Tinéu
Tinéu[1] ye un conceyu, una parroquia y una villa d'Asturies. El conceyu asítiase nel occidente d'Asturies, divídese en 44 parroquies que comprenden un total de 340 nucleos de población, anque la gran mayoría nun supera los 80 habitantes, la población total del conceyu ye de 10.829 habitantes.[2] La villa de Tinéu, a 652 m d'altitú y con 3.682[3]habitantes, ye la alministrativa del conceyu.
| Tinéu | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Principáu d'Asturies | ||||
| Provincia | Provincia d'Asturies | ||||
| Partíu xudicial | Tinéu | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu | ||||
| Capital | Tinéu | ||||
| Alcalde de Tinéu | José Ramón Feito Lorences | ||||
| Nome oficial | Tineo (es) | ||||
| División |
ver
| ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 43°18′34″N 6°29′32″W / 43.3095°N 6.4922°O | ||||
 | |||||
| Superficie | 540,83 km² | ||||
| Llenda con | Salas, Miranda, Somiedo, Cangas del Narcea, Allande, Villayón y Valdés | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 8857 hab. (2023) | ||||
| Densidá | 16,38 hab/km² | ||||
| Xentiliciu | |||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| tineo.es | |||||
 | |||||
El territoriu de Tinéu tien una superficie de 540,83 km² y una densidá de población de 25,1 hab/km²,[4] siendo'l segundu conceyu más grande d'Asturies y ún de los de más baxa densidá de población, llenda colos conceyos de Valdés al norte, Cangas del Narcea al sur, al oeste con Villayón y Allande, y al este con Salas, Miranda y Somiedo, les principales víes de comunicación son: Les comarcales AS-215, AS-216, AS-217, AS-218, la rexonal AS-15, la nacional N-634 y l'autovía A-63 que llega hasta l'aniciu del conceyu.
EL conceyu de Tinéu ye ún de los mayores productores de lleche d'Asturies con un ampliu sector agrariu, tamién tien delles celebraciones destacaes como les fiestes de San Roque, Les fiestes de Santiago, La fiesta del Choscu y la Feria Muestres de Tinéu.
Historia
editarTinéu tuvo presencia humana yá dende tiempos prehistóricos entre los años 100.000 - 80.000 e. de C., según vestixos alcontrados nel dolmen de Baradal, un ídolu y bruesa achelense. La etapa neolítica ye la que más restos arqueolóxicos d'importancia mos dexa, como asina lo demuestren diversos campos tumbulares afayaos en la sierra de Cabra, la Coriscada, l'Altu Busteḷḷán, Fastias, Tamayanes, Bones, Campieḷḷu, El Baradal o Merías.
Haza'l 900 e. de C., aníciase cola arribada de tribus indoeuropees y la meza étnica la cultura castreña, que dexó abondosos restos en topónimos y poblamientos, tiense constancia de l'apaición d'a lo menos una quincena d'asentamientos fortificaos espardíos per tol territoriu, creyéndose qu'escomenzaton a edificase nel neolíticu, siguieron pela edá del Bronce, llegando a algamar la so máxima plenitú na edá del Fierro. Dalgunos d'estos asentamientos son los de Ricastieḷḷu, Freisnéu o La Barca, la tribu dominante ye la de los Pésicos, ástures asitiaos ente'l Nalón y Navia.
Dende'l sieglu 29 ec al 409 dc foi'l periodu de dominiu romanu, una vegada vencíos los Pésicos la colonización romana truxo consigo les primeres esplotaciones de minerales, especialmente esplotaciones auríferes, siendo de gran importancia les de Navelgas y Santiáu Zarréu. Tamién procede d'esta época la primer calzada que trevesaba'l conceyu, asina como diversos topónimos llocales y distintes monedes, ares, cagüercos, esteles y hasta la construcción de dalgún qu'otru acueductu. La toponimia parez indicar la presencia de villes romanes como la de Semproniana que sería villa de Sempronio, en Tamayanes tán los restos d'una antigua mansión romana.
Edá media y moderna
editar
Pelos sieglos XI y XII conocíase'l territoriu como "les Asturies de Tinéu" (cum tota Tinegia Asturiis); (in tota illa terra de Tineio, uidelicet de Cabruniana usque in Lectaregos & usque in illa aqua de Nauia). Fundación del monesteriu de San Miguél de Bárcena, al qu'Alfonsu V condece'l drechu de montalgu (añu 937); A esti sieglu pertenecen delles donaciones efeutuaes a poderes eclesiásticos, como les realizaes por Alfonsu III y qu'incluyía al monesterio de Santa María y el d'Arganda, o les realizaes pol rei Fruela y qu'incluyíen delless illesies, asina como los monesterios de San Esteban de Sobráu, San Fagondu y San Fliz con tolos sos territorios, al final d'esti sieglu aníciase la ruta Xacobea que treviesa Tinéu.
En 1010 créase'l primer señoríu eclesiásticu d'Asturies por delegación rexa al monesteriu de San Miguel de Bárcena. Alfonsu VI conoz a Ximena Ñúñez, condesa de Tinéu (añu 1065), teniendo dos fíes, Elvira y Teresa, llegando ésta última a ser madre del primer rei de Portugal, Alfonsu I. El conde Pedro Xemení funda'l monesteriu de Courias, que baxo la regla de San Benito algamará cierta sonadía. El Cid Campeador cásase con Ximena Díaz, fía del noble cuartanu y conde d'Uviéu Diego Rodríguez (añu 1075). Configúrase claramente'l "Comisso de Tineggio", al frente d'esti había condes, tenientes y gobernadores, apaeciendo nel testamentu de Petrus Alvariz y la so esposa, la confirmación del padre y la madre del monarca portugués como "Imperantes Tineggio".
En 1115, representantes cuartanos acuden a la Xunta d'Uviéu convocada pol obispu Pelayu, al envís de que se neutralizaren les aiciones malfechores que se taben dando per tol territoriu. Nel añu 1125 el conde Suario gobernaba tol territoriu dende la Cabruñana hasta'l ríu Eo. Nel añu 1144 Doña Urraca, llamada L'Asturiana, llega a reina de Navarra por matrimoniu con Don García. Nel añu 1178 el rexente Fernandu II dona al monesterio de San Vicente n'Uviéu, el so realengu de Tinéu denomáu Vallongu y Veiga del Rei.
Ye nel sieglu XIII cuando tien llugar la concesión de la carta Pola a Tinéu, que concede al monesteriu d'Oubona'l privilexu y l'encargu d'agospiu esclusivu de los pelegrinos xacobeos, pentemedies del rei Alfonsu IX, un namoráu de les tierres del conceyu; Tamién de dichu añu pertenez la orde dictada pol rei pola que s'obligaba a quien peregrinaba a Santiago de Compostela, el pasu per Tinéu, y más concretamente per delantre del monesteriu d'Oubona (añu 1222). A partir de la segunda metá del sieglu XIII, ta la figura del Merín Real del que la so sede nesti territoriu paez tar en Tinéu; constituyía'l muérganu d'apelación del occidente d'Asturies (hasta "l'honor de Suarón", lo que güei son Los Ozcos, Castropol...); ésti dependía al empar del Merín o Adelantado d'Asturiés. En 1267 apaez como titular d'esti cargu Alvar Pérez de Cornás. En 1277, tien llugar na llocalidá de La Espina, la robla de varies poles del centro-occidente, ente les que s'alcontraba Tinéu, d'una carta de xermandía na que se comprometíen na defensa de los intereses comunes. En 1295 el rei Fernandu IV de Lleón y Castiella, gracies al apoyu recibíu nes revueltes, confirma los privilexos a dellos conceyos que lu apoyaron.
Sieglu XIX endelantre
editar
En 1823 muerre'l xeneral Riego aforcáu, el 7 d'agostu de 1823, tropes franceses invadieron Tinéu y acabaron col Trieniu Lliberal aniciáu por Riego. Yá nel sieglu XIX, tien llugar la integración de los últimos cotos señoriales, cola incorporación en 1827 de los cotos d'Oubona, Sangoñéu y Mirayu d'Arriba. En 1851 el cuartanu Santiago Fernández Negrete ye nomáu ministru de Comerciu y socesivamente de Gracia y Xusticia. Otros fechos importantes asocedíos nesta centuria son les guerres peninsulares, con presencia de tropes cuartanes nel frente escontra la invasión francesa, y les distintes batalles Carlistes, tamién con diversos disturbios que tuvieron llugar nel conceyu.
Nel añu 1912 váltase'l castiellu de Tinéu por alcuerdu municipal. Yá nel sieglu XX, hemos destacar la figura del primer alcalde de la Segunda República, José Francisco Maldonado González, de la que la so interesante trayeutoria política-y llevaría a ser l'últimu Presidente de la República nel exiliu; na Guerra Civil, Tinéu foi ocupáu poles columnes gallegues el 25 d'agostu de 1936. Tamién sufrió les consecuencies de la Civil española, anque afortunadamente'l conceyu recuperóse de manera satisfactoria convirtiéndose Tinéu nún referente de tol occidente asturianu, anque tamién sufrió un fuerte éxodu rural.
Xeografía
editar El conceyu de Tinéu asítiase nel postreru septemtrional de la península ibérica nel Occidente d'Asturies, enántase per una superficie de 540,83 km² siendo'l segundu conceyu con más sxtensión d'Asturies dempués de Cangas del Narcea, una gran parte d'esti territoriu (85%) allúgase perriba de los 400 m. La mayor parte del conceyu s'atopa nel tramu ente 400 y 800m, representa un 68% de la metá de la estensión total. Esti tipu de territoriu, con una altitú media elevada y unes pendidures tan fuertes, supón un fuerte condicionante de l'actividá agrícola y ganadera. Estos desniveles configuren un territoriu típicamente alpín, coles llimitaciones y fraxilidá d'esti tipu de territorios pero tamién cola riqueza paisaxística, ecolóxica y cultural propies de les zones de monte. Con estes condiciones les eríes, les paciones naturales, les viesuqes y bardiales ocupen la mayor parte de la superficie del conceyu, representando les tierres de cultivu namás un 5,09% del total.
El conceyu de Tinéu afáyase nún enclave prelitoral, los valles y sierres prellitorales d'Asturies acueyen la mayor parte de la población y de l'actividá económica, polo que constitúin la parte del territoriu que manifiesta una mayor humanización del paisaxe. Sicasí, la presencia de fuertes relieves fai qu'esistan numberoses aries qu'entá caltienen en gran midida les sos carauterístiques naturales orixinales; La zona prellitoral occidental, na que s'asitia Tinéu, pecuñarízase pola fondura de los valles, con viesques que constitúin n'ocasiones pernotables exemplos de lo que debió ser la cubierta vexetal de la mayor parte del país. Onde'l paisaxe sofriera un grau más intensu de modificación persisten sebes, pequeñes viesques y ribes.
Xeolóxicamente falando Tinéu enmárcase dientro del periodu silurianu, con abundancia de pizarres y cuarcites. Tamién se pue observar una presencia importante de calices, siendo éstes utilizaes pa la construcción y pa rectificar les tierres de llabor. Pela zona del Embalse de La Barca, alcontráronse restos volcánicos (Caldera de La Pontecastru).
Les formes del so relieve, son el resultáu de la erosión efeutuada polos cursos fluviales sobre la morfoloxía heredada del neóxenu. D'esti xeitu, la erosión fluvial ye la responsable del relieve, quedando enxetaos los ríos enes partes más baxes.
- Situación
| Noroeste: Conceyu de Villayón | Norte: Conceyu de Valdés | Noreste: Conceyu de Salas |
| Oeste: Conceyu d'Allande | 
|
Este: Conceyu de Miranda y de Salas |
| Suroeste Conceyu d'Allande y Cangas del Narcea | Sur: Conceyu de Cangas del Narcea | Sureste: Conceyu de Somiedo |
El conceyu cuartanu, ye accidentáu predominando el monte altu y mediu. Los sos accidentes xeográficos más destacaos son los siguientes:
- Norte: Pel norte y llendando con Valdés, alcuéntrase'l picu de Capiella Martín, Picu L'Estoupu y el Busteḷḷán, con altures que rolden los 1.000 metros.
- Sur: Nos llímites con Cangas del Narcea tán les altures d'El Presón, el Picu'l Malatu y la Peña Mayor, teniendo unes elevaciones en tornu a los 1.400 metros.
- Este: Nel arba con Somiedo y Miranda afayamos picos como los de La Fana, Gamonalín y La Cabra, que xunto colos anteriormente espuestos van configurar les cuenques de los ríos Xinestaza y Tuña. Tovía na so parte meridional, pero daqué más al centru vense les elevaciones como El Brañasín, el Picu'l Mouru y el altu d'Armayán.
- Oeste: Por último y nel so llímite occidental alcuéntrense montes como les de Buñu, los Hospitales, el picu Quemáu, el Mancebón o la Bovia, nun llegando o teniendo altitúes en tornu a los 1.000 metros.
- Centru: Si a too esto s'axunten les sierres interiores como les de Tineo-Grullomayor, les llombes de la Ḷḷaama, la del Miñu, las Cogollas o la Silva, se tien representada la mayor parte de la topografía llocal.
- Hidrografía
En cuantes a la so hidrografía, dixébrase en dos cuenques: la del Esva, pel norte, y la del Narcea, pel sur.
La del Narcea treviesa'l conceyu, entrando per Argancinas y saliendo por Calabazos recibiendo les agües de los ríos Arganza, Xera, Rodical, Farandón y Tuña. Les agües son aprovechaes pa la producción llétrica, teniendo'l conceyu dos centrales hidroeléctriques: la de La Barca y la de La Florida. La del Esva recueye les agües del Navelgas y el Bárcena, abandonando'l conceyu dempués d'un percorríu de 40 km por Ese de Caeras.
Mediu ambiente
editarClima
editarEn cuantes al so clima, ta consideráu oceánicu templáu. Debío a la so proximidá al mar cantábricu, la mayor parte del conceyu suel tener unes temperatures seles y templaes, raramente superando los 28 °C de máxima o que desciendan a muncho menos de 0 °C n'iviernu. Son comunes les nevaes pel iviernu y rápides tormentes de branu. Tamién abunden les precipitaciones per tol añu na mayor parte del conceyu. Nes partes más elevaes del sur el clima ye llieramente más caldiu y secu. Na sierra de Tinéu y nel cantu accidentáu del occidente, produzse una transición haza un clima más frescu, con un descensu térmicu más acusáu y presentándose un aumentu de les precipitaciones.
Flora
editarNa cubierta vexetal del occidente debieron predominar les distintes viesques oligótrofes comunes nel país, principalmente carbayeres, rebollales y umerales nes ribes. Toos ellos se conserven en mayor o menor grau, por embargu, l'usu del territoriu propició la so sustitución en munchws aries. Consérvense amplies superficies de viesques pela Cuenca del Esva anque en munchos casos se trate de fases tempranes de la viesca nes que la especie dominante ye'l beduliu.
Nel restu del territoriu les viesquen suelen acutase a los valles más encaxaos poco afayadizos pal cultivu, y gran parte de les sierres apaecen ocupaes por bardiales d'argaña y piornu, cultivos agrarios y plantaciones forestales de pinu y ocalitu. La cubierta vexetal del Paisaxe Protexíu de la Cuenca del Esva sufrió por demás les numberoses repoblaciones de pinu realizaes nes décades de los años cincuenta y sesenta. Frutu de les quemes, l'antigua superficie repoblada apaez güei ocupada por estensos morgazos d'argaña collorada, comunidá carauterística de los suelos silíceos más degradaos del occidentes asturianu. Magar, son tovía numberosos los valles con mases bien conservaes de carbayera oligótrofa, que nos llugares más avesíos de cutiu s'amiesten con fayes. Nel aria septentrional del Paisaxe Protexíu, dientro yá del conceyu de Valdés, abunden castañeos mui avieyaos y escasamente esplotaos, polo que nel so interior puen reconocese les especies y comunidaes carauterístiques de les carbayeres, haza les que pali que pali evolucionen.
Les mases de viesca más representatives son ensin dubia los umerales. Sacantes nes ribes más alteraes de les vegues de Paredes y Brieves, l'Esva conserva a lo llargo del so cursu delles de les ribes menos alteraes del país. Nelles apaecen felechos d'ámbitu tropical como'l felechón, especie catalogada como d'interés especial.
Llama l'atención el centenariu Carbayón de Valentín, al que les últimes dataciones alluguen el so nacimientu al rodiu'l 1160 y que foi declaráu monumentu natural en 1995, o la Fayona d'Eiros, tamién declarada monumentu natural pero yá desapaecida.
Fauna
editarLa degradación de los hábitats naturales nos valles y sierres asturianes supunxo la reducción de la so capacidá d'acoyida pa la fauna, provocando la desapaición de dalgunes especies que se vieron forciaes a treslladar el so área de distribución a les zonas más elevaes de la Cordelera Cantábrica. Sicasí, perviven abondoses poblaciones d'especies como'l corciu o'l xabaril. Tampoco nun son rares delles aves diurnes llegalmente protexíe, especialmente l'azor o'l palomberu.
Ente les especies calificaes nel Plan d'Ordenación de los Recursos Naturales d'Asturies como singulares debe citae al llobu, al coruxón o la piquetina.
Los principales valores ambientales del Paisaxe Protexíu de la Cuenca del Esva axústase a les ribes y calces fluviales y d'igual mou asocede cola fauna. Les ribes del Esva mantienen lo que probablemente constituya la más nutrida población de llóndriga de los calces asturianos. Esti fechu da prueba de la gran bayura piscícola qu'acueyen les sos agües, principalmente de trucha y salmu, pero tamién d'anguila. El calce del Esva presenta pa toes elles la ventaya de nun disponer de preses significatives, factor fundamental nel casu de l'anguila, especie pa la que tovía nun se desenrollaron sistemes d'escala equivalentes a los utilizaos pol salmón.
L'osu, una especie en peligru d'estinción, ta presente nel conceyu.
Parroquies
editar
El conceyu de Tinéu ta constituyíu por 44 parroquies:
Demografía
editarEl conceyu de Tinéu cuenta con una población de 11 146 habitantes (INE 2009)[5] y una densidá de 20,61 hab/km². La población distrubúise pel conceyu de forma irregular, concentrándose la so mayor parte na villa de Tinéu, capital del conceyu y en menor grau nos nucleos parroquiales.
| Gráfica de población de Tinéu (Asturies) |
|---|
 |
- Evolución Demográfica.
La evolución de la población nel conceyu dende principios del sieglu XX tien dos etapes bien diferenciaes. El Conceyu a entamos del sieglu XX presentaba una cota de 23.354 habitantes, ésta se caltuvo práuticamente estable y invariable hasta la metá del sieglu, onde la cifra yera de 21.694. Hasta esta data llegaría la primer etapa.
A partir de'equí tien llugar la segunda, muncho más negativa pa la vida conceyera, con una continua perda de población, únicamente paliada na década de los 70 gracies a la reactivación y ampliación de la central llétrica de Soutu la Barca. Nesta última etapa prodúxose un reagrupamientu de la población en tornu a les llocalidaes de Tinéu, Navelgas y Soutu la Barca, produciéndose el consecuente despoblamientu de les zones del campu. En cuantes a les sos estructures demográfiques hai que dicir qu'anque se produxo un avieyamientu de la población, ésti nun foi tan acusáu como se cabría esperar, presentándose un equilibriu bastante bonu tanto n'edaes, como en sexos.
Asina, atopámonos coles 11.801 persones en tornu al añu 2006 (INE 2006), como indica la gráfica y un aumentu bultable na población a 13.578 habitantes en 2010 anque, pesia a esta sele recuperación, supón una perda de cuasi'l 50% dende principios del sieglu XX.
Economía
editar
Nel conceyu de Tinéu, el sector primariu ye'l que mayor númberu d'emplegos xenera, con un 54% del total. La ganadería ye la principal actividá desendolcada dientro del sector, contabilizándose una mayoría d'esplotaciones que se dediquen al ganáu bovín, tando la so producción claramente orientada al sector lacteu, obteniéndose una cifra de lleche que xira alredor del 10% de la producción total d'Asturies, tamién ye común, anque en menor grau, la ganadería porcina y ovina orientada al autoconsumu.
El sector secundariu foi perdiendo importancia col pasu los años, representando güei al 19,71% de la población. La mayor parte de los trabayos del sector realícense nes industries estrautives y nes xeneradores de lletricidá, cuntando'l conceyu con una importante minería d'antracita y trés centrales llétriques, dos hidráuliques en Posada y Calabazos, y una térmica, en Soutu la Barca. La construcción, magar, foi l'actividá que más aumentó nos caberos años, siguiendo'l paradigma xeneral de tol país, cabe destacar el compleyu industrial de La Coriscada n'El Cruceru.
Por último tenemos un sector terciariu qu'ocupa al 26,29% de la población activa, y que s'alcuentra nún continuu procesu espansivu, concéntrase sobre too na capital del conceyu, la Villa de Tinéu, y en menor midida en Navelgas. El comerciu y los tresportes son les rames d'actividá más representatives dientro d'elli.
| Númberu de trabayadores | Tantu por cientu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| TOTAL | 3.906 | 100 | |||
| Agricultura, ganadería y pesca | 1.264 | 32,36 | |||
| Industria | 728 | 18,64 | |||
| Construcción | 292 | 7,48 | |||
| Servicios | 1.622 | 41,53 | |||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI | |||||
| Usu | Superficie (km²) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tierres de llabrantíu | 15,04 | ||||
| Praderíes | 154,66 | ||||
| Terrenu forestal | 229,03 | ||||
| Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...) | 142,10 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI | |||||
| Ganaderíes de bovín | 1.039 | ||||
| Cabeces de ganáu bovín | 35.918 | ||||
| Cabeces de ganáu ovín | 1.304 | ||||
| Cabeces de ganáu cabrín | 1.290 | ||||
| Ganaderos con cuota llechera | 447 | ||||
| Quilos de cuota llechera | 114.846.860 | ||||
| Metros cúbicos de madera valtao | 51.030 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI | |||||
Política
editarEl conceyu de Tinéu se diferencia claramente del restu de conceyos asturianos en que, a diferencia de los demás conceyos, en Tinéu'l partíu que más tiempu gobernó foi un partíu llocal, Unidá Campesina de Tinéu (antes Unión de Campesinos Asturianos), que gobernó dende 1979 a 2001, interrumpíu na llexislatura 1987-1991 per 3 años pola llegada al poder del PSOE. Yá en 2001, gobernó el PP, y dende l'añu 2003, quien lo fai ye'l PSOE. (Ver llista d'alcaldes de Tinéu). L'alcalde actual ye'l socialista Marcelino Marcos Líndez.
| Partíu | 1979 | 1983 | 1987[6] | 1991[6] | 1995[6] | 1999[6] | 2003[6] | 2007[6] | 2011[7] |
| PSOE | 1 | 1 | 6 | 6 | 4 | 4 | 6 | 11 | 12 |
| CD / AP / PP | 1 | 4 | 3 | 2 | 4 | 5 | 7 | 5 | 4 |
| FAC | 1 | ||||||||
| UCD / CDS | 5 | 2 | 3 | 0 | |||||
| UCA / UCT | 6 | 14 | 5 | 9 | 9 | 5 | 3 | ||
| URAS | 2 | 0 | |||||||
| PAS | 1 | ||||||||
| ATI | 1 | ||||||||
| URAS-PAS-UC | 1 | ||||||||
| Independientes | 8 | ||||||||
| Total | 21 | 21 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 | 17 |
Arte
editar
Tinéu carauterízase por tener multitú d'elementos arquiteutónicos d'interés, amosándonos una gran diversidá d'estilos y de construcciones. D'esti mou y dientro de l'arquiteutura relixosa, tenemos na capital la ilesia parroquial de San Pedru, antiguu templu conventual de San Franciscu del que la construcción data de finales del sieglu XIII. Conserva daquella antiguos sepulcros, la portada d'accesu, l'arcu de trunfu y restos d'una torre románica.
N'Oubona podemos alcontrar los antiguos restos del monesterio y la ilesia de Santa María la Real, construyíu supuestamente por orde d'Adelgaster, fíu del rei Silo nel 780. Los únicos restos qu'entá se conserven del monesteriu, pertenecen a una reforma efeutuada nel sieglu XVIII y correspuenden na so mayor parte a l'arquería del claustru y a una parte de la planta alta. La ilesia ta estructurada en trés naves con ábsides semicirculares y portada de los pies con arcu acampanáu. Na muria del Evanxeliu hai una inscripción qu'indica qu'ellí reposen los restos de los fundadores del monesteriu.
Otra construcción de gran relieve contitúila La Ilesia parroquial de San Miguel de Bárzana. Fundáu nel 973 pol bisgüelu del conde Piniolo, fundador del monesterio de Courias. De la so construcción orixinal namás conserva una ventana n'arcu con columna en mediu na so parte oriental y dos portaes d'ingresu, una a los pies y otra na zona sur, frutu d'una posterior reforma. Interiormente ta estructurada nuna única nave. L'arcu trunfal ta sosteníu sobre cuatro columnes coronaes por estraordinarios capiteles.
De los demás templos espardíos per Tinéu nomaremos tamién los de San Esteban en Ralamiego, d'estilu románicu, y que tien gran importancia pola so antigua construcción y los componentes arquiteutónicos qu'axunta. En Tuña tenemos la ilesia parroquial que cuenta con un retablu del sieglu XVII. Asinamesmo alcontramos la capiella de la Madalena en Busturniegu, la Ilesia de los Santos Xustu y Pastor n'El Pedregal y la de Santu Tomás en La Preda.
De les edificaciones palaciegues y civiles falaremos del palaciu de la familia García de Tinéu y Maldonado, d'época medieval y que presenta una torre cilíndrica, actual casa de la cultura. Otru palaciu qu'atopamos na capital ye'l de Meras, fundáu en 1525, y que presenta dos torres y un guapu patiu interior. Na cai mayor tovía se conservrn dellos restos del antiguu hospital del Corpus Christi.
Ya saliéndonos de la capital vemos en Santianes el palaciu Queipo de Llano, construyíu ente los sieglos XVI y XVIII y que presentaba dos torreones, un patio interior y una capilla con un retablo barroco de importancia.
En Rozadiella nos encontramos col palacio de Omaña erigido por la familia Omaña en 1649, partiendo de una torre ya destruida. Presenta una fachada barroca con escudu y dos escalinates monumentales. Tamién conserva una ilesia con trés escelentes retablos y un sepulcru con estatua dedicada al fundador del edificiu.
La llocalidá de Tuña conserva delles construcciones destacaes como'l Palaciu de Cabulríu del sieglu XVII-XVIII, el de Ferrería, del XVIII, construyíu partir d'una torre medieval, la Casa de la Torre y la casa natal del general Riego del sieglu XVIII, y que ye Monumentu Histórico-Artísticu. Por último, nomaremos otres casones y palacios como los de Coutu Maldonado en La mortera, el de Francos–Flórez n'Arganza y la casona de Fernández Capalleja en Navelgas.
Fiestes y celebraciones
editarEn Tinéu toles parroquies y dellos pueblos celebren xeneralmente la so propia fiesta en branu dedicada a dalgún santu normalmente, compónense de distintos actos folclóricos, llúdicos, deportivos y gastronómicos, que faen qu'éstes tenganun allegre baturiciu.
Les fiestes patronales celébrense'l 29 de xunu, coincidiendo cola festividá de San Pedru que ye'l patrón de la Villa.
En xunetu son les fiestes del Apóstol Santiagu en Fastias, y en dellos pueblos secundarios, El Carme en Santianes y Xinestaza y el Festival de la Llana en Tuña. Y yá n'agostu les de la Virxe de la Caridá en Navelgas y las Fiesta de los pueblos d'Asturies en Navelgas.
Les fiestes grandes de Tinéu son les fiestes de San Roque (del 12 al 18 d'agostu),que foron declaraes d'interés turísticu rexonal en 1990, y xiren en gran midida en tornu al Campu de San Roque (onde'l día 15 se celebra'l día del bollu). El día 12 realízase la presentación de les peñes na plaza del ayuntamientu, realizando dempués de dicha presentación una pequeña pelegrinación a pie per parte de les mesmes, y acompañaos d'un carru puxáu por una pareya de bues que tresporta una pipa de sidra y una charanga qu'ameniza'l trayeutu hasta'l Campu de San Roque, onde se celebra una cena multitudinaria que suel durar hasta altes hores de la madrugada.
El día 15, en tornu al meudía, realízase nel Campu de San Roque'l tradicional repartu del bollu preñáu y vinu, continuando la fiesta per tol día y tola nueche amenizada con grandes orquestes.
El día 16 sobre'l meudía, celébrase una misa n'honor a San Roque na capiella que da nome a dichu campu. Darréu, los romeros dispónense a prebar les sos meriendes feches coles meyores viandes, al son de les gaites y tambores. Tamién se celebra'l concursu de baille tradicional, el campeonatu de bolos de Tinéu, el campeonatu de Tiru de pistola, asina como estremaos torneos de Fútbol sala y de campu. A las dolce de la nueche, procédese a la rifa la xata.
El día 18 tien llugar el desfile de carroces, y al rodiu les 12 de la nueche la descarga de voladores, que marquen la reuta final de les fiestes, acabando coles tradicionales sopes d'ayu que se puen prebar en bares y restaurantes a partir de les 4 de la madrugada.
Llocalidaes hermaniaes
Les ciudaes hermaniaes con Tinéu son:
- Las Cabezas de San Juan (dende 1988) (
España)[8]
Turismu
editarEl turismu nel conceyu concéntrense principalmente na villa de Tinéu y en Navelgas.
- Navelgas: La principal fonte de turismu en Navelgas dase gracies al muséu del oru y a les actividaes de batéu del oru, tamién a les sos fiestes a finales d'agostu.
- Tinéu: El turismu en Tinéu aumenta considerablemente pel branu y tamién pela primavera na feria muestres de Tinéu, una feria mui variada pero principalmente agrícola, y pel branu na feria del choscu y les fiestes de San Roque.
Por supuestu diversos pueblos como Tuña tamién hai daqué de turismu debío al Festival de la llana y a les sos fiestes del Carme.
Cuartanos illustres
editar- Pedro Rodríguez de Campomanes, políticu.
- Rafael del Riego, xeneral y políticu lliberal.
- José Maldonado González, últimu presidente de la Segunda República Española.
- Santiago Fernández Negrete, ministru nel reináu d'Isabel II
- Paco González, periodista deportivu.
Ver tamién
editarEnllaces esternos
editar- (castellán) Páxina del Ayuntamientu
- (castellán) Federación Asturiana de Conceyos
- (castellán) L'entornu de Tinéu n'imáxenes
Referencies
editar- ↑ «Espediente colos topónimos oficiales de Tinéu». BOPA.
- ↑ http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=TINEO&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n Archiváu 2011-12-20 en Wayback Machine INE Nomenclátor 2009 Tinéu Conceyu 11146
- ↑ http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=TINEO&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n Archiváu 2011-12-20 en Wayback Machine INE Nomenclátor 2009 Tinéu Villa 3682
- ↑ http://www.vivirasturias.com/asturias/tineo/tineu/es Archiváu 2014-07-14 en Wayback Machine Vivirasturias Tinéu Superficie
- ↑ Nomenclátor. Rellación d'unidaes poblacionales. Institutu Nacional d'Estadística. [1] Archiváu 2017-08-30 en Wayback Machine
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 «Direición Xeneral de Política Interior». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-14.
- ↑ «Eleiciones Llocales 2011». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-07-08.
- ↑ URL de la referencia: https://www.lne.es/occidente/opinion/2018/10/02/treinta-anos-hermanamiento-tineo-cabezas-18761438.html. Data de consulta: 12 xineru 2024. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20240112071027/https://www.lne.es/occidente/opinion/2018/10/02/treinta-anos-hermanamiento-tineo-cabezas-18761438.html. Data d'archivu: 12 xineru 2024.
