Trasobares

Trasobares
Alministración
País	España
Autonomía	Aragón
Provincia	provincia de Zaragoza
Tipu d'entidá	conceyu d'Aragón
Alcalde de Trasobares (es)	Milagros Aznar Ibáñez
Nome oficial	Trasobares (es)
Códigu postal	50268
Xeografía
Coordenaes	41°38′38″N 1°38′27″W / 41.643888888889°N 1.6408333333333°O
	Trasobares Trasobares (España)
Superficie	70 km²
Altitú	649 m
Llenda con	Tierga, Oseya, Calcena, Talamantes y Tabuenca (es)
Demografía
Población	123 hab. (2023); - 76 homes (2019); - 46 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.01% de provincia de Zaragoza
Densidá	1,76 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	trasobares.es

Trasobares ye una llocalidá y conceyu español de la provincia de Zaragoza perteneciente a la contorna del Aranda, Aragón. Atopar nel valle del ríu Isuela, a unos 90 km de Zaragoza capital.

Historia

Fachada del Monesteriu Cisterciense de Trasobares, Zaragoza.

L'orixe de la villa actual ye medieval, y debe la so esistencia al monesteriu de monxes cistercienses o «bernardas» fundáu en dichu llugar nel sieglu xii. La eleición d'esti apartáu llugar, nel somontano del Moncayo y a veres del ríu Isuela, pa dicha fundación deber a l'apaición de la Virxe María al mesmu rei d'Aragón, Sancho Ramírez, allá pel añu 1092, nesti llugar.

Al paecer, y según la tradición, por estes feches el rei Sancho Ramírez entamó una peligrosa espedición dende Aragón a Castiella pa entrevistase col rei castellanu Alfonsu VI. Pa ello tuvo que travesar les tierres del poderosu reinu taifa de Zaragoza. De incógnito, y con solo unos criaos por compañía, Sancho Ramírez entamó'l viaxe per caminos ocultos», según diz la tradición.

Yá cerca de Castiella'l rei y compañía acamparon pa pasar la nueche nuna fondalada xunto al ríu Isuela, llugar onde atoparon l'acoyida de tres lleñadores cristianos y les sos families que vivíen nunes cabañes nesti llugar. Aquella nueche, mientres el rei dormía una gran rellumada allumó'l llugar, tantu que los gallos empezaron a cantar. Ablucaos, los presentes guardaron l'apaición de la Virxe arrodiada d'ánxeles que lu veneraben. Una vegada acabáu la maravía, y vuelta la escuridá, los presentes, al averase al llugar onde se produxera'l fechu, afayaron una imaxe en madera de la Virxe que'l rei Sancho decidió llevase a Aragón a la so vuelta de Castiella. Asina la imaxe foi treslladada al monesteriu de Siresa, nel Pirinéu.

El rei Alfonsu I el Batallador, fíu de Sancho Ramírez, reconquistó tola zona de Trasobares en feches posteriores a 1118 y, a pidimientu de la xente qu'habitaba'l llugar, llamáu yá «Trium Obantium» o «Trés Obares» —Trés vencedores— n'alcordanza de los trés lleñadores que caltuvieren el llugar pa los cristianos, devolvió la imaxe al so llugar d'orixe, fundándose una pequeña ermita pa la so veneración.

Textualmente el privilexu robláu por El Batallador diz: «volo enim ut restituatis supradictam imaginem sindicis vel procuratoribus loci Trium Obantium». La tradición caltuvo inclusive'l nome d'aquellos trés vencedores»: Hernando Sánchez, García Aznar y Beltrán Gascón. Son apellíos qu'históricamente s'atopen nel pueblu, lo que da verosimilitud a la tradición.

Darréu, sobre 1168, producióse la fundación del monesteriu yá citáu, alredor del cual creció una pequeña villa, que foi Trasobares. Foi una dama noble castellana, doña Toa Ramírez, tercer abadesa del monesteriu navarru de Santa María de la Caridá de Tulebras, quien lo fundó en pidiendo a la reina Petronila d'Aragón el llugar onde s'atopaba la pequeña ermita dedicada a la Virxe como sede d'esti nuevu monesteriu pa fíes de «ricos hommes» d'Aragón. Primeramente l'animosa dama viaxara hasta París pa entrevistase con Bernardo de Claraval, fundador del Císter y futuru santu, pa solicitar el so permisu pa esta fundación.

El privilexu de fundación conceder el rei Alfonsu II el Castu, en 1188. Esti privilexu incluyía'l señoríu de la villa de Trasobares, a les que yá a finales del sieglu xii añadiríase la donación de los términos de Aguarón y Tabuenca, lo que convirtió a los sos habitantes en vasallos del monesteriu. Tamién recibió'l monesteriu otros privilexos, como los de pacer los sos ganaos en diversos llugares del reinu, tal como lo faíen los ganaos reales.

La ilesia del monesteriu quedó dedicada a Santa María de los Ánxeles, n'alusión a les circunstancies de l'apaición de la Virxe a Sancho Ramírez. El monesteriu, que nunca foi grande en capacidá unes trenta monxes, más sirvientes—, quedó suxetu espiritualmente al gran monesteriu cisterciense del otru llau del Moncayo, Santa María de Veruela.

La llamada Guerra de los dos Pedros, ente Pedru IV d'Aragón y Pedru I de Castiella, ente 1356 y 1369, supunxo'l primera frayo importante na vida del monesteriu, al tar cerca de la frontera castellanu-aragonesa. En 1357 l'exércitu castellanu destruyó les villes de Trasobares y Calcena, teniéndose qu'abellugar los sos habitantes nel cercanu castiellu de Tierga, agües embaxo del Isuela. Les monxes escoyeron retirase a Aguarón, en tierres de Cariñena, llugar más alloñáu y seguro, y que-yos pertenecía.

El Compromisu de Caspe (1412) supunxo la inesperada ruina del conventu. L'abadesa de Trasobares, Violante de Luna, negar a aceptar el fallu que nomaba rei d'Aragón al castellán Fernando d'Antequera, un Trastámara, una y bones los Lluna sofitaben al candidatu Jaime de Urgel. Nuna novelesca peripecia l'abadesa fuxó de Trasobares, abellugándose nel castiellu de Loarre xunto col so primu, y, dicen, qu'amante, Antón de Luna, cabeza de los partidarios «urgelistas» n'Aragón ya instigador del asesinatu del arzobispu de Zaragoza García Fernández de Heredia, partidariu de Fernando d'Antequera.

Tres un rigorosu asediu que duró un añu, y que devasó en duración y tenacidá al que'l mesmu candidatu al tronu, Jaime de Urgel, llevó a cabu al castiellu de Balaguer, l'abadesa guerrera» foi detenida y dispúnxose el so treslláu al castiellu de Sora, nes Cinco Villes. Pero nuevamente Violante volvió fugase sirviéndose d'un falsu salvoconducto. El Papa Benedicto XIII, otra Lluna y tíu de l'abadesa rebalba, actuó expeditivamente, seique pa demostrar al nuevu rei la fidelidá de la so familia; escomulgó a l'abadesa, qu'inclusive tuviera un fíu col so primu, ordenó a les monxes abandonar el conventu de Trasobares, treslladándoles nuevamente a Aguarón, y ordenó la so baltadera, sacante la ilesia. El castigu incluyía amás la prohibición de que les monxes llevaren la imaxe de la Virxe de Trasobares. Mientres el valtamientu del conventu cúntase que se produció'l milagrosu sucesu de que al cayer un cascote sobre la ñariz del neñu Jesús que sostién la imaxe de la Virxe, d'ella esquitara sangre. Dichu sucesu dicen asocedió porque la imaxe, dende siempres, nun s'atopaba na ilesia del conventu —que nun se baltó—, sinón na sala capitular, lo que-y valió a la talla l'otru nome, aparte del de «La nuesa Señora de los ánxeles», qu'ostenta y que ye más popular: «La nuesa Señora del Capítulu».

Otru fechu prodixosu del que se da noticia asocedió mientres l'ausencia de les monxes. Un día los habitantes de la villa escucharon el cantar de la salve na ilesia, a la hora en que les monxes soler realizar. Al entrar na ilesia, pensando que les monxes habíen vueltu, atopar vacida, polo que tuvieron por cierto que fueren los mesmos ánxeles los que cantaren la Salve. Hasta 1419, per mediu d'una bulda del Papa Martín V, nun fueron autorizaes les monxes a tornar al monesteriu, reconstruyéndolo na so totalidá sacante la ilesia.

La vida de la comunidá monástica, y de la villa, siguió apaciblemente, anque con respigos como'l del 18 de xineru de 1810, en plena Guerra de la Independencia, cuando una partida francesa prindó al párrocu del pueblu, Manuel Sancho, escalando l'archivu parroquial y sumiendo dellos llibros antiguos y dineru.

El monesteriu pervivió hasta 1837, fecha en que la Desamortización de Mendizábal desallugó a les monxes - quedaben diez - del llugar y amestar a les del monesteriu de santa Lucía en Zaragoza. Sicasí, unes poques fueron al monesteriu de Tulebras (Navarra), llevándose'l ricu blagu de plata que'l Papa Lluna (Benedicto XIII) regalara a l'abadesa Violante de Luna. Anguaño dichu blagu atopar nel Muséu Arqueolóxicu Nacional de Madrid. Les propiedaes del conventu pasaron, teóricamente, a manes particulares. Sicasí, solo un par d'edificios fueron adquiríos por estos, quedando'l restu abandonáu y arruinándose col tiempu.

Política llocal

Últimos alcaldes de Trasobares

Periodu	Alcalde	Partíu
1979-1981 1981-1983	Ángel Ibáñez Gil Ángel Blanco Chueca^[2]	UCD
1979-1981 1981-1983	Ángel Ibáñez Gil Ángel Blanco Chueca^[2]	UCD
1983-1987	Jose Maria Chueca Lafuente	PAR
1987-1991	Felix Valero Chueca Chueca	AET
1991-1995	Jose María Gil Bonu	PAR
1995-1999
1999-2003
2003-2007
2007-2011	Milagros Aznar Ibáñez	PSOE
2011-2015	Milagros Aznar Ibáñez
2015-2019	José María Chueca Gascón^[3]

Resultaos eleutorales

Eleiciones municipales^[4]
Partíu	2003	2007	2011	2015
PSOE	1	4	3	5
PP	-	1	-	-
CHA		-		-
PAR	4	-	2
IX	-	-	-
Total	5	5	5	5

Monumentos

Campanariu.

L'actual ilesia de la villa, que ye l'antigua del conventu, foi edificada nel sieglu xvi (1563-1566), obra del arquiteutu Martín de Miteza, unviáu pol arzobispu de Zaragoza Hernando d'Aragón, de quién yera maestru d'obres. La ilesia, edificada en piedra de tapial, consta d'una sola nave estremada en cuatro tramos, más el de la cabecera. La bóveda ye de crucería estrellada, bien similar a la de la Rula de Zaragoza o a la de los nuevos cruceros del monesteriu de Santa María de Veruela, dambes contemporánees. L'arranque de la cubierta ye un entablamento de yelsu con ménsulas decoraes con querubinos. Una recién restauración suprimió les capiyes llaterales, que se mentaben nel contratu d'obres, y modificó el presbiteriu según el coru asitiáu nos pies de la ilesia.

La proteición del arzobispu tamién favoreció la presencia na villa del pintor zaragozanu Jerónimo Vallina Cosida, en 1566, realizando les pintures del retablu mayor de la ilesia, de xuru el más importante de la contorna. L'arzobispu, que foi monxu cisterciense na so mocedá, financió íntegramente les 300 llibres invertíes na so realización. Les tables del cuerpu del retablu narren un completu ciclu marianu —Anunciación, Nacencia, Adoración de los Magos, Resurrección, Ascensión, Pentecostés y Dormición de María—. Nel áticu preside la tabla cola imaxe del Padre Eternu. Nel bancu namái se caltién la tabla de San Bernardo y San Benitu. Dalgunes de les tables destaquen ente lo meyor de la obra de Jerónimo Cosida. Dos calles de relieves nos llaterales completen el retablu.

Nel centru del cuerpu del retablu destaca la gran imaxe de l'Asunción, obra de 1794. So esta imaxe dieciochesca atópase, más pequeña, la imaxe de «La nuesa Señora del Capítulu», patrona de la llocalidá. Esta imaxe foi sustraida de la ilesia de la llocalidá la nueche del 27 de marzu de 1975, Miércoles Santu, xunto con un pervalible crucifixu de marfil. La imaxe foi alcontrada, años dempués, nel estranxeru, al celebrase la puya de la coleición particular d'arte d'un ciudadanu belga, y apaecer la imaxe de la virxe nel catálogu de felicidá puya. N'interviniendo la policía, la Virxe foi restituyida felizmente al so llugar d'orixe en 1997, p'allegría de los trasobarinos. Trátase d'una talla de madera de finales del sieglu xiii o principios del xiv; representa a la Virxe sentada nun sitial, na so mano derecha sostién una mazana, representando al orbe terrestre y cola manzorga sostién el costazu del Neñu Jesús que se sienta nel so cuellu. Tien un altor d'unos 55 cm. El retablu cerrar con unes puertes de llenzu, güei sumíes.

Otru puntu d'interés de la ilesia representar el órganu. Construyíu a partir de 1573 pol destacáu organero francés Guillaume de Lupe, con taller en Tarazona. Foi reformáu nel sieglu xviii, magar caltién munchos de los sos elementos orixinales na so caxa y cañutería. Asítiase a los pies de la ilesia.

Nos pies atópase coles mesmes la rica sillería del coru, de nocéu bien bellamente tallada. Foi realizada nel sieglu xvi.

Ye bien interesante, tamién, el Cristu góticu (sieglos xiv-xv) emparentáu colos de la cercana Calcena y el de Ainzón. Mide 210x166 cm y caltién el maderu horizontal de la cruz. Ye una imaxe bien realista que representa a Cristu yá muertu. Tamién son bien interesantes la formosa imaxe románica de la Virxe del Real, asitiada nel altar de San Bernardo y la talla de la Virxe Encinta, de la que solo hai dos representaciones en toa España.

Demografía

Evolución demográfica
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	1996	2001	2004
529	701	720	974	923	985	754	472	346	272	249	212	183

Fiestes

Fiestes n'honor a la Virxe de l'Asunción y San Roque (15 y 16 d'agostu).
Romería'l 8 de mayu n'honor a San Cristóbal na ermita —suelse celebrar el segundu sábadu de mayu—, reconstruyida l'añu 2008.
Celebración de la devolución de la talla de la Virxe del Capítulu a Trasobares robada nos años 70 del sieglu xx.(celebrada sobre'l 20 de setiembre).
2008 ye l'Añu Xubilar concedíu a la parroquia de Trasobares por mandatu del Papa Benedicto XVI.

Llugares d'interés

Monesteriu Cisterciense —fachada renacentista de 1531—, Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción, Torre d'estilu mudéxar, Ermita de San Roque, Ríu Isuela.