Tomás l'Apóstol

Tomás, llamáu tamién Judas Tomás Dídimo, foi unu de los dolce apóstoles de Xesús. El nome Tomás significa «ximielgu» n'araméu, y Dídimo tien la mesma acepción en griegu. Ye veneráu como santu tantu pola Ilesia católica cuanto pola Ilesia ortodoxa.

Tomás l'Apóstol
apóstol
Vida
Nacimientu	Galilea, sieglu de I
Nacionalidá	Antigua Roma
Muerte	Meliapor (es) , 3 de xunetu de 72
Sepultura	basílica de Santo Tomás (es)
Causa de la muerte	pena de muerte
Estudios
Llingües falaes	griegu antiguu
Alumnu de	Xesús
Oficiu	misioneru
Santoral
3 de xunetu, Ilesia Católica, 6 d'ochobre y Ilesia Ortodoxa
Creencies
Relixón	cristianismu

Nome ya identidá

Esistió desalcuerdu y falta de certidume no que se refier a la identidá del apóstol Tomás. En tres pasaje del Evanxeliu de Xuan (Juan 11:16; Juan 20:24 y (Juan 21:2), llámase-y "Tomás, llamáu'l Dídimo". Tanto la pallabra griega "Dídimo" como l'aramea "Tau'ma", signifiquen "ximielgu" o "mellizu". Poro, la espresión "Tomás, llamáu'l Dídimo" ye una tautoloxía que refuga mentar el nome real del personaxe.

El Evanxeliu de Tomás, topáu en Nag Hammadi, empieza asina: "Estes son les pallabres secretes que pronunció Xesús el Viviente y que Dídimo Judas Tomás conseñó por escritu". La tradición siria informa tamién de que'l nome completu del apóstol yera Judas Tomás, y nel apócrifu conocíu como Fechos de Tomás, escritu na Siria oriental a empiezos del sieglu III, ye identificáu con Judas, unu de los cuatro hermanos de Xesús mentaos en Marcos 6:3. Nengún testu indica de quién ye ximielgu Judas. Según la tradición yera primu en segundu grau de Xesús.

La interpretación cristiana tradicional nun considera que Judas y Tomás sían la mesma persona.

D'otra manera si referímonos al testu de Biblia Peshitta, podemos ver como esta tautoloxía resolver nel capítulu 11 el versículu 16 del evanxeliu de San Xuan dizse que ܐܳܡܰܪ ܐܳܡܰܪ ܬ݁ܳܐܘܡܰܐ ܕ݁ܡܶܬ݂ܶܐܡܰܪ ܬ݁ܳܐܡܳܐ ܠܬ݂ܰܠܡܺܝܕ݂ܶܐ ܚܰܒ݂ܪܰܘܗ݈ܝ ܢܺܐܙܰܠ ܐܳܦ݂ ܚܢܰܢ ܢܡܽܘܬ݂ ܥܰܡܶܗ [ʔomar thoʔwma dmetheʔmar thoʔmo lthalmide khabrawi nʔizal af khnan nmuth ʔame]. Como podemos ver nel araméu (siriu) estrémase'l nome del apóstol Tow'ma del so nomatu To'mo,

Tomás nos evanxelios canónicos

Incrédulu Tomás de Bernardo Strozzi

Nos evanxelios sinópticos y nos Fechos de los Apóstoles apaez na llista de los apóstoles (Mateo 10:3, Marcos 3:18, Lucas 6:15, pero nun se da más información alrodiu de él.

L'apóstol Tomás apaez en dellos pasaxes del Evanxeliu de Xuan:

• Juan 11:16: Lázaro acaba de morrer, y los discípulos aguantar a la decisión de Xesús de volver a Xudea, onde los xudíos esperar p'apedriar. Xesús ta decidíu, pero ye Tomás quien diz la última pallabra: "Vamos tamién nós, por que muramos por él".

• Juan 14:5: Mientres la Última Cena, Xesús asegura a los sos discípulos que conocen el camín al llugar a onde él va dir. Tomás, sicasí, entruga: "Señor, nun sabemos a ónde vas; ¿cómo, pos, podemos saber el camín?". Xesús retruca qu'él ye'l camín, la verdá y la vida, y que namái al traviés d'él van conocer al Padre; intervién dempués Felipe pidiendo que los amuese al Padre. A esto sigue una complexa esposición que fai Xesús de la so rellación col Padre.

• Juan 20:24-29: Anque a Tomás anúnciase-y la resurrección de Xesús, negar a almitila: "Si nun veo nes sos manes la señal de los clavos y meto el mio deu nel llugar de los clavos, y meto la mio mano na so banda, nun voi creer." Ocho díes dempués, Tomás toca coles sos propies manes les firíes de Xesús nes manes y na so banda. Xesús refárta-y haber precisáu ver pa creer. Ye'l más conocíu de tolos episodios evanxélicos rellacionaos col apóstol Tomás.

Escritos atribuyíos a Tomás l'Apóstol

Apócrifu Evanxeliu de Tomás

Nos primeros sieglos de la era cristiana circularon dellos escritos que se presentaben a sigo mesmos como redactaos pol apóstol Tomás.

El más importante de toos ellos ye ensin dulda el Evanxeliu de Tomás, apócrifu descubiertu en 1945 en Nag Hammadi. Magar l'exemplar calteníu pertenez a la primer metá del sieglu IV, munchos estudiosos consideren que la obra en sí ye muncho más antigua; les feches de composición, sicasí, varien ente'l sieglu I, colo cual sería contemporaneu de los evanxelios canónicos, y el sieglu III. Trátase d'un conxuntu de 114 dichos (loxa) de Xesús, que son pronunciamientos de Xesús o productu de les sos conversaciones colos discípulos. Escarez de material narrativo: nun rellata «fechos» de Xesús. El Evanxeliu de Tomás fai especial fincapié en que'l Reinu de Dios ta dientro de nós:

Si los vuesos guíes dícenvos que'l Reinu ta nel cielu, los páxaros van precedevos. Si dícenvos que ta nel mar, entós los pexes van precedevos. El Reinu ta dientro de vós y fora de vós.

...cuando lleguéis a conocer, entós vais ser conocíos y vais saber que vós sois los fíos del padre viviente.

El Evanxeliu de Tomás foi consideráu heréticu polos Padres de la Ilesia. Foi conocíu y mentáu por dellos escritores cristianos de los primeros sieglos (Hipólito de Roma, Oríxenes, Eusebio de Cesarea, Cirilo de Xerusalén, etc.), que siempres indicaron que yera un llibru perteneciente a círculos separaos de la Ilesia, aceptáu polos gnósticos y en particular polos maniqueos. La investigadora Elaine Pagels sostién que l'Evanxeliu de Xuan foi escritu en respuesta a esta obra.

Otru apócrifu foi puestu so l'autoría de Tomás; tratar del Evanxeliu del Pseudo Tomás -nun confundir col anterior-, escritu probablemente a finales del sieglu II, seique en Siria, que s'encuadra nel grupu de los apócrifos de la infancia.

Nel testu gnósticu del sieglu III Pistis Sophia, Tomás ye citáu como unu de los trés testigos encargaos de tresmitir les enseñances de Xesús, xunto a los apóstoles Felipe y Mateo, lo que paez demostrar que taba bastante espublizada la so inclusión ente los evanxelistes.

Posibles sucesos posteriores

Atribuyir a Tomás la evanxelización d'Oriente. Tien una gran importancia tantu en Siria como na India. Na ciudá d'Ortona (Abruzzo, Italia), hai una basílica dedicada al apóstol Tomás, dientro de la cual caltiénense reliquies que s'atribúin al santu, que fueron treslladaes dende la isla de Chios.

Tomás en Siria

Basílica de santu Tomás en Ortona (Abruzzo), onde dende'l sieglu XIII caltienen reliquies atribuyíes al santu provenientes de la isla de Chios.

Tomás tien un importante papel na lleenda del rei Abgar d'Edesa, yá que unvió a Tadeo (nun confundir col apóstol Judas Tadeo) a predicar en Edessa dempués de l'Ascensión de Cristu (Eusebio de Cesarea, Hestoria ecclesiae 1.13; III.1; Efrén el Siriu rellata tamién esta lleenda.) Na década de 380, la monxa Egeria describió la so visita nuna carta empobinada a la so comunidá de relixoses n'Occidente (Itineraria Egeriae):

...llegamos a Edesa, en nome de Cristu El nuesu Señor, y, a la nuesa llegada, reparamos darréu na ilesia y monumentu de Santu Tomás. Ellí, según el costume, rezar y fáense les otres coses que s'acostuma a faer nos llugares santos; lleímos tamién delles coses alrodiu de Santu Tomás. La ilesia d'ellí ye bien grande y formosa, y de nueva construcción, un llugar bien arremente como casa de Dios, y, como había munches coses que yo deseyaba ver, foi necesariu permanecer ellí mientres tres díes.

Tomás na India

Ilustración que representa a santu Tomás na India

Eusebio de Cesarea (Hestoria Ecclesiastica, III.1) cita un testu d'Oríxenes, que vivió na primer metá del sieglu III, nel qu'afirma que Tomás foi l'apóstol de los partos. Sicasí, Tomás ye más conocíu como evanxelizador de la India (al este de Partia), según rellátase nos Fechos de Tomás (escontra 200). En Edessa, onde se veneren les sos reliquies, el poeta Efrén el Siriu (muertu en 373) escribió un himnu, en que'l diañu esclama:

...¿En qué llugar voi escapar del xustu?

Afalé a la Muerte a qu'acabara colos Apóstoles, pa escapar asina a los sos golpes.

Pero agora cutir entá más duramente: l'Apóstol del qu'escapé na India algamóme en Edessa; equí y ellí atopo col mesmu.

Ellí onde yo voi ta él: equí y ellí atopar, pa la mio desgracia.

Caltuviéronse dellos himnos al apóstol Tomás, atribuyíos a Efrén el Siriu, en códices de los sieglos VIII ya IX, que tresmiten la tradición según la cual los restos de Tomás fueron llevaos a Edessa dende la India por un mercader. Les reliquies, según la citada tradición, obraron milagros tantu na India como en Edessa.

Les diverses denominaciones de los modernos Cristianos de Santu Tomás creen, según una tradición ensin escribir que según ellos se remonta a finales del sieglu II, que Tomás desembarcó en Kodungallur nel añu 52, y fundó les ilesies popularmente conocíes como 'Ezharappallikal' (Siete Ilesies y Media). Estes ilesies yeren les de Kodungallur, Kollam, Niranam, Nilackal (Chayal), Kokkamangalam, Kottakkayal (Paravoor), Palayoor (Chattukulangara) y Thiruvithamkode (la media ilesia).

Los Fechos de Tomás describen, nel so capítulu 17, la visita de Tomás al rei Gondofares, nel norte de la India. Según esti testu (capítulos 2 y 3), Tomás viaxó a la India per mar. Que tales viaxes yeren posibles ye conocíu al traviés de testos como'l Periplu del Mar Eritréu. En 1872 afayóse que'l rei Gondofares esistiera realmente, y reinara ente los años 21 y 47. Posiblemente, l'autor de los Fechos de Tomás remanó datos históricos fidedignos no referente a la India; esto, sicasí, nun constitúi prueba dalguna de historicidad no referente al supuestu viaxe del apóstol.

Según la tradición, Tomás sufrió martiriu na India'l 3 de xunetu del añu 72. Por esa razón la so festividá celébrase'l 3 de xunetu.

Tomás n'América

Nel sieglu XVII el matemáticu ya historiador mexicanu Carlos de Sigüenza y Góngora defendió que l'apóstol Santu Tomás predicara nes Indies, non na India, y que la so alcordanza tresformaríase nos nativos prehispánicos na figura de Quetzalcóatl. En 1790, al afayase na Plaza d'Armes de la Ciudá de Méxicu, importantes reliquies prehispanes, la estatua que s'identificó con Coatlicue y la Piedra del Sol o Calendariu Azteca, l'abogáu mexicanu José Ignacio Borunda, retomó estes teoríes, creyendo atopar nel analís d'esos documentos históricos confirmación a la identificación de Santu Tomás con Quetzalcóatl, asegurando amás que'l mantu de la Virxe de Guadalupe yera en realidá la capa de Santu Tomás Quetzalcóatl na que la Virxe en persona habría impresu la so buelga. Estos camientos fueron aceptaes y defendíes pol padre dominicu Servando Teresa de Mier nun sermón que pronunció ante l'arzobispu de Méxicu y el virréi de la Nueva España'l 12 d'avientu de 1794, na Insigne y Real Colexata de La nuesa Señora de Guadalupe, na solemne festividá de la milagrosa apaición de felicidá santa imaxe, produciendo una gran conmoción (en tantu negaba la milagrosa apaición de la imaxe) que llevó a que s'abrir un procesu, nel que se desautoriza por estravagante la camientu de faer al apóstol Santu Tomás na América del sieglu I.

Santu Tomás (Pa’i Sumé) en Paraguay Un antiguu rellatu que corría ente los indios narra que, enforma tiempo antes de la llegada de los conquistadores europeos, anduvo per América un home altu, de barba blanca y gran sabiu, llamáu Sumé o Tumé (Avaré Sumé marangatú) que vieno enseñar a los indios l'arte de l'agricultura, a semar el maíz y la mandioca y sobremanera enseñó les virtúes y usu de la yerba mate. Terminada la so misión volver al mar, dexando buelgues de les sos pisaes. En Paraguay atópesse estes pisaes (Santu Tomé pyporé) en diversos cuetos: Tacumbú (Asunción), Santu Tomás (Paraguay), Cristu Rei (Caacupé), Yaguarón… Pa'í Sumé ye entós un héroe cultural míticu d'aboríxenes guaraníes, unviáu pol creador Ñande Ruvusú pa enseñales los preceptos relixosos, éticos, sociales, de la vida tribal, la fabricación d'instrumentos y artefautos, el cultivu d'especies vexetales comestibles.Los primeros misioneros apoderar d'esti rellatu diciendo que tal personaxe míticu yera Santu Tomás, que s'adelantrara pa preparar la venida d'ellos. Los indios usaben, pa los sos viaxes a la mariña y al Paraguay, un sistema de caminos conocíu col nome de “Peavirú”', y tamién col nome de “Camín de Santu Tomás”, porque marca los llugares por onde anduvo Zumé o Tumé. Hai lleendes análogues a la de Avaré Tumé que corríen ente los aboríxenes d'otres partes d'América, ente inques, mayes, azteques, etc. El Padre Montoya paez ser el primeru en describir el Peavirú. El cacique Marakaná, del Guairá, rellató la lleenda de Pa'í Tumé a los Padres Cataldino y Mazzeta. Fonte: Folclor del Paraguay. Por Dionisio GONZÁLEZ TORRES. Ed. Servilibro, Asunción, Paraguay 2007

Tomás na Lliteratura

L'escritor peruanu Ricardo Palma, autor de les llamaes Tradiciones peruanes realizaes nel sieglu XIX, escribió una onde recueye la idea de que Santu Tomás tamién tuvo nesa nación suramericana. Trátase de la so historia titulada La sandalia de Santu Tomás, publicada per primer vegada en 1877 na cuarta serie de tradiciones.

Ver tamién

• Cristianos de Santu Tomás

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Tomás l'Apóstol.
• (n'inglés) Santu Tomás l'Apóstol
• Artículu na Enciclopedia Católica
• Benedicto XVI presenta al apóstol Tomás