Separación de Panamá de Colombia

Nun confundir con [[:Independencia de Panamá]].

La separación de Panamá de Colombia foi un fechu asocedíu'l 3 de payares de 1903, dempués de la Guerra de los Mil Díes, y que desencadenó la proclamación de la República de Panamá.

Separación de Panamá de Colombia
Información xeneral
Tipu	evento histórico (es)
Creación	3 payares 1903

L'ismu de Panamá foi parte integral de toles formes d'organización política y territorial que tuvo la República de Colombia dende 1831 hasta 1903, con alredor de diecisiete intentos de secesión y cuatro separaciones peracabaes mientres el sieglu XIX.

Pa la historiografía panamiega, la proclamación de la República de Panamá foi la resultancia d'un procesu nacionalista y autonomista que se vieno construyendo dende finales del sieglu XVIII, y que concluyó cola separación de Panamá de Colombia. Sicasí pa la historiografía colombiana, la secesión de Panamá, constitúi un atentáu contra la integridá políticu-territorial de Colombia, que foi escurríu polos Estaos Xuníos n'asociación cola oligarquía istmeña de la dómina.

Antecedentes

Declarada la independencia d'España, el 28 de payares de 1821, los gobernantes de Panamá tomaron la decisión de xunise voluntariamente a la Gran Colombia, Estáu estinguíu conformáu na mayor parte del so territoriu poles actuales Colombia, Ecuador, Venezuela y Panamá. Col entendimientu que se caltendría autonomía de xestión económica y alministrativa.

En 1826, añu en que se celebró'l Congresu Anfictiónico na Ciudá de Panamá capital istmeña, Panamá refugó la constitución bolivariana, pero esto nun foi torga por qu'en esi añu produxera la primer tentativa de separación de la Gran Colombia. Por causa de que el congresu colombianu faía casu omiso de les solicitúes de franquicies comerciales pal ismu, lo cual atayaba les aspiraciones panameñas, surdió un movimientu separatista pa convertir a Panamá nun país hanseáticu so la proteición de Gran Bretaña y los Estaos Xuníos. El movimientu foi, sicasí, reprimíu polos militares colombianos destacaos nel ismu.

Separaos de la Gran Colombia, de los departamentos que conformaben les rexones del norte y sur surdieron dos nuevos países denominaos Estáu de Venezuela y Estáu del Ecuador.

Les provincies que xeográficamente ocupaben la parte central de la desintegrada Gran Colombia, que nesi entós entendía los antiguos departamentos de Boyacá, Cauca, Cundinamarca, Madalena y Ismu (Panamá) decidieron formar un nuevu Estáu.

Por aciu el Conveniu de Apulo (lleváu a cabu'l 28 d'abril de 1831), el xeneral Rafael Urdaneta, postreru presidente de la Gran Colombia, apurrió'l mandu a Domingo Caicedo (3 de mayu de 1831). El nome provisional adoptáu pola república granadina a partir d'esi momentu, foi proclamáu como Estáu de Nueva Granada.

En delles ocasiones, militares nel territoriu istmeño, conocíu como departamentu del Ismu sol centralismu o estáu Soberanu de Panamá sol federalismu, intentaren dixebrase, independizase del gobiernu colombianu o autogobernarse de facto, siendo les más importantes en 1830, 1831 y 1832; entrín y non darréu hubo revolver populares en Colombia (de fechu seis guerres civiles en 82 años). En 1840 y per un añu establecióse'l Estáu Llibre del Ismu Estáu del Ismu, faciendo una clara constancia de que se reincorporaría a la Nueva Granada si esta adoptaba'l réxime federal; y mientres parte de la Guerra de los Mil Díes (1899-1902), conflictu civil qu'afaró a Colombia, nación a la qu'entós pertenecía Panamá, anque n'estáu de rebelión, pos munchos de los sos líderes lluchaben en contra del gobiernu conservador y a favor del Partíu Lliberal Colombianu. Ente 1846 y 1848, los gobiernos de la Nueva Granada y los Estaos Xuníos roblaren el tratáu Mallarino-Bidlack, col que los Estaos Xuníos garantizaben la soberanía de la Nueva Granada sobre l'ismu. Darréu en 1850 y 1868 tamién se desvenceyó l'ismu de Colombia, pero una efectiva aición colombiana con sofitu armáu d'Estaos Xuníos, restituyía'l territoriu al país, invocando'l Tratáu Mallarino-Bidlack.^{[ensin referencies]} El 21 de payares de 1902 na badea de Panamá, lliberales y conservadores ratificaron el fin del conflictu a bordu del acorazáu Wisconsin de l'Armada d'Estaos Xuníos, onde se redactó y finalmente foi robláu'l tratáu del mesmu nome que punxo fin a la guerra. La Guerra de los Mil Díes dexó afaráu al departamentu de Panamá, onde, ente ochobre de 1899 y mayu de 1902 hubo más de sesenta combates. El xeneral Victoriano Lorenzo, indíxena panamiegu y guerrilleru lliberal, negar a aceptar los sos términos, polo que foi fusiláu'l 15 de mayu de 1903. El 25 de xunetu del mesmu añu, la imprenta que publicaba'l periódicu «El Llapiceru» foi asaltada por orde del comandante militar de Panamá, el xeneral José Vásquez Cobo, hermanu del Ministru de Guerra colombianu, de resultes de la narración detallada del fusilamiento y les sos protestes. Esti sucesu contribuyó a aumentar la rocea de los lliberales panameños escontra'l réxime conservador colombianu y a que se xunieren a la causa separatista.

En mayu de 1901, los Estaos Xuníos ya Inglaterra roblaron el tratáu Hai-Pauncefote col que se desconoció la soberanía colombiana nel ismu, al cual dióse-y l'estatus de “zona d'importancia internacional”. El presidente Marroquín intentó negociaciones pa salvar la soberanía colombiana sobre ismu, y unvió a Washington a Carlos Martínez Silva, quien pocu dempués arrenunció por causa de la gravedá de la situación. Marroquín punxo entós al mandu de les negociaciones a José Vicente Concha, quien s'enfrentó a un contrariu congresu d'Estaos Xuníos. Nesi añu, el senáu de los Estaos Xuníos aprobó'l bill Spooner, col cual definióse que la ruta de la canal sería la de Panamá (y non la de Nicaragua o Méxicu), autorizar al presidente Roosevelt a indemnizar por 40 millones de dólares a la compañía francesa dueña de los derechos, y a llograr perpetuidad una faxa de tierra de 8 km d'anchu a cada llau de la canal. Concha refugó la propuesta dexando en claro que la soberanía de Colombia nel ismu nun taba en discutiniu, y solicitó l'aumentu de la suma ufiertada a Colombia pa vencer a Estaos Xuníos la concesión de la canal una vegada la compañía francesa vendiera de los sos derechos. Concha terminó arrenunciando por causa de la intención de Marroquín d'aceptar les condiciones de los Estaos Xuníos, polo que'l presidente reemplazar por Tomás Herrán, quien aprovechó la ratificación d'Alemaña de construyir la canal pa roblar el tratáu Herrán–Hay (22 de xineru de 1903), col qu'Estaos Xuníos concedió a Colombia lo que solicitara Concha al congresu d'Estaos Xuníos.

El tratáu Herrán–Hay foi atacáu nel Senáu pol ex-presidente Miguel Antonio Caro, principal opositor de Marroquín. Caro convenció al congresu de que'l Herrán-Hay yera lesivu pa los intereses y la soberanía de Colombia, que votó mayoritariamente en contra del tratáu'l 18 d'agostu, lo qu'anició un escándalu mundial. Los banqueros d'Estaos Xuníos, lideraos pol magnate J. Pierpont Morgan, decidir a sofitar la independencia de Panamá y el 27 d'ochobre produció una invasión armada por Penonomé. Los direutores de la compañía del ferrocarril de Panamá mercaron a dellos líderes panameños y al xeneral Esteban Huertas, xefe de la Guardia colombiana. En xunetu de 1903, un hermanu d'Alfredo Vásquez Cobo, Ministru de Guerra de Colombia, el xefe militar de Panamá, José Vásquez Cobo, dio un golpe nel Ismu y depunxo al gobernador, Facundo Mutis Durán. Marroquín, en cuenta de sancionar al golpista, nomó gobernador al más reconocíu de los separatistes panameños, José Domingo de Obaldía. El gobiernu de Marroquín fixo casu omiso de los rumores de separación a tal puntu que'l 3 de payares de 1903, Pablo Arosemena espachó a Marroquín una telegrama dende Ciudá de Panamá dando un parte de normalidá nel ismu. Na mañana del mesmu día, un movimientu de dirixentes panameños sofitaos per parte de la población proclamó la independencia y constituyó la República de Panamá, que foi reconocida polos Estaos Xuníos a otru día y cola qu'establecieron rellaciones el 6 de payares, día en que llegó a Bogotá la noticia de la separación.

La separación

José Domingo de Obaldía sería nomáu gobernador de Panamá, esti cargu yá lu había desempeñáu con anterioridá; pero él sentíase inclináu escontra la idea de la separación.^{[ensin referencies]}

José Agustín Arango, políticu istmeño, empezó a trabayar de callao na preparación del movimientu separatista. Una xunta revolucionaria clandestina formóse en redol so pa planiar una revolución destinada a consolidar la separación del Ismu de la soberanía colombiana, p'axustar direutamente con Estaos Xuníos la construcción de la canal. La rede conspirativa taba conformada aparte del propiu Arango, por Manuel Amador Guerrero, médicu; Nicanor de Obarrio, militar y xeneral del exércitu colombianu y por otros como Ricardo Arias, Federico Boyd, Carlos Constantino Arosemena, Tomás Arias, Isabelina Rojas y Manuel Espinosa Batista. Pero la parte operativa, la de mayor riesgu, tocólu a Amador Guerrero, quien viaxó a Estaos Xuníos en busca de sofitu pal plan, una y bones les fuercies norteamericanes ayudaren nel pasáu al exércitu colombianu.^{[ensin referencies]} Tamién llogró en Panamá'l sofitu d'importantes xefes lliberales y el sofitu del comandante militar Esteban Huertas.

Con toos estos sofitos, alcordóse la puesta en marcha del plan separatista pa un día ensin definir del mes de payares de 1903. Sicasí, un rumor xeneráu en Colombia tuvo a puntu de dar al traste col plan. Informes recibíos daben cuenta d'una supuesta invasión nicaragüense al Ismu pola rexón de Calovébora, sobre la mariña norte panamiega. Esti informe, y los rumores insistentes sobre daqué que s'entamaba en Panamá, fixeron que Colombia movilizara al Batallón Tiradores dende Barranquilla. El comandante d'esi batallón traía secretamente instrucciones pa reemplazar a José Domingo De Obaldía y al xeneral Esteban Huertas, en quien yá non se confiaba en Bogotá.

El Batallón Tiradores, al mandu del xeneral Juan B. Tovar y Ramón G. Amaya, llegó a la ciudá de Colón na mañana del 3 de payares de 1903. Nun tuvo problemes pa desembarcar, pero'l so tresporte escontra la ciudá de Panamá sufrió munchos contratiempos pola complicidá de les autoridaes del Ferrocarril Transístmico colos conxuraos, ente elles el superintendente norteamericanu J.R. Shaler. Dempués de munches escuses, l'Estáu Mayor pudo movese escontra la capital. En Colón quedó la tropa sol mandu del coronel Eliseo Torres.

Una vegada llegaos a ciudá de Panamá, Juan B. Tovar y los sos otros oficiales fueron arrestaos por instrucciones del xeneral Esteban Huertas, quien taba al mandu del Batallón Colombia, que la so xefatura pretendía reemplazar al recién llegáu xeneral.

Al enterase de la inminente aición revolucionaria, el comandante John Hubbard del buque norteamericanu «Nashville», entós nes agües del puertu y quien retrasara primeramente'l desembarcu de les tropes colombianes en Colón, dio en torgar el so tresporte y cualesquier desembarcu posterior, argumentando que tenía de respetase la "neutralidá" del ferrocarríl, un argumentu que les autoridaes norteamericanes emplegaren n'anteriores ocasiones en sentíu contrariu.^{[ensin referencies]}

Prindáu'l contingente militar colombianu y conxelada la movilización de les tropes en Colón, entaináronse les aiciones pa declarar la separación del Ismu. La Xunta Revolucionaria procedió entós a declarar esa mesma tarde, la separación del Ismu. Dellos panameños asaltaron les armeríes y tomaron les armes, pero nun foi necesariu usales. Por representar a l'autoridá colombiana foi puestu so custodia el gobernador José Domingo de Obaldía.

Una escuadrilla naval fondiada na badea de Panamá foi obligada a rindise ensin oponer resistencia. El Conseyu Municipal axuntar so la Presidencia de Demetrio H. Brid (autoridá máxima nel territoriu panamiegu ante'l surdimientu d'un gobiernu de facto), y proclamó nuna acta de voluntá del pueblu de ser llibre y d'establecer un Gobiernu propiu, independiente, y soberanu sol nome de República de Panamá. Demetrio H. Brid convirtióse entós nel Primer Presidente de facto de l'acabante formar República de Panamá, nomando'l 4 de payares de 1903 a la Xunta de Gobiernu Provisional que s'encargaría de l'alministración del Estáu hasta que la Convención Nacional Constituyente en febreru de 1904 designara a Manuel Amador Guerrero como'l primer Presidente Constitucional de la República de Panamá.

Consecuencies

El 13 de payares de 1903 Estaos Xuníos reconoz formalmente a la República de Panamá (dempués de reconocela extraoficialmente del 6 al 7 de payares), Francia facer a otru día y antes de rematar payares, otros quince países d'América, Europa y Asia facer tamién.

Pal 18 de payares d'esi mesmu añu, el secretariu d'Estáu norteamericanu, John Milton Hai, firma n'unión de Phillipe Bunau-Baniella un tratáu pa la construcción de la Canal de Panamá, anque foi bien revesosu pola celeridad con que foi aprobáu y porque Bunau-Baniella propunxérase a sigo mesmu como representante del gobiernu panamiegu. El tratáu foi ratificáu dempués pola Xunta Provisional de Gobiernu de Panamá y pol Senáu d'Estaos Xuníos.

En Colombia, la noticia de la separación de Panamá nun foi conocida hasta'l 6 de payares en Bogotá. La razón dada pa esplicar l'atrasu foi que'l cable submarín que faía posible les comunicaciones ente les dos rexones estropiárase nesos díes.

Foi l'embaxador de Colombia n'Ecuador, quien fixo llegar la noticia al gobiernu colombianu, que despintó la noticia per dellos díes, pa prevenir los posibles disturbios qu'asocederíen en Bogotá.

Hubo entós dos clases de respuesta: unviar a Panamá una misión diplomática pa pescudar si los panameños taríen dispuestos a echar marcha tras. Tamién s'ufiertaba a reconsiderar el tratáu Herrán-Hay, refugáu pol Senáu colombianu, y inclusive hasta se prometía convertir a la ciudá de Panamá na capital de Colombia. La misión axuntóse a bordu del navío d'Estaos Xuníos USS Mayflower. La delegación panamiega que taba formada por Constantino Arosemena, Tomás Arias y Eusebio A. Morales, refugó toles propuestes.

Colombia unvia entós otra delegación del más altu nivel, na cual sobresalíen el xeneral Rafael Reyes, Pedro Nel Ospina, Jorge Holguín y Lucas Caballero. Panamá tuvo representáu de nuevu por Constantino Arosemena y Tomás Arias, agora acompañaos por Carlos A. Mendoza, Nicanor de Obarrio y Antonio Zubieta. Les xuntes desenvolver nel barcu Canadá, de dichu país. Nun hubo alcuerdu ente los representantes y Rafael Reyes tornó a los Estaos Xuníos.

Bibliografía

• Hestoria Patria nel sitiu oficial de la República de Panamá.
• [https://web.archive.org/web/20181009043211/http://www.demetriohbrid.com/ Archiváu 2018-10-09 en Wayback Machine Demetrio H. Brid] Presidente de facto de la República - 1903
• Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puertu Ricu: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1-56328-155-4. OCLC 42970390.
• Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568

Enllaces esternos

• Ver copia de la Acta de separación de Panamá de Colombia (1903).

• Datos: Q3089201
• Multimedia: Separación de Panamá de Colombia