Ríu Sir Daria
| Ríu Sir Daria Сырдария - Сирдарё - Sirdaryo - سيحون - Siːħoːn | |
| Llocalización alministrativa | |
|---|---|
| Xeografía | |
| Mapamapes | |
  | |
 | |
El ríu Sir Daria (tamién treslliteráu como Syrdarya, Sir Darya o Sirdaryo, kazaquistanín: Сырдария; en taxiquistanín, Сирдарё; n'uzbecu, Sirdaryo; n'árabe, سيحون - Siːħoːn) ye un llargu ríu d'Asia Central que flúi en direiciones O y NON al traviés d'Uzbequistán, Taxiquistán y Kazakstán hasta desaguar nel mar d'Aral Norte. Ye'l Orexartes o Yaxartes de les fontes clásiques grecorromanes.
Naz nel estremu este d'Uzbequistán, pola confluencia de los ríos Naryn y Kara Darya. Tien un llargor de 2212 km, pero, col ríu Naryn, algama los 3078 km que lo asitien ente los 30 ríos más llargos de la Tierra. Drena una amplia cuenca de 782 669 km², anque anguaño apenes 200 000 km² contribúin realmente coles sos agües a la corriente principal.
Historia y etimoloxía
editar
Los antiguos griegos conocer colos nomes de Jaxartes ὁ Ιαξάρτης (esti nome foi tresmitíu depués a los romanos al traviés de los autores griegos) y Orexartes. Delimitaba la llende septentrional de les conquistes d'Alexandru Magnu, que llegaría a les sos riberes y fundaría en 329 e. C. la ciudá d'Alexandría Escate (lliteralmente, «la más distante d'Alexandría») como guarnición permanente. En realidá, solamente camudaría'l nome (y, posiblemente, ampliáu) la ciudá de Ciropolis fundada pol rei Ciro el Grande de Persia, más de dos sieglos antes. La ciudá ye agora conocíu como'l nome de Khujand.
El nome actual provién del idioma persa (سیردریا, Yakhsha Arta, que significa'l «Gran nacaráu», una referencia al color de l'agua del ríu) y foi utilizáu dende hai enforma tiempu n'Oriente, pero ye más recién na lliteratura occidental: antes del sieglu XX, el ríu yera conocíu por delles versiones del so antiguu nome en griegu.[1]
N'escritos islámicos medievales, el ríu yera conocíu como Sayhoun (سيحون), unu de los cuatro ríos del Paraísu (el Amu Darya yera conocíu tamién como Jayhoun, el nome d'otru de los cuatro).
Xeografía
editar
Esti ríu, correspondiente a la cuenca endorreica del mar d'Aral, tien dos fuentes nel monte de Tian Shan (en mandarín, el monte celeste»): el ríu Naryn (807 km), nel Kirguistán, y el ríu Kara Darya (177 km) , nel este d'Uzbequistán. El ríu cuerre unos 2 212 quilómetros al traviés de Kazakstán, en direición oeste y norte-sur, hasta desaguar nel mar d'Aral. El so caudal añal[2] ye bien modestu, solamente unos 37 km³ per añu, la metá del so ríu hermano, el Amu Darya.
Nel camín riega los cultivos d'algodón más fértiles en toa Asia central y pasa peles ciudaes de Kokand, Khujand, Qyzylorda y Turkestan.
Un estensu sistema de canales, dellos construyíu nel sieglu XVIII polos kanes de Kokand, escurren al traviés de les rexones por onde flúi'l ríu. La masiva espansión del riego mientres periodu soviéticu pa regar algodón amenorgó'l caudal del ríu y foi la causa d'un desastre ecolóxicu na rexón: la desecación del mar d'Aral. Con millones de persones agora establecíes nestes árees d'algodón, nun ta claru cómo podría rectificase la situación.
A lo llargo del so percorríu, enllena'l banzáu de Kayrakum, en Taxiquistán, el banzáu de Chardara, en Kazakstán, y el más pequeñu banzáu de Farkhad, n'Uzbequistán. Nel ríu Naryn, el so tributariu más importante, atópase'l gran banzáu de Toktogul y los más pequeños de Kambarata. Nel so otru tributariu, el ríu Kara Daria, atópase'l banzáu de Andiján, n'Uzbequistán.
Ver tamién
editar
Referencies
editar- ↑ Les formes Sir-Daria y Amu-Daria atestígüense yá en francés a finales del sieglu XVIII, nel artículu del «Supplément de Panckoucke» de la Encyclopédie consagráu al mar d'Aral (tomu primeru, páx. 512): Il [Le lac d'Aral] reçoit deux grands fleuves, l'ancien Jaxartes, appellé [sic] aujourd'hui Sir-Daria ; & l'ancien Oxus, nommé Amu-Daria.
- ↑ Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesautogenerated1
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Sir Daria.
