Somiedo

Somiedo
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Grau
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	La Pola Somiedo
Alcalde de Somiedu	Belarmino Fernández Fervienza
Nome oficial	Somiedo (es)
División	ver El Vaḷḷe, Pigüeña, Pigüeces y Las Morteras;
Xeografía
Coordenaes	43°06′10″N 6°15′05″W / 43.10283°N 6.2515°O
Superficie	291.38 km²
Llenda con	Cangas del Narcea, Tinéu, Miranda, Teberga, Santu Michanu, Cabrillanes y Viḷḷablinu
Demografía
Población	1083 hab. (2023)
Densidá	3,72 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	somiedo.es

Somiedo^[1] ye un conceyu d'Asturies. Llenda al norte con Miranda, al este con Teberga, al oeste con Tinéu y Cangas del Narcea y al sur con Llión.

Tol conceyu forma parte del Parque Natural de Somiedo y ta declaráu Reserva de la Biosfera.

Historia

Les primeres muertes históriques topaos en suelu de Somiedo corresponder cola etapa de la Edá del Bronce, anque se cree que yá en tiempos neolíticos el territoriu foi colonizáu. Fueron topaos dellos asentamientos castreños nes proximidaes de Trascastro y de la Pola, que se piensa fueron edificaos por comunidaes prerromanes. Atopóse en Gúa y Coto de Buenamadre dellos denarios ibéricos que daten del sieglu I antes de Cristu.

Del pasu de la romanización pol conceyu queden diversos topónimos, según restos de calzaes y fortaleces estratéxicamente asitiaes pa la so posición defensiva. Dientro d'éstes tenemos el castru de Remonguila nes proximidaes de La Riera, el castiellu d'Alba cerca de la Pola, o la fortaleza de Saliencia. Gracies al pueblu romanu ameyoróse y definió l'antiguu trazáu del pasu al pandu pol Camín Real de la Mesa, de gran importancia posterior, tanto cola invasión musulmana como pola espansión del reinu asturianu.

Mientres la Baxa Edá Media cobra importancia'l monesteriu de Gúa, perteneciente a la orde Cisterciense. Foi fundáu pol rei Fernandu II y la so muyer Doña Urraca, que dieron más tarde a dichu monesteriu'l cotu de Gúa. Otres donaciones efectuaes a la ilesia Uvieína fueron el monesteriu de Santa María de Lapedo, la ilesia de San Miguel de La Llera, el monesteriu de Villanueva de Carzana o'l de San Andrés de Cogega en Veigas.

Na media y Alta Edá Media'l conceyu tuvo marcáu pola gran influencia que'l monesteriu de Balmonte exerció sobre él nel valle de Pigüeña. Nesti valle atopa una de les meyores brañes del conceyu. Pertenecíen al monesteriu les aldegues de Viḷḷaús, Viḷḷar de Vildas, Pigüeces, Santuchanu, Pigüeña, Orderias, Las Morteras, La Riera y delles más.

Esta situación duró hasta que'l monarca Alfonsu X, nel so enfotu de repoblación, concedió la carta puebla al conceyu, estableciéndose primeramente na Augüera de Balmonte, onde permanecería mientres un tiempu hasta que se treslladó al actual allugamientu de la Pola. En 1277, delles puebles del occidente Ástur, ente les que s'atopa Somiedo, axuntar en La Espina y roblaron la carta d'Hermandá que va garantizar l'orde na zona. Mientres el sieglu XV, el llinaxe de Quiñónes exerció'l poder sobre tou les tierres hasta que los Reis Católicos en 1496 esaniciaron tolos sos privilexos pa incorporar el conceyu al realengu. A pesar d'esto, nel sieglu XVI, los llinaxes Miranda, Flórez y Omaña, ostentaron ciertu poder nel conceyu. La familia de los Miranda dio llugar al cambéu del topónimu de Belmonte a Balmonte.

A lo llargo de tola Edá Media y la Moderna, Somiedo sufrió les disputes ente monesterios, families, campesinado y población vaqueira pol control de la tierra, surdiendo una minoría de llabradores llibres y propietarios; esta situación qu'acaba cola supresión en 1827 del réxime señorial, integrándose los cotos de Clavichas y Valcárcel, Gúa y Caunéu y Aguinu y Perḷḷunes al territoriu de Somiedo. Nel censu de 1797 dizse que «hai 3139 llabradores propietarios frente a 54.141 renteros.»

Dientro d'esti contestu van apaeciendo como grupu de fuercia los vaqueiros, esa población trashumante que los sos únicos y comunes intereses son el cuidu y proteición del ganáu vacuno. Esti grupu foi formando la so propia cabaña y desenvolviendo el procedimientu del zarramientu de camperes, construyendo los barganales de piedra y creando los praos de gadaña o de corte, lo que nun se consiguió fácilmente pos tuvieron siempres la oposición y presión de los nobles que trataben d'imponer unes lleis favorables pa los sos propios intereses ganaderos.

Na guerra de la Independencia española Somiedo acoyó en 1810, la retirada de les tropes defensores asturianes que fuxíen por culpa de la meyora de l'armada francesa empobinada pol xeneral Bonet. Nes guerres Carlistes tamién se producen incursiones de tropes nel conceyu. Yá en 1934 y en tiempos de la revolución l'exércitu remontar mientres un añu en Somiedo, llugar estratéxicu ente los focos de Ḷḷaciana y Grau. Al empezar la Guerra Civil española, el frente estabilizar en Santa María del Puertu, hasta'l día 25 d'ochobre de 1937, en que les tropes republicanes empecipien la so retirada escontra Uviéu.

En Somiedo nació Álvaro Flórez Estrada, destacáu economista y políticu, que foi una de les grandes figures del movimientu d'Ilustración que surdieron n'Asturies.

Xeografía

Dende'l puntu de vista xeográficu'l territoriu allúgase nuna unidá conocida como'l Mantu de Somiedo, na que ta representada tola serie estratigráfica paleozoica asturiana, dende pizarres, arenisques, cuarcites hasta les calices. La desigualdá litolóxica orixina una competencia distinta que determina un relieve diferencial que modificó l'actual rede hidrográfica que s'abre camín ente los niveles duros cavando dellos escobios a lo llargo del so cursu.

Parroquies

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Somiedo	Población	% población Somiedo
1	Aguinu	14,82	5,095,09%	23	2,122,12%
2	Clavichas		n/d	53	4,894,89%
3	Corés	7,5	0,260,26%	28	2,592,59%
4	El Coutu		n/d	55	5,085,08%
5	Éndriga		n/d	97	8,968,96%
6	Gúa		n/d	96	8,868,86%
7	Las Morteras	13,03	4,474,47%	43	3,973,97%
8	Pigüeces		n/d	54	4,994,99%
9	Pigüeña		n/d	92	8,498,49%
10	La Pola Somiedo	19	0,070,07%	228	21,0521,05%
11	Santa María del Puertu	9,81	3,373,37%	61, 63, 60	56 912,2856 912,28%
12	La Riera		n/d	72	6,656,65%
13	El Vaḷḷe		n/d	78	7,27,2%
14	Veigas		n/d	60	5,545,54%
15	Viḷḷar de Vildas		n/d	89	8,228,22%

Demografía

Gráfica de población de Somiedo

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia

La evolución siguida en Somiedo a lo llargo del sieglu XX, sigue'l mesmu camino que'l restu de conceyos montascosos del principáu, esto ye, perda progresiva de la población, sobremanera a partir de los años 40, anque equí los trés primeres décades asocedió tolo contrario, amontóse la población, magar la emigración a ultramar, y pasóse de 5.006 habitantes del principiu de sieglu hasta 5.558 en 1940. A partir d'esta fecha'l descensu foi imparable, produciéndose unu amenorgamientu de la cifra d'hasta un 70% hasta dexala en 1.544 na actualidá, con una densidá de 5,55 hab/km², que la convierte na segunda más baxa d'Asturies. La causa principal d'esti amenorgamientu débese sobremanera a la fuerte emigración escontra les zones más industrializaes de la rexón. Últimamente y a partir de la declaración del conceyu como Parque Natural, foise frenando esta sópita cayida al apaecer nuevos elementos dinamizadores de la economía municipal.

Toes estes causes dannos unes estructures demográfiques sópito alteriaes, presentándose una pirámide onde la población mayor de 50 años ye la más abondosa dientro del conceyu, teniendo una de les tases d'avieyamientu más fuerte de tol Principáu. La concentración humana realízase no fondero de los valles mayoritariamente, especialmente en Viḷḷar de Vildas, La Riera y La Pola, teniendo dalgunes de les aldegues de monte unu presencia casi nula.

Arquiteutura

Monumentos y llugares d'interés

Enforma de la riqueza artística tremada pol conceyu, foi perdida mientres el pasu de los tiempos, por cuenta de robos, abandonos, quemes y destrucciones. Dientro de l'arquiteutura relixosa qu'inda se caltién en Somiedo tenemos la ilesia de San Pedro de La Riera, edificada nel sieglu XVIII, con nave estructurada en forma de cruz llatina, con bóveda de cañón rematada por una torre campanariu a los pies d'ella.

Tamién se caltién en La Pola la ilesia parroquial de San Pedro, tamién del sieglu XVIII y qu'emplega sillar a la fachada y espadaña lo que-y da un toque de mayor calidá. Puede reparase tamién como caltién un escudu d'armes de los Flórez-Estrada.

Na llocalidá de Endiga atopamos la ilesia de San Salvador, fundada nel sieglu XVII y qu'alluga nel so interior unos retablos barrocos de gran importancia. Una de les construcciones más interesante ye la ilesia de Santa María de Gúa, por tar alzada sobro restos del monesteriu medieval d'igual nome, ocupáu por monxes bernardas.

Dientro de la so arquiteutura civil y popular ye frecuente ver a lo llargo del conceyu diversos palacios y casones como'l palaciu de Flórez d'Estrada, alcontráu nes proximidaes de la Pola que foi construyíu a partir d'una torre cúbica de fines del XVI o principios del XVII. Na capiya, amestada nel sieglu XIX, pórticu y arcu de mediu puntu sobro la puerta d'accesu. Parte d'esti abarganáu edificiu ta destináu a Casa de L'Aldea.

En Caunéu atópase'l palaciu de la familia del mesmu nome. Construyíu sobro un edificiu del sieglu XV, y que sufrió cambeos posteriores. Tamién hai que destacar en Viḷḷarín el palaciu del conde de Torata de finales del XIX, que cunta con un mapa de vanos pa buscar lluminosidá, llixereza y elevación. Otru palaciu ta en Las Morteras, onde s'atopa'l güei abandonáu palaciu renacentista del matrimoniu formáu por María Meléndez y Diego Flórez Valdés, qu'amuesa una gran calidá de la so construcción en piedra. Otres construcciones importantes amás de los palacios o casones son les ruines del castiellu d'Alba cerca de La Pola, del qu'entá se caltienen unos restos d'un torrexón circular y de murios, y tamién la esistencia d'una ponte medieval asitiáu en La Riera.

Amás de toes estes construcciones, Somiedo destaca tamién poles construcciones de teito d'escoba y poles sos brañes, atopándose nel so territoriu les de mayor fama de toa Asturies destacando les cabañes de teito de La Pornacal (braña asitiada na parroquia de Viḷḷar de Vildas) y Mumián, y los corros de falsa bóveda en Sousas y La Mesa. Finalmente hai que comentar que na capital, atópase'l centru de receición ya interpretación del Parque Natural, según el muséu etnográficu.

Casa somedana tradicional de teito

La casa somedana tradicional ye casar-establu, esto ye, l'espaciu compartíu ente la familia y el ganáu en propiedá. Ta edificada con gruesos murios de piedra de planta rectangular y rematada con cubierta vexetal d'escoba. L'interior ta estremáu en dos espacios, unu de mayor superficie destináu a corte o establu y l'otru menor, a vivienda, con cuartu y cocina. Enriba hai una zona so la cubierta que sirve p'almacenar el segáu y dacuando si ye necesariu, como cuartu.

Na parte del establu tán los preselbes que d'antiguo se fabricaben con entretejido o encestado llamáu sebe o xebe o sardu. Esti espaciu ta dixebráu de la vivienda pol buláu de tables o sebes con una puerta d'accesu. Esta separación foi evolucionando col emplegu de tabiques de mampostería sobro la base de les tables o sebes orixinales. Na vivienda atopa la lareira que ye'l llugar pal fueu; xusto nesi recuadru cuelguen les cadenes o pregancias que suxeten el pote de la comida. Nel so orixe esti tipu de casa nun tenía ventanes nin chimenea, perteneciendo al grupu de «cases de fumu», polo que les parés del interior tán bien anegrazaes. Tenía una sola puerta d'accesu anque más tarde evolucionó la construcción con otra puerta d'entrada direuta al establu. Tamién s'incorporó'l ventanuco del payar llamáu boqueirón.

El moblame antiguu componer d'una cama o camastro, un bancu de madera llamáu escano, la masera o bacica p'amasar el pan, candiles p'allumar, un arcón pa guardar la ropa y dalgún oxetu más.

La cubierta de la casa somedana foi siempres vexetal. N'Asturies conoz esti tipu de cubierta como teito y por estensión llámase teito a toa construcción que tien un techu vexetal. Los materiales emplegaos na casa somedana son la piedra pa los murios, la madera pa formar la estructura del techu y l'escoba depositada sobro ella. La cubierta ye a cuatro agües, con bastante enclín por que pueda esnidiar l'agua y la nieve. Dacuando'l teitado con escoba ayudar con carba d'uz llamáu gorbizo cuando ye uz baxu y uz cuando ye uz altu, d'un verde más caltriante. Los uzes arrincar col so raigañu pa mayor consistencia, ente que la escoba cortar col focete casi a flor del suelu y siguiendo unos ritos ancestrales en que se dan unes ciertes condiciones climatolóxiques. Son costumes bien antigües que siempres dieron bones resultancies, les mesmes que se vinieron dando nel Macizu Central y nos Alpes.9 El tayu periódicu de carbes d'escoba supón un beneficiu ecolóxicu favorable a les brañes o praderíos pos de lo contrario esta planta invadir de manera endémica.

Casa con techu de paya y sistema de zancas en Gotland, (Suecia).

El teito constrúyese fabricando en primer llugar l'armazón de madera, cubrir de siguío y na mayoría de los casos con una capa d'uz. Sobro esta capa va asitiándose la escoba de cañes bien trupes, de baxo enriba, siguiendo una téunica tradicional, la mesma que siguieron mientres sieglos n'otros teitos europeos. El fechu d'asitiar les cañes llámase espetar. Nestos teitos la caña de la escoba espétase escontra baxo, quedando'l tarmu escontra riba; la espesura final puede llegar hasta mediu metro, siendo inda mayor na parte cimera delantera, lo que se llama zarzaneira d'adelantre, que ye la zona más espuesta a les inclemencies del tiempu. La parte más alta llamada cume forma una llinia tresversal y de superficie plana sobro la que se depositen delles cañes d'escoba que se suxetar a lo llargo formando una cama trupa. Tou esto suxetar con unes vares de faya o de fresnu llamaes llatas del cume que de la mesma soporten delles téuniques de suxeción: por aciu zancas —unos maderos— que cuelguen a la rebalguina dende'l cume a lo llargo del teito, que se suxetar con xugos. Por aciu gabitos o palos en forma de forqueta, de metro y mediu de llargu, que se llanquen na escoba pa suxetar les llatas creando l'aspeutu d'una gran cresta sobro'l cume. Por aciu tapinos de yerba o tapinos que son unos recuadros bien tupios de yerba de les praderíes altes. Pueden algamar los 60 por 50 cm y los 10 cm d'espesura. L'usu de los tapinos ye abondo avezáu na arquiteutura vernácula europea. En Somiedo atopar na arquiteutura de corros y chozos, sobremanera nel valle del Llagu y valle de Pigüeña.10

Economía

**Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2011)**
	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	370	100
Agricultura, ganadería y pesca	179	48,38
Industria	6	1,62
Construcción	5	1,35
Servicios	180	48,65
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Usos del suelu del conceyu (añu 2010)**
Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,27
Praderíes	77,04
Terrenu forestal	116,99
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	95,80
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Carauterístiques del sector primariu (añu 2011)**
Ganaderíes de bovín	180
Cabeces de ganáu bovín	6.601
Cabeces de ganáu ovín	79
Cabeces de ganáu cabrín	239
Ganaderos con cuota llechera	0
Quilos de cuota llechera	0
Metros cúbicos de madera valtao	0
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI