Tagetes lunulata

Tagetes lunulata;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Asterales
Familia:	Asteraceae
Tribu:	Tageteae
Xéneru:	Tagetes
Especie:	Tagetes lunulata; Ortega
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

Tagetes lunulata, conocíu vulgarmente como aceitilla, anxelín, cempazuchil de campu, cempazuchil, flor de muertu o cinco llagues, ye una yerba añal perteneciente a la familia Asteraceae. Dellos autores considerar un sinónimu de Tagetes patula.^[1]

Descripción

Tagetes lunulata ye una planta yerbácea añal de 30 a 80 cm d'altor. El tarmu ye ramificáu y frecuentemente ye acoloratáu o moráu. Les fueyes pinnaes son opuestes de 8 cm de llargu y tienen de 9 a 23 foliolos serruchaos bien angostos. Les flores, como en toles plantes pertenecientes a la familia Asteraceae son sésiles dispuestes nun receptáculu formando cabezueles; estes cuentes con 5 lígulas de color mariellu o naranxa con una marca más escura nel centru en forma de V o W poles cualos en delles partes de Méxicu esta planta ye conocida col nome de "cinco llagues".^[2]^[3]^[4] Esta especie pertenez al complexu d'especies que dieron orixe a les Tagetes cultivaes. Munchos autores considera a Tagetes patula (nome aplicáu a les cempasúchiles de cabezueles pequeñes), como sinónimu de Tagetes lunulata, pero esto entá nun ta dafechu resueltu.^[5]

Hábitat y Distribución

Ye nativa de Méxicu, distribuyendose dende'l norte del país y posiblemente hasta'l norte de Centroamérica.^[6] Crez en carbes, pacionales, montes de Quercus y Juniperus, preferentemente en zones con disturbiu, actuando nestos casos como ruderal. Lo más común ye qu'esta especie nun se cultive, si non que crez montés, anque'l so cultivu ye fácil per mediu de granes. Nun tien espardimientu vexetativu.^[7]^[8]

Usos

Tien usos melecinales y d'ornatu. Nel Día de Muertos fáense corones y ramos coles flores p'afatar los altares. Ye usada xuntu pa esti fín con otres especies de Tagetes como la Cempasúchil y Tagetes patula. Na medicina tradicional de Méxicu ye usada pa solliviar el dolor d'estómagu, fories o cólicos, pa tratar la fiel, indixestión o vultures. Tamién ye usada contra la tos.^[9]

Taxonomía

Tagetes lunulata describióse por Casimiro Gómez Ortega y espublizóse en Novarum, aut Rariorum Plantarum Horti Reg. Boten. Matrit. Descriptionum Decaes 44. 1797.^[10]

Etimoloxía

Tagetes: nome xenéricu que provién de la mitoloxía etrusca Tages.^[11]

lunulata: epítetu llatín que significa "brillante, clara".^[12]

Sinonimia

Tagetes signata Bartl.^[13]

Ver tamién

Referencies

↑ «Tagetes lunulata». Germplasm Resources Information Network (GRIN). Consultáu'l 16 de xunu de 2013.
↑ «cinco llagues» (castellanu). Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-02-25. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ UAQ. «Tagetes lunulata» (castellanu). Plantes del Parque Nacional Cimatario. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ Rzedowski, G. C. de y J. Rzedowski, 2001. Flora fanerogámica del Valle de Méxicu. 2a ed. Institutu d'Ecoloxía y Comisión Nacional pa la Conocencia y Usu de la Biodiversidá. Pátzcuaro, Michoacán, Méxicu.
↑ CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ Rzedowski, G. C. de y J. Rzedowski, 2001. Flora fanerogámica del Valle de Méxicu. 2a ed. Institutu d'Ecoloxía y Comisión Nacional pa la Conocencia y Usu de la Biodiversidá. Pátzcuaro, Michoacán, Méxicu.
↑ «cinco llagues» (castellanu). Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-02-25. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.
↑ «Tagetes lunulata». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2012.
↑ Everett, Thomas H. (1982). The New York Botanical Garden illustrated encyclopedia of horticulture. Taylor & Francis, páx. 3290. ISBN 978-0-8240-7240-7.
↑ N'Epítetos Botánicos
↑ «Tagetes lunulata». The Plant List. Consultáu'l 24 de febreru de 2015.

Bibliografía

CONABIO. 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. 1. In Capital Nat. Méxicu. CONABIO, Mexico City.
Turner, B. L. 1996. The Comps of Mexico: A systematic account of the family Asteraceae, vol. 6. Tageteae and Athemideae. Phytologia Mem. 10: i–ii, 1–22, 43–93.

Enllaces esternos

Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana. http://www.medicinatradicionalmexicana.unam.mx/monografia.php?l=3&t=&id=7239 Archiváu 2015-02-25 en Wayback Machine

[1] «Tagetes lunulata». Germplasm Resources Information Network (GRIN). Consultáu'l 16 de xunu de 2013.

[2] «cinco llagues» (castellanu). Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-02-25. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[3] UAQ. «Tagetes lunulata» (castellanu). Plantes del Parque Nacional Cimatario. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[4] CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[5] Rzedowski, G. C. de y J. Rzedowski, 2001. Flora fanerogámica del Valle de Méxicu. 2a ed. Institutu d'Ecoloxía y Comisión Nacional pa la Conocencia y Usu de la Biodiversidá. Pátzcuaro, Michoacán, Méxicu.

[6] CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[7] CONABIO. «Tagetes lunulata» (castellanu). Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[8] Rzedowski, G. C. de y J. Rzedowski, 2001. Flora fanerogámica del Valle de Méxicu. 2a ed. Institutu d'Ecoloxía y Comisión Nacional pa la Conocencia y Usu de la Biodiversidá. Pátzcuaro, Michoacán, Méxicu.

[9] «cinco llagues» (castellanu). Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-02-25. Consultáu'l 15 de xunu de 2013.

[Trop-10] «Tagetes lunulata». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2012.

[11] Everett, Thomas H. (1982). The New York Botanical Garden illustrated encyclopedia of horticulture. Taylor & Francis, páx. 3290. ISBN 978-0-8240-7240-7.

[12] N'Epítetos Botánicos

[13] «Tagetes lunulata». The Plant List. Consultáu'l 24 de febreru de 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]