Ríu Xingú

El ríu Xingú (del portugués [ʃĩˈɡo]) ye un llargu ríu amazónicu brasilanu, unu de los mayores afluentes de l'aguada meridional del ríu Amazones, qu'escurre polos estaos de Mato Grosso y Pará. Tien un llargor de 1.815 km.

Ríu Xingú
Rio Xingu (pt)
Situación
País	Brasil
Tipu	ríu
Coordenaes	11°56′19″S 53°32′48″W
Ríu Xingú Ríu Xingú (Brasil)
Datos
Conca hidrográfica	conca del Amazones
Superficie de la conca	513 000 km²
Llonxitú	1640 km
Caudal	9680 m³/s
Desembocadura	Ríu Amazones
Afluentes	ver Ríu Iriri, Ríu Culuene, Acarai River (en) , Jaraucu River (en) y Suia Missu River (en)

Cursu mediu del ríu Xingú vistu dende l'espaciu.

Xeografía

Cursu altu del Xingú

El ríu Xingú naz nel estáu de Mato Grosso, al norte de la rexón del Planalto, na unión ente les sierres de Roncador y Formosa, a un altor del orde de los 600 m. El ríu alimentar pola confluencia de tres ríos principales: pel oeste, el ríu Ferro (400 km), que recueye les agües de l'aguada oriental de la sierra de Formosa, colos sos afluentes Steinen, Ronuró y Jabota; pel sur, el ríu Tamitatoala (o Betavil) (330 km); y pel este, el ríu Culuene, el más importante y caudalosu, un llargu ríu d'unos 600 km que recueye les agües de l'aguada noroccidental de la sierra de Rondador y tien munchos afluentes, como los ríos Auiita, Culiseu, Tanguro, Sete de Setembro y Conto de Magalhanaes. El ríu Xingú tien les sos fontes nuna zona onde tamién les tienen otros importantes ríos brasilanos, como'l ríu Teles Pires y el ríu Guaporé, qu'arramen na Amazones, o'l ríu Cuiabá, que lo fai na Cuenca de la Plata, a más de 4.000 km de distancia.

La rexón de la so cabecera ta nel Parque Indíxena de Xingú, el primer parque indíxena declaráu en Brasil (1961), siendo la principal fonte d'agua y alimentu pa una población de cerca de 4.500 indíxenes que viven nesi territoriu. El ríu Xingú escurre nel so cursu altu en direición sur, inda dientro del gran parque, mientres unos 150 km, un tramu nel que recibe dellos afluentes, como los ríos Manissauá-Miçu, Arraias y Suiá-Miçu (450 km). Namás salir del parque entra nel Área Indíxena Jarina, onde recibe los ríos Huaiá-Miçu, Aiuiá-Miçu y Jarina. Nesti tramu'l ríu ye trevesáu, a unos 40 km al oeste de la llocalidá de São José do Xingu (5.267 hab. en 2.010), pola rodovía BR-80, nun tramu allongamientu d'esta vía radial que coneuta con Brasilia.

Cursu mediu del Xingú

El ríu crucia entós la frontera col estáu de Pará, onde va escurrir casi namái pol conceyu d'Altamira (con 159.696 km², el mayor conceyu de Brasil y del mundu). Recibe pela derecha'l ríu Liberdade (450 km), la Paz y la Pebida (o ríu Porto Alegre). Nesti tramu mediu'l ríu ye la llende occidental mientres más de 100 km del territoriu indíxena Kapayó, que finalmente crucia n'unu de los sos estremos. El cursu dientro de Kapayó ye bien accidentáu, coles cachoeiras Ananá y la corredeira Porto Seguro. Al salir del área indíxena sigue'l cursu caudalosu, coles cachoeiras de Mucura y Gorgulho do S. Antonio, antes de llegar a la primer llocalidá d'importancia nes riberes del ríu, São Felix do Xingú, onde recibe pela derecha otru de los sos principales afluentes, el ríu Frescu (560 km).

Continua baxando'l ríu per una zona casi despoblada, faciéndose cada vez más anchu, nun cursu con frecuentes islles, baxos de sable y cachoeiras. Nesti tramu recibe dellos afluentes, como los ríos Trunfo, Pombal, São José, y Pardo, que marca l'entamu d'un nuevu territoriu indíxena, el de Araweté/ Igarapé-Ipuxina. Otra vegada'l calce del ríu ye la llende del área, que bordia pel so llau occidental mientres casi 200 km. Atestando cola área indíxena, el ríu escurre nun curtiu tramu ente dos nueves árees indíxenes más pequeñes, la de Koatinemo, pel este, y la de Cararaô, pel oeste. Al poco, el ríu recibe pela esquierda'l principal de los sos afluentes, el ríu Iriri, de más de 1.100 km.

Cursu baxu del Xingú

A partir d'equí empecípiase'l cursu baxu del ríu Xingú, con un calce bien anchu nel qu'hai munches islles y nel que yá hai delles llocalidaes nes sos riberes, dalgunes d'elles de cierta importancia: Novo Acordo, Altamira (96.842 hab. en 2008), Paquicama, Belo Monte do Pontal, Vitória do Xingu (13.480 hab.), Aricaria y Senador Jose Porfirio. Nesti tramu recibe pela derecha les agües del ríu Bacajá. La carretera Transamazónica traviesa'l ríu Xingú nun serviciu de barques en Belo Monte, anque tamién s'avera en Altamira, pel otru marxe.

A partir de Aricaria, el ríu Xingú abrir nun llagu inmensu o estuariu, d'unos 120 km de llargu y ente 8-15 km d'anchu. A la fin les sos agües entemecer coles del ríu Amazones, al traviés d'un llaberintu de caños (canales naturales) que van serpenteando nun cientu de direiciones al traviés d'un archipiélagu cubiertu de montes, nel que sobresal pol so tamañu la islla de Urucuri, con casi 40 km de llargor (dalgunes de les islles son usaes pa l'agricultura y el llendo). Na ribera derecha alcuéntrense les llocalidaes de Senador José Porfírio (12.998 hab.) y Porto de Moz (33.951 hab.) y Vilarinho do Monte, yá na desaguada. Casi na mesma boca, na ribera esquierda, recueye'l so últimu afluente, el ríu Jarauçu.

En tol tramu final del estuariu siéntese l'efectu de la marea, a pesar de que na embocadura'l ríu amenorgar a solamente 7 km d'anchor.

Cuenca

La cuenca del ríu Xingú ocupa una superficie de 531.250 km², una superficie mayor qu'España que la asitien como la 54ª mayor del mundu. Presenta forma allargada, con 1.450 km de llargu y unos 350 km d'anchor medio y nella viven unos 450.000 habitantes.

La cuenca del ríu Xingú crucia dos grandes biomas de Brasil, el Cerrado y la selva amazónica.

Tán n'estudiu grandes esplotaciones hidroeléctriques nel ríu Xingú en Babaquara (Altamira) y Kararaô (Belo Monte), con 6 y 11.000 Mw previstos.

Afluentes

El ríu Xingú formar a partir de dos fuentes:

• el ríu Culuene, la fonte oriental, d'un llargor d'unos 600 km y colos sos afluentes los ríos Auila, Culiseu, Tanguro, Sete de Setembro, Couto de Magalhães y Curisevo (colos sos subafluentes los ríos Kevuaieli y Pacuneiro);

• el ríu Tamitatoale (o Betavil), la fonte meridional, de 330 km;
• ríu Atelchu (o Von Dan Steinen) (400 km), la fonte occidental, colos sos afluentes los ríos Ronuro y Ferro;

Los principales afluentes del Xingú, en direición agües abaxo, son los siguientes:

• en Mato Grosso:

• ríu Suia-Miçu, pela derecha, de 450 km;
• ríu Arraias, pela esquierda, col so afluente'l ríu Manissauá-Miçu;
• ríu Huaiá-Miçu, pela esquierda;
• ríu Auaiá-Miçu, pela derecha;

• en Pará:

• ríu Liberdade, pela derecha, de 450 km;
• ríu de Paz, pela derecha;
• río Pebida (o ríu Porto Alegre), pela esquierda;
• ríu Frescu, de 560 km;.
• ríu Ribeirão da Paz;
• ríu Iriri, de 1.300 km, colos sos afluentes el ríu Iriri Novo y el Curúa (600 km);
• ríu Bacajá.

Navegación

El ríu Xingu ye una vía navegable considerada fundamental pal desenvolvimientu de la rexón, según pa fomentar el comerciu col estáu de Pará. Anque'l llargor total del ríu ye de más de 1.800 km, la parte navegable llindar al so cursu inferior, el tramu entendíu ente la boca y Belo Monte (298 km), de bien poca rimada y bien anchu. Belo Monte tien instalaciones portuaries, con muelle y pantalanes aptos pa la diferencia de nivel del ríu. Esti tramu ta disponible en fondures cimeres a 6 m d'avientu a mayu, pero na dómina de seca amenorgar dende Senador José Porfirio (km 173) a 2,30 m.

Nel tramu navegable, mientres la dómina de seca, apaecen delles dificultaes pa la navegación, como los bancos de sable de Xingu-Açu (km 155), Mouro (km 163) o Xuncal (km 170), la barrera de Vermelha (km 192), y delles roques como la Canazedo y Rendenção, cerca de Vitoria do Xingu.

Nel cursu cimeru solo pueden navegar pequeñes embarcaciones en trechos relativamente llargos, pero que tán sicasí aisllaos ente zones de cascaes y bancos de sable.

Nel baxu Xingú saleen fundamentalmente embarcaciones que tresporten combustible y carga xeneral. Percima de Altamira, el ríu nun ye utilizáu pa navegación comercial, anque hai yá navegación pioneru qu'atiende les necesidaes locales.

La presa de Belo Monte

Artículu principal: Represa de Belo Monte

Como parte del programa de crecedera económica del Gobiernu de Brasil, les autoridaes proyeuten la construcción de la gran represa de Belo Monte nel ríu Xingú. De construyise, sería la tercera presa más grande del mundu, y el so banzáu anubriría cientos de quilómetros cuadraos de selva perteneciente a los pueblos indíxenes de la rexón. Organizaciones en defensa de los derechos indíxenes como Survival International y otres organizaciones medioambientales denunciaron la presa como un crime medioambiental y de derechos humanos. Los pueblos indíxenes afeutaos manifestáronse en repitíes ocasiones contra los proyeutos de grandes preses na Amazonia.

Referencies

• Datos: Q49544
• Multimedia: Xingu River