Tardajos

Tardajos ye una llocalidá y un conceyu asitiaos na provincia de Burgos, na comunidá autónoma de Castiella y Llión (España), contorna d'Alfoz de Burgos, partíu xudicial de Burgos, cabecera del conceyu del so nome.

Tardajos
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Burgos
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Tardajos (es)	Santiago de la Torre Saldaña
Nome oficial	Tardajos (es)
Códigu postal	09130
Xeografía
Coordenaes	42°20′50″N 3°49′09″W
Tardajos Tardajos (España)
Superficie	12 km²
Altitú	827 m
Llenda con	Villalbilla de Burgos, San Mamés de Burgos, Buniel, Rabé de las Calzadas, Las Quintanillas, Burgos, Alfoz de Quintanadueñas y Revilla del Campo
Demografía
Población	799 hab. (2023) - 409 homes (2019) - 362 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.22% de provincia de Burgos
Densidá	66,58 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
tardajos.es

Datos xenerales

Tien un área de 12,8 km² con una población de 780 habitantes (INE 2007) y una densidá de 60,94 hab/km², al oeste de la capital, a 10 km de distancia, agües embaxo del Arlanzón. Nel añu 2001 cuntaba con 352 viviendes, 198 principales, 95 secundaries y 51 sacupaes pa una población estacional máxima de 352 habitantes.

Nucleu Urbanu

La trama urbana de Tardajos, d'orixe medieval, tres les crecederes y sustituciones urbanístiques realizaes, entá se caltién. Les mayores tresformaciones urbanes dar na periferiasobremanera na zona sur y oeste, y tamién na salida de la carretera nacional 120, onde la crecedera d'usu residencial ye predominante. Como resultancia de la crecedera de la trama urbana, aniciáronse numberosos vacíos internos y unos cantos difusos.

Patrimoniu Cultural: BIC

El ricu patrimoniu históricu, etnográficu y arqueolóxicu conforma la tercer pilastra de la estructura territorial de Tardajos. El conceyu tien dos Bienes d'Interés Cultural (BIC), unu d'ellos ye'l Camín de Santiago na categoría de Conxuntu Históricu, que trascurre d'este a oeste.

El xacimientu arqueolóxicu más importante ye de Deobrigula, de la dómina del Imperiu Romanu (sieglu I e.C.). Esti xacimientu, declaráu como Bien d'Interés Cultural en 1994, asítiase sobre'l pandorial El Castru y nel analís arqueolóxicu ta estazáu en trés partes:

1) La primera ye la vía Italia, que trescurre pel norte del pandorial, siendo la llende septentrional del xacimientu Deobrigula.

2) El segundu ye'l xacimientu El Castru, qu'adopta'l nome del pandorial sobre'l que s'asitia.

3) Les Quintanas ye'l xacimientu más meridional, y afecta al nucleu urbanu esistente. Nel estremu sureste.

Proteición ambiental: Rede Natura 2000

LIC “RIBERES DEL RÍU ARLANZÓN Y AFLUENTES” (ES4120072)

Esti LIC engloba al calce del ríu Urbel y les sos riberes (25 metros en cada marxe) que traviesa la zona occidental en direición norte-sur, sentíu sur.

El LIC carauterizar pola so abondosa fauna de Caballín del diañu (Coenagrion mercuriale), calificada d'interés especial na Directiva Hábitat; siendo'l ríu Urbel una de les llocalizaciones más importantes de la península.

Economía

La estructura económica de Tardajos articúlase en redol a l'agricultura desenvuelta na vega sofitada poles importantes inversiones na infraestructura de regadío. Este ye una pilastra fundamental de l'actividá granible de Tardajos que les nueva NUM reconocieron y protexíu afechiscamente. Tol espaciu de la vega del Urbel y Arlanzón foi foi clasificáu Suelu Rústicu con Proteición Agropecuaria, polo que l'efectu del nuevu preséu de planteamientu sobre'l fundamental sector agrariu ye totalmente positivu pal conceyu.

Ciclu de l'Agua

L'agua constitúi unu de los factores esenciales que nos ayudar a entender el modelu territorial de Tardajos. La rede hidrográfica dispón d'unos grandes colectores fluviales naturales nos que destaquen especialmente'l ríu Arlanzón y el Urbel, que pertenecen a la subcuenca del ríu Arlanza; y unes infraestructures de canales de riego qu'abastecen los cultivos de riegos de regadío que definen nítidamente los aprovechamientos agrícoles granibles del conceyu.

Vista dende Rabé de las Calzadas.

Comunicaciones

• Carretera: Autovía , conocida como Camín de Santiago con salida nel puntu quilométricu 157.

Xeografía

El témino municipal asitiar nel Alfoz de Burgos, a la fin del valle del ríu Urbel y empiezu de les vegues formaes pola confluencia de los ríos Arlanzón y Urbel. Linden colos conceyos de Les Quintanillas, Villarmentero, Villalbilla de Burgos, San Mamés, Quintanilla de les Carretes, Frandovínez y Rabé de las Calzadas.

Nucleu 377 del Partíu Xudicial de Burgos, númberu 2.

Altitú

Topografía pocu uniforme, con una altitú media de 850 msnm, el nucleu a 827 m y los llugares más elevaos son "El Castro" (915 m) y "Barrigüelo" (913 m).

Morfoestructuralmente se engloba dientro de la unidá denomada Pandoriales del Arlanzón, unidá qu'ocupa'l sector centro-occidental de la provincia burgalesa. L'aspeutu más relevante que caracteriza esti paisaxe ye la predominancia de pandoriales con una superficie cimera selemente ondulada y fasteres abruptas que xunen colos valles formando un perfil cóncavu.

Climatoloxía

El clima continental ye'l común en toa esta contorna, que ye'l característicu de la nuesa submeseta. Templáu pel branu y bien fríu pel hibiernu, esto ye, participa de la bien conocida durez del clima burgalés. Tardajos, pol so allugamientu en media fastera, atópase daqué protexíu de los vientos del Noroeste.

Polo xeneral estes pueden ser les cifres medies reparaes:

• Temperatura máximo del añu: 36 C
• Temperatura mínimo del añu: -18 C
• Amplitú térmica añal: 54 C
• Temperatura medio añal: 9,8 C
• Graos-día añales (temperatura base 15 C): 2048
• Xelaes: 91

Hidrografía

Pol términu municipal escurren delles corrientes d'agua; la principal d'elles ye'l ríu Arlanzón, siguiéndo-y n'importancia'l ríu Urbel.

Los regueros d'el Pumar y del Pandorial y la Canal del Arlanzón tamién escurren per estes tierres.

Vexetación

Ocupáu per tierres de cultivu, parte de regadío poles canales del Úrbel y Arlanzón, fasteres de montes y el visu del cuetu de "El Castro", güei travesáu en túnel pela autopista a Llión A-231.

Xeoloxía

Mientres el Terciariu un llagu de notable estensión y escasa fondura dexó la formación de evaporitas y una notable subsidencia o fundimientu a midida que díbase colmatando, como lo demuestra la gran potencia de los sedimentos acumulaos: na base, sedimentos del Oligocenu, de poca espesura; percima, caliares del Pontiense, con abondosos fósiles nes planicies de los pandoriales y cuetos, depósitos del Pliocenu, les típiques rañas y magres coloraos. Nos valles de los ríos, materiales aluviales que xeneraron óptimos suelos de cultivu.

Esbozu históricu

La hestoria de Tardajos remontar a la dómina celta, escontra'l sieglu VIII e. C., tal como testifiquen los restos topaos en "El Castru": cerámica, muralla. Los turmódigos, pueblu celta qu'habitaba estes tierres, poblaron Deobrígula "Ciudá de los Dioses", l'actual Tardajos, yeren orixinarios de Centroeuropa y dedicábense a l'agricultura y ganadería.

Complexu arqueolóxicu de Deobrígula

Campamentu romanu, mentáu na Xeografía de Ptolomeo y el el Itinerariu de Antonino. El nucleu orixinariu d'asitia n'El Castru, onde apaecen abondoses muertes dende la Primer Edá del Fierro hasta la dómina romana, según restos d'estructures defensives.

Vista d'El Castru dende'l valle del ríu Urbel.

Na dómina romana, una vegada pacificada la península, la población treslladar al llanu, onde son abondosos los restos cerámicos, bronces y documentos epigráficos.

El "Camín de Mercaderes" coincide col ramal de la Vía Aquitania que va de Burdeos a Astorga, nel tramu entendíu ente Segisamone, Sasamón y Tritium, Monesteriu de Rodía, qu'escurre pola llende con Villarmentero, onde s'atopó la Venus de Deobrigúla, según restos d'una villa romana:

" ... crucia'l ríu Ubierna casi na so desaguada pela ponte de piedra esistente y xira n'ángulu rectu, al oeste, pa dirixise pel Camín de Mercaderes escontra'l pasu de La Collada, nel altu del castru. Dende equí efectuaríase la entrada a l'antigua Deobrigula pela so puerta principal del llevante..."

Condáu de Castiella

Nel añu 882, mientres el reináu d'Alfonsu III, empieza la repoblación y Nuño Núñez establez una llinia defensiva cola fortaleza de Castrojeriz, que sigue'l calce del ríu Arlanzón. Ente aquelles defenses cita'l castiellu de Tardajos. Nel añu 929, na villa yá esistíen les ilesies de San Pelayo y Santolaya. Nuna escritura de 1068 apaez mentada como Uter de Allios. En 1117, Alfonsu VII foi güéspede del conde Pedro de Lara nel so castiellu de Tardajos. D'esta dómina son los Fueros de Tardajos. Nun privilexu concedíu por Sancho IV en 1258 nomar como Oter d'Ayos.

• FUEROS Y CARTES-PUEBLES D'ESPAÑA

TARDAJOS, villa de la prov. y part. judic. de Burgos. Carta del conde D. Pedro y de la condesa Doña Eva, la so muger, concediendo á el so conceyu'l fueru de Burgos: la so fecha nel mes de Payares del añu 1127. «Et quando fuit facta ista» carta fuit hospite rex Alfonsus de illo comité in Oter de alliis.» Los mesmos condes dieron otru fueru otorgando delles exenciones á los caballeros y peones de la villa: establecen nél lo qu'estos postreros habíen de pagar, y el que toos esfruten como behetría les cortiles de los foresteros: esti documentu nun tien fecha, sinón una adición de la condesa Doña Eva que sigue á continuación, datada en 14 de Febreru de 1147. Copies na biblioteca columbina de Sevilla; nun ms. de Ambrosio de Morales, señaláu AA, tabla 142, núm. 39.

• A mediaos del sieglu XIV nel Magüetu de Behetrías nómase lo siguiente a cerca de Tardajos:

Oterdajos del obispáu de burgos.

Esti logar ye dello del obispu de burgos y dello del ospital del rei y dello dela orde de san juan d'acre y an y trés vassallos Et quel dichu ospital qu'hai y dies vassallos Et l'obispu cinquenta y cinco pobladores vassallos. Derechos del rei. Non paguen martiniega nin fonsadera por rason que los señores del dichu logar an previllexos. Dan al rei servicios y monedes.

Derechos del señor. Dan por infurcion cada vassallo asu señor cada añu y diez y seys dineros y la vilba vna pita.

Behetrías de Castiella, 1352

Dos jurisdicción

Mientres el reináu d'Alfonsu VIII el barriu de Santa María correspuende al obispu ente que'l barriu del Rei al Hospital del Rei. Nel actual términu de Barruelo hai restos d'un pobláu medieval. En 1345 sustituyir en conceyu abiertu pol conceyu municipal de nomamientu real.

Dómina de plenitú

En 1749 siguía la división en dos barrios con dos ilesies: Santa María y La Madalena y seis ermites: San Sebastián, San Juan, San Salvador, Santiago, San Llázaro y San Roque. La importancia del conceyu caltener hasta 1955 cuando yera'l mayor nucleu del alfoz, dempués de la capital.

Villa que formaba parte del Partíu de Burgos, unu de de los catorce que formaben la Intendencia de Burgos, na so categoría de pueblos solos, mientres el periodu entendíu ente 1785 y 1833, nel Censu de Floridablanca de 1787, xurisdicción de realengu con alcalde ordinariu.

TARDAJOS: v. con ayunt. na prov., part jud., aud. terr., c. g. y dióc. de Burgos (2 leg.): SIT. nuna llanura, onde-y combaten con frecuencia los vientos del N.; el so Clima ye fríu, pero sanu; les enfermedaes comunes son pulmoníes. Tien 430 CASES; un ant. palaciu perteneciente á los Sres. duques de Montemar; escuela d'instrucción primaria; una igl. parr. (Sta. Maria) sirvida por 5 beneficiaos, y otra ant. so la advocación de la Madalena, que güei se topa arruinada y refundióse na primera. El TERM. confina N. Villarmentero; Y. Pandorial y Villalón; S. Villalvilla y San Mames, y O. Buniel. El TERRÉN ye llanu, de bona calidá polo xeneral; fertilícen-y el r. Arlanzón sobre'l cual hai una ponte, y el Urbel que desagua naquel. Nun hai más CAMÍN qu'unu de ferradura, que conduz á Burgos, de que la so cap. recibir el Corréu. Prod.: ceberes, llegumes, pataques, vinu, frutes y hortolices; cria ganáu lanar y cabrio; caza de llebres, falpayares, y pesca de barbos y truches. Pobl.: 166 vec., 552 alm. CAP. PROD.: 2.084,400 rs. IMP.: 409,020. CONTR.: 12,226 rs. 2 mrs.

Diccionariu xeográficu-estadísticu d'España y les sos posesiones d'Ultramar, Pascual Madoz. Madrid, 1845

Demografía

Nel Censu de la matrícula catastral había en Tardajos una población de derechu de 562 habitantes partíos en 186 llares.

Gráfica d'evolución demográfica de Tardajos ente 1900 y 2011

Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2011 del INE.

Evolución demográfica !1900

! 1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2013
891	890	843	839	919	872	928	829	740	745	635	856	825

Eleiciones

Ficheru:Conceyu de Tardajos.jpg

Casa consistorial

• Veanse los resultaos de les eleiciones de 2003 y 2007 en Tardajos.
• Veanse los resultaos de les eleiciones de 2011 en Tardajos.

Eleiciones 2007:

• Partíu Popular: 3
• Tierra Comuñera-Alternativa per Castiella y Llión: 3
• Democracia Nacional: 1.

Pactu de gobiernu: PP-DN

Eleiciones 2011:

• Partíu Popular: 4
• Partíu Socialista Obreru Español: 2
• Democracia Nacional: 1.

Urbanismu

• Normes Subsidiarias Municipales, 31 de xunetu de 1996.
• Plan Parcial SAU 3 "Ríu Arlanzón", 12 d'avientu de 2000.

Personaxes pernomaos

El padre Rafael Santamaría Martínez, capellán na División Azul na Xunión Soviética mientres la Segunda Guerra Mundial.

El padre Pablo Tobar González (1896-1971), Padre Paúl Vicenciano, nomáu Obispu de Cuttack en 1949 hasta'l so fallecimientu en 1971. Estudió en Roma profesor de Filosofía y Teoloxía en Villafranca del Bierzo, Cuenca, Potters-Chigre. En 1939, en Cuttack foi subvicario xeneral y Alministrador de la misión , párrocu de la Catedral, capellán de les Monxines de San José nel Colexu y nel Hospital y capellán militar de la plaza de Charabathia mientres la Segunda Guerra Mundial. En 1959 , la corporación municipal de Tardajos da-y el so nome a una cai nel so honor, cai del Obispu Tobar en reconocencia a la so gran valía y trayeutoria relixosa y misionera, tantu nel conceyu como nel esterior.

El padre Leandro Mayoral González foi Padre Paúl Vicenciano, nacíu en Tardajos el 13 de marzu de 1895. Aprendió les sos primeres lletres nes Escueles Nacionales de Tardajos. En 1906 empecipió los sos estudios relixosos y en 1919 ordenóse como sacerdote en Madrid. Foi profesor bien valoráu dientro de la Comunidá de los Padres Paúles Vicencianos ya impartió les sos enseñances en Écija, Pamplona, Zaragoza y Tardajos. En 1942 foi nomáu profesor de la Diócesis de Nueva York, promocionando la cultura española, y onde funda xunto a otros españoles, "La Casa d'España" . Esi llabor foi-y premiada por Francisco Franco cola concesión de la gran cruz de la Orde d'Isabel la Católica. En Tardajos promovió la instalación del Colexu de los Padres Paúles Vicencianos. A parte, fixo donaciones al conceyu pa la construcción de los llavaderos y otros proyeutos menores col apurra de más de mil dólares. El conceyu premió-y col nomamientu de Fíu Predilectu de la Villa de Tardajos en 1969. Amás, dedicáron-y la plaza Mayor de Tardajos, llamándose dende entós , Plaza de Leandro Mayoral.

Honorato Manrique Velasco nació en Tardajos el 11 de xineru de 1911. Realizó los sos primeros estudios en La Escuela de Tardajos, y darréu cursó'l bachilleratu nel Colexu de los Xesuites de Burgos. Realizó la Inxeniería Téunica Industrial en Madrid onde ingresó nel Cuerpu d'Inxenieros Industriales al serviciu del Ministeriu d'Industria exerciendo dellos emplegos dientro del mesmu, y en dellos destinos: Málaga, Palencia, La Coruña, Llión y volvió de nuevu a Madrid onde se xubiló en 1981. Fina'l 10 de febreru de 1992 en Madrid a los 81 años d'edá. El 30 d'agostu de 1992, concedióse-y a títulu póstumu, el títulu de Fíu Predilectu de Tardajos , y dedicóse-y l'antigua plaza del Olmo col so nome, Plaza de Honorato Manrique.

Félix Izquierdo Izquierdo nació en Tardajos el 30 de xineru de 1904. Realizó los estudios primarios nel Colexu Seminariu de los Padres Paúles de Tardajos. Compaxinó la so carrera de Maxisteriu colos trabayos del campu. El so primer destín foi na escuela nacional de Villazopeque . Dempués foi a Madrid siendo direutor de dellos colexos, y exerciendo distintos cargos dientro de la enseñanza. Foi organizador de colonies escolares, miembru de los Tribunales pa la seleición de docentes, presidente del primer Centru de Perfeccionamiento y Collaboración del Maxisteriu , y miembru de la Comisión Nacional de Direutores de Grupos Escolares. En 1973 pierde la visión de dambos güeyos quedando ciegu , y en 1974 cesa la so actividá por xubilación. En vida, concedióse-y el títulu de " Fíu Predilectu de Tardajos " el 15 de mayu de 1999, y el conceyu tamién-y dedicó una plaza, Plaza de Félix Izquierdo, nel so honor.

Parroquia

• Ilesia de l'Asunción de La nuesa Señora

De los sieglos XIII al XVI. Portada

Otra vista de la ilesia de l'Asunción

Estilu: Torrexón Medieval, Naves Gótiques, Remates Barrocos.

Edificación relixosa de potente presencia llevantada en fábrica de piedra sobre una pequeña elevación. Presenta dos naves de gran altor y volume, con cruceru y cabecera cuadrada, contrafuertes en naves y nes esquines del alzáu d'accesu. Torre sobre'l llau del cruceru, con cuerpu últimu barrocu. Portada a los pies añadida darréu, ta formada por arcu de mediu puntu con pilastres y fornica y remate de frontón. Ventanes añadíes gótiques na cabecera y agregos populares. La ilesia asítiase sobre'l montículo onde s'asitió'l castiellu de Tardajos siendo probable que la torre sía un restu de l'antigua fortaleza.

• Archidiócesis: Burgos
• Arciprestalgu: San Juan d'Ortega
• Párrocu: D. Francisco Javier Valdivieso Saiz

Les ilesies de la Madalena y de Santa María en Tardajos

"... Adornabanla canes perbién trabayaos que representaben na so mayor parte mazcarones con cabeces de gatu, de los cualos dos, unu de mármol y otru de piedra de Ontoria, pueden contemplase nel Muséu Provincial de Burgos, y otru na casa de Clemente Tovar, cai de les Llombes nᵘ7 en Tardajos, y capiteles con bichas alaes, que les sos rayes recuerden daqué l'arte emplegáu en Quintanilla de les Villes, de los que trés se caltienen en citáu Muséu; unu que representa un mozu con ales y en cuenta de manes tien garres que sofita nel suelu ; otru asemeyáu que figura un animal indefinible con ales, pates y garres, recubiertu'l pechu d'una tela que sobresal del cuerpu y a los llaos un palombu y otra ave que la so especie nun puede apreciase pola gastadura de la piedra; y otru bien interesante, doble, que presenta dos animales con cuerpu y pates delantreres de caballu, remataes estes con garres d'ave de rampiña, les pates traseres y la cola de lleón y les cabeces de muyer, tan finamente llabráu que me paez superior a delles figures del claustru de Silos, a les que s'asemeya enforma. Toos ellos, como les cabeces de gatu mentaes y dos repises afataes de fueyes y una voluta tópense entendíes so la lleenda pocu exacta que diz: «Capiteles románicos de la Basílica de Santa María de Tardajos».

Domingo Hergueta

" … En 929 había en Tardajos una ilesia de San Pelayo, yá antigua, que nun pudo tener por titular a San Pelayo de Córdoba, martirizáu solu cuatro años antes…"

(Cartulariu de Arlanza, páxina 24)

Amás d'estos templos, esistieron cinco ermites, citaes nos llibros parroquiales pero de les que nun queden restos: la de San Sebastián, propiedá de la cofradería de San Sebastián y Santa Catalina, sita na cuesta onde s'alcuentren les bodegues; la de San Roque, tamién propiedá d'una cofradería, de que'l so recuerdo queda'l nome d'un pagu al sur, xunto al camín de Quintanilleja; la de San Salvador que tuvo d'allugase al suroeste de la villa, en dalgún llugar de la cai que lleva'l so nome; la de San Llázaro, xunto cola anterior dependiente del conceyu, figura nun planu de 1772 a la izquierda de la carretera que conduz a Rabé, en pasando'l ríu Urbel pela ponte que caltién el nome de la ermita; y la de San Bartolomé, que la so esistencia non recordar nin na toponimia y que tan solo ye citada nuna ocasión nes visites episcopales.

Elementos d'Interés Cultural

Camín de Santiago

Polo xeneral, l'interés del nucleu urbanu puede considerase dende'l puntu de vista artísticu como escasu, anque pueden destacar afitaos puntuales de la trama con ciertu valor:

• Ilesia de l'Asunción
• Cruceru
• Fonte
• Ponte del Arzobispu
• Ponte del Urbel
• Casa en C/. La Barga 20
• Casa en C/. Real Poniente
• Arcu
• Iglesia y Torrexón del Colexu Apostólicu P.P. Paúles

Destín turísticu

L'interés turísticu del conceyu puede considerase como mediu, si tien numberosos valores patrimoniales a reivindicar: Ilesia de l'Asunción, conventu de los Padres Paúles con restos del palaciu renacentista, Camín de Santiago travesando'l centru del nucleu, xacimientu arqueolóxicu prerromanu y romanu…

Arqueoloxía:

• “Xacimientos de Deobrigula”

Bibliografía consultada

• Xunta de Castiella y Lleón
• Excma. Diputación Provincial de Burgos
• Escelentísimu Conceyu de Tardajos
• Institutu Nacional d'Estadística (INE)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Tardajos.

• Sitiu web oficial

• Tardajos n'OpenStreetMap.

• Datos: Q940805
• Multimedia: Tardajos