dzungaria; by Capt. Valikhanof, M. Veniukof and others. Translated by John Michell, Robert Michell (n'inglés). Y. Stanford, páx. 324-329.
  11. ↑ Rich, David Alan (1998). The Tsar's colonels: professionalism, strategy, and subversion in late Imperial Russia (n'inglés). Harvard University Press, páx. 247. ISBN 0-674-91111-3.
  12. ↑ National Cotton Council of America. «Rankings» (inglés). cotton.org. Consultáu'l 12 d'abril de 2008.
  13. ↑ Bissell, Tom. "Eternal Winter: Lessons of the Aral Sea Disaster". Harper's, April 2002, páxs. 41–56.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Rafael M. Mañueco. «El mar d'Aral recupérase». abc.es. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-12-08. Consultáu'l 7 de febreru de 2008.
  15. ↑ http://www.aramcoworld.com/es-ES/Articles/September-2015/Reviving-the-North-Aral-Sea
  16. ↑ 16,0 16,1 Juan Manuel Grijalvo. «Mar d'Aral». grijalvo.com. Consultáu'l 7 de febreru de 2008.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Aral Sea Loss and Cotton (ARAL Case)» (inglés). american.edu. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de febreru de 2008. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Nicola Jones. «South Aral Sea 'gone in 15 years'» (inglés). newscientist.com. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  19. ↑ Organización de les Naciones Xuníes pa l'Agricultura y l'Alimentación editorial= fao.org. «L'agua contaminada afara la salú na rexón del mar d'Aral». Consultáu'l 7 de febreru de 2008.
  20. ↑ David Shukman. «[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/3846843.stm Aral catastrophe recorded in DNA]» (inglés). news.bbc.co.uk. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  21. ↑ Sinews. «Aral Sea rescue fund official plays down Siberian rivers project» (inglés). uzland.info. Consultáu'l 15 d'abril de 2008.
  22. ↑ Joaquín Prieto. «Empiecen les obres pa rellenar d'agua'l mar d'Aral». elpais.com. Consultáu'l 7 de febreru de 2008.
  23. ↑ «Crear en Uzbequistán la primera ONG ecoloxista». sp.rian.ru. Consultáu'l 5 d'agostu de 2008.
  24. ↑ 24,0 24,1 Judith Miller. «Cold war leaves a deadly anthrax legacy» (inglés). phaster.com. Consultáu'l 7 de febreru de 2008.
  25. ↑ CNN. «Anthrax 'time bomb' ticking in Aral Sea, researchers say» (inglés). cnn.com. Consultáu'l 17 d'abril de 2008.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Global Securiy Newswire. «[https://web.archive.org/web/20080304035132/http://www.nti.org/d_newswire/issues/2002/5/15/8s.html Uzbekistan: U.S. Team Arrives on Vozrozhdeniya]» (inglés). nti.org. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2008. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  27. ↑ Global Securiy Newswire. «Kazakhstan: Experts Inspect Vozrozhdeniya» (inglés). nti.org. Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2005. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  28. ↑ Global Securiy Newswire. «Kazakhstan: Vozrozhdeniya Anthrax Burial Sites Destroyed» (inglés). nti.org. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2008. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  29. ↑ Fred Weir. «From the cold war, lessons in combating anthrax» (inglés). csmonitor.com. Consultáu'l 9 de febreru de 2008.
  30. ↑ «LUKOIL Overseas Signs Aral Sea Oil And Gas Field Exploration Deal» (inglés). OilVoice (31 d'agostu de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 2021-05-14. Consultáu'l 7 de setiembre de 2008.

Bibliografía

editar
  • Bissell, Tom. "Eternal Winter: Lessons of the Aral Sea Disaster." Harper's, abril de 2002, páxs. 41–56.
  • Ellis, William S. "A Soviet Sía Lies Dying." National Geographic, febreru de 1990, páxs. 73–93.

Enllaces esternos

editar

N'español

editar

N'otros idiomes

editar

En YouTube

editar



Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Mar_d%27Aral&oldid=4287383»