Xeografía de Puertu Ricu
Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
Puertu Ricu ye una Isla parte del archipiélagu de les Antilles Mayores, y ta formáu pola islla principal y delles otres islles, castros y cayos, ente los que s'atopen les islles d'Isla de Mona Mona, Vieques, Culiebra, Desecheo y Caja de Muertos.
| Xeografía de Puertu Ricu | ||
|---|---|---|
 | ||
| Llocalización | ||
| Continente | Américas | |
| Rexón | Caribe | |
| Carauterístiques xeográfiques | ||
| Superficie | 9104 km² | |
| 8959 km² (tierra) | ||
| 145 km² (agua) | ||
| Llinia de costa | 501 km | |
| Puntos estremos | ||
| Puntu más altu | Cuetu de Punta a 1003 | |
| • Plataforma continental | 200 mn | |
| • Zona económica esclusiva | 200 mn | |
| • Mar territorial | 12 mn | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Llocalización: Ente'l mar Caribe y l'Océanu Atlánticu. Al este de la República Dominicana, al oeste de les Islles Vírxenes Britániques y al noroeste de les Islles Vírxenes Americanes.
La islla mide 111 milles de llargu (Este a Oeste) y 39.5 d'anchu (Norte a Sur) y les sos coordenaes xeográfiques son: 18°15′N 66°30′W / 18.250°N 66.500°O.
Fisiografía
editar
El 40% de la islla ta cubierta de montes, siendo les principales el Cordal Central (estrema a la islla en dos partes), la Sierra de Luquillo y la Sierra de Cayey. Otru 35% ta cubiertu por llombes y el 25% restante ocupar llanures, principalmente na rexón costera del norte. La parte más elevada de la islla topar nel Cuetu de Punta, nel Cordal Central, con un altor de 1339 metros. A poca distancia de la mariña norte, y paralela a ella, la fuesa de Puertu Ricu ye la más fonda del océanu Atlánticu con 9129 metros sol nivel del mar. Puertu Ricu ye unu de los países más interesantes del mundu pal estudiu de los suelos. Ye asina porque nuna estensión de solu 3,453 milles cuadraes atópense casi tolos grandes grupos de suelos del planeta: 115 series y 352 tipos y fases.
La mariña norte (Atlánticu) ye húmeda y verde. La mariña sur (Mar Caribe) ye aparente pa los cactos, yuques y el maguey, que crecen nun paisaxe semidesértico. Escontra'l noroeste'l terrén carauterizar poles sos llombes verdes, covarones y ribayos. El sistema cársticu del ríu Camuy ye unu de los más estensos del hemisferiu. Nel suroeste los manglares crearon un singular sistema de canales.
Puertu Ricu cuenta con parques nacionales los cualos munchos son forestales y otros seis a puntu de ser declaraes. La más importante ye'l Monte Nacional del Caribe (conocíu por La Incla). D'antiguo cubría un área más estensa que l'actual, 113 km². Daqué más de 180 pulgaes d'agua d'agua rexistrar en La Incla cada añu, creando una frondosa selva, hábitat de numberoses especies de plantes y árboles. El Monte de Guajataca, con decenes de senderos, y el Monte Nacional de Guánica, monte secu con gran númberu d'especies d'aves, son otres reserves importantes. Los mayores curiosu soler ufierten los dos badees bioluminiscentes: en La Parguera y na islla de Vieques.Güei día la badea bioluminiscente de La Parguera foi perdiendo la so lluminosidá por cuenta de la contaminación producida pola gran cantidá d'embarcaciones navegar nel área. Otra badea luminiscente que se ta volviendo popular ye la del conceyu de Fajardo, que, al salease de nueche en kayak, ufierta una de les meyores esperiencies luminiscentes na isla. Tamién al nordeste de la islla atopa parte del llamáu Triángulu de les Bermudes.
Hidrografía
editarLos ríos de l'aguada norte son caudalosos; los de l'aguada sur curtios y con fuertes estiajes. La mayoría de los ríos de Puertu Ricu desagüen en banzaos arrodiaos d'exuberante vexetación tropical. Ente los ríos más importantes tán:
- Río La Plata - Ye'l más llargu (97 quilómetros) anque non el más caudalosu. Naz nel cuetu La Santa (conceyu de Cayey) y desagua nel Atlánticu, na xurisdicción de Dorado. Crucia los conceyos de Cayey, Guayama (onde queda represado y forma el Llagu Carite) Cidra, Aibonito, Barranquitas, Comerío; (onde s'alluguen los banzaos más antiguos de la Isla, Comerío1 y Comerío2); Naranjito, Bayamón, Toa Alta (onde s'alluga la represa del Llagu La Plata), Toa Baja y Dorado.Los sos tributarios principales son los ríos: Guavate, Matón, Usabón, Fondu, Arroyata, Cuesta arriba, Guadiana, Cañes, Mucarabones y Llábanos.
- Ríu Guajataca - Naz nuna rexón montascosa a pocos quilómetros al sur de Llares. En percorriendo 41 km desagua nel Atlánticu, ente Isabela y Quebradillas. Forma'l banzáu de Guajataca.
- Ríu Camuy - 35 quilómetros de llargor; pertenez a l'aguada norte del Atlánticu. Pasa pelos conceyos de Camuy, Hatillo, Llares y Utuado. Al este de Llares forma un cañón estrechu que remata nel sumidoriu Blue Hole, onde se fai soterrañu. Llega dempués al sumidoriu Espiral y a 200 metros al noroeste escurre otros 100 al traviés del sumidoriu Tres Pueblos pa faese soterrañu de nuevu hasta'l sumidoriu Empalme. Tres 800 metros de percorríu soterrañu'l so calce remanez al norte.
- Ríu Bayamón - Naz al sureste de Cidra nel barriu Beatriz y desagua na badea de San Xuan. Los sos 41 quilómetros de llargor crucien los conceyos de Cidra, Aguas Buenas, Bayamón, Guaynabo, Toa Baja y Cataño. Forma'l llagu de Cidra y la represa de San Xuan. Ente los sos tributarios tán los ríos: Sabana, Minillas, Guaynabo y Fondu. Esti ríu na actualidá nun desagua na Badea de San Xuan como lo faía orixinalmente, pos foi enriáu col Ríu Fondu formando calces ximielgos y desagua nel Ensenada de Boca Vieya al nordeste de Toa Baja pa menguar el problema d'hinchentes en Bayamón y Cataño.
- Ríu Grande d'Arecibo - El Abacoa de los taínos aniciar pola unión de los ríos Vaques y Cidra, a 2 quilómetros al noroeste d'Axuntes. Desagua na badea d'Arecibo en percorriendo 52.8 km. Pasa pelos conceyos d'Adxuntes, Utuado y Arecibo; y forma los banzaos d'Adxuntes y Dos Bocas. Los sos tributarios son los ríos: Vaques, Cidra, Saltillo, Pellejas, Roncador, Viví, Caguana, Caonillas, Jauca, Grande de Jayuya, Saliente, Caricaboa, Zamas, Limón, Yunes, y Tanama.
Otros ríos son:
- Ríu Grande de Manatí (40.2 km.; pasa por Barranquitas, Naranjito, Corozal, Morovis, Orocovis, Ciales, Barceloneta y Manatí.
- Cibuco (35.1 km.; pasa por Corozal, Vega Alta y Vega Baxa), Puertu Nuevu
- Río Piedras (16 km.; xeografía de Río Piedras), tamién conocíu como'l Ríu Puertu Nuevu, Río Piedras ye'l nome correutu según l'Axencia de Proteición Ambiental de los Estaos Xuníos y pol Serviciu de Caltenimientu de Recursos Naturales del Departamentu d'Agricultura de los Estaos Xuníos.[1]
- Río Puertu Nuevu (16 km.; otru nome pal Ríu Piedres, cambéu non oficial pol gobiernu llocal cola anexón del conceyu de Río Piedras al conceyu de San Xuan en 1951. Nel sector de Puertu Nuevu (1 km) conocer como Canal Puertu Nuevu.)
- Ríu Grande de Loiza (64 km.; pasa por San Llorienzo, Caguas, Gurabo, Trujillo Alto, Carolina, Canóvanas y Loíza; forma'l banzáu de Loíza)
- Espíritu Santu (19.2 km.; crucia por Ríu Grande y forma una área rica en vida marina de gran guapura natural pola esuberancia de les sos manglares)
- Ríu Grande de Patillas (dempués del banzáu de Patillas desagua nel Mar Caribe. Nel so cursu queda'l Charcu Azul, llamarga natural d'agua cristalino) Tien la so nacencia al norte del Barriu Mules na Sierra de Cayey del conceyu de Patillas a un altor de 2,263 pies (690 metros de llargu) sobre'l nivel del mar. Esti ríu cuerre escontra'l sur por 9 milles hasta descargar nel Llagu Patillas y depués 5 milles más hasta desaguar nel Mar Caribe al sur de Puertu Ricu. Nel cursu d'esti ríu ta Charcu Azul, piscina natural de monte con agua cristalino, d'un tamañu de 50 x 25 pies aproximao. Forma'l Llagu Patillas, que ta alcontráu dientro de les llendes de los Barrios Jagual, Marín y Cacáu Altu del conceyu de Patillas.[2]
- Ríu de Coamo (30.4 km.; pasa por Coamo y Santa Isabel; forma'l banzáu de Coamo)
- Ríu Yagüez (20.8 km.; naz cerca de Maricao; desagua na Canal de la Mona)
- Ríu Culebrinas (54 km.; desagua na mariña d'Aguada; ye célebre por fondiar, cerca del so delta, Cristóbal Colón nel so segundu viaxe)
- Ríu Grande de Añasco (64 km.; desagua na mariña oeste, na Canal de la Mona; nesti ríu morrió afogáu polos indios Diego Salcedo).
Montes más altos de Puertu Ricu
editarLos picos más altos de Puertu Ricu son:
Allugamientu:
Picu del Este 1,051 m Naguabo-Ceiba * Cerrote de Peñuelas 1,044 m Peñuelas
width="33%" valign="top" |
Cuetu Novillo 939 m Axuntes
|
Climatoloxía
editarTemperatura
editarPuertu Ricu ufierta un clima tropical más prestosu qu'otros países caribeños pola influencia de los cercanos vientos alisios qu'emburrien les nubes y enfresquen l'aire. La temperatura, ensin grandes variaciones añales, rexistra un permediu diurnu de 24 a 27 °C (75.2 a 80.6 °F), baxando peles nueches nes zones de monte. Nos llugares d'altor mayor de 3,000 pies (900 m) el clima puede camudar a templáu o subtropical d'altor, como asocede en llugares como Jayuya, Axuntes y Maricao onde hai montes de pinu y temperatures hasta 20 °F (~10 °C) más baxes que na ciudá de San Xuan. Sicasí, nel branu la temperatura puede sentise cerca de los 38.5 °C (100 °F). Nel branu del 2009, sintiéronse calores d'hasta 105 °F.
Les temperatures más baxes rexistrar na Represa el Guineo. El permediu nesta rexón ye de 19.45 °C (67 °F). En Axuntes de normal rexístrense temperatures baxes d'ente 50 °F (10 °C) y 60 °F (16 °C) pel hibiernu.[8] La temperatura más baxo rexistrada ye de 40 °F (4,4 °C) y rexistróse en tres municipios: Aibonito, Corozal y Axuntes.[9] Munchos estauxunidenses visiten la islla nel iviernu escapando del fríu pero non tolos díes d'iviernu na islla son templaos, la temperatura baxando na zona metropolitana de San Xuan hasta a 60 graos Fareinheit (16 °C) na nueche y nel día non mayor de 79 graos (26 °C), esto n'avientu, xineru y febreru. Marzu ye'l meyor mes pa esfrutar el clima de la isla, nun fai fríu nin enforma calor y este ye'l mes más secu en Puertu Ricu, en San Xuan hubo marzos onde cayeron namái traces d'agua. El fríu dura 3 meses y el calor 9 meses. Les estaciones del añu nun se marquen enforma pero sí un pocu: el branu ye húmedu y calorosu; la seronda ye bien lluviosu, les fueyes ponen un pocu amarellentaes, dellos árboles como los carbayos y l'almendral botar toes; l'iviernu ye frescu y secu y en primavera tolos árboles florien y un ensin númberu de flores apaecen nos montes y la ciudá.
Los Índices de Rayos Ultravioletes Índiz UV, caltiénense altos mientres tol añu llegando a índices estremos (11+)mientres la metá del añu y baxando a un máximu de 6 a 7 Mientres l'Iviernu. Mientres el Branu, en Permediu la salida del sol ye a les 5:30 de la mañana y la puesta a les 7:10 de la Nueche. Mientres l'Iviernu'l Sol Sale cerca de les 7:00 de la mañana y despíntase a les cerca de les 5:45 de la tarde.
Precipitación
editarEl sol lluz casi siempres y les agües son esporádiques, anque cuando se presenten facer cola fuercia de les nubes tropicales y les fuertes nubes llétriques que se desenvuelven nel branu y primavera. D'avientu a abril son los meses más secos y de mayu a setiembre los más lluviosos (branu). El permediu añal de precipitaciones ronda los 1,780 mm, anque los alisios del Nordeste n'ocasiones abasnen grandes nubes que descarguen al topetar cola serranía. En La Perla la media ye de 3,400 mm. Les agües del norte oldeen cola seca del sur, onde suel pasar meses y meses ensin llover. Anque'l bon clima predomina mientres tol añu, la mayor parte de visitantes rexistrar nos meses d'avientu a abril, meses que podríen considerase temporada alta, anque mientres el branu tamién hai gran arribación de visitantes.
Furacanes
editarLa temporada oficial de furacanes estender ente'l 1 de xunu y el 30 de payares. Sicasí, agostu y setiembre son los meses de mayor actividá nel Océanu Atlánticu, col 75% de los furacanes desenvolviéndose nestos meses.
Ente los furacanes más fuertes destáquense:
- San Ciriaco (7 d'agostu de 1899)
- San Felipe (13 de setiembre de 1928)
- San Nicolás (10 de setiembre de 1931)
- San Ciprian (26 de setiembre de 1932)
- Santa Clara o Betsy (11 d'agostu de 1956)
- Federico (4 de setiembre de 1979)
- Hugo (18 de setiembre de 1989)
- Hortense (9 de setiembre de 1996)
- Georges (21 de setiembre de 1998)
- Jeanne (15 de setiembre de 2004)
- Irene (21 d'agostu de 2011)
- María (20 de setiembre de 2017)
San Ciriaco, unu de los furacanes más destructivos, causó la muerte a 3693 persones por cuenta de les fuertes agües. Sicasí, San Felipe rexistró rabaseres de vientu de 256 km/h antes de destruyir el anemómetru, y batió el récor de baxes presiones en Guayama.
Referencies
editar- ↑ U.S. Department of Agriculture The Río Piedras Watershed - Ariel Y. Llugo, Olga M. Ramos, González Carlos Rodríguez Pedraza - (n'inglés) Consultáu'l 26-10-2012
- ↑ www.linktopr.com
- ↑ U.S. Geological Survey. Highest Elevations. Archiváu 2011-10-15 en Wayback Machine Llográu'l 25 de febreru de 2010.
- ↑ "located in the county/subdivision of Ponce District (source: U.S. Geological Survey)" llográu'l 21 de marzu de 2010.
- ↑ Gobierno de Puertu Ricu. Oficina de Administracion y Presupuestu. Area de Informacion y Tecnologia Gubernamental. Unidá de Sistemes de Informacion Geografica. Xeneral Purpose Population Data, Census 2000. Llográu'l 21 de marzu de 2010.
- ↑ Ponce Topographic Map. Map Styles: Map and Shaded. Trails.com. From: United States Geological Survey. Topu Map. Projection: NAD83/WGS84. Llográu'l 22 de febreru de 2010.
- ↑ Mountainzone.com: Ponce County, Puertu Ricu, Mountain Peaks & Summits. Llográu'l 29 de xunetu de 2010.
- ↑ http://www.wapa.tv/noticies/locales/frio-pelu-arropa-a puertu ricu/20101204154017
- ↑ «NOWData – NOAA Online Weather Data». National Oceanic and Atmospheric Administration. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de payares de 2015. Consultáu'l 27 d'ochobre de 2011.
Enllaces esternos
editar- www.gobierno.pr: Información sobre xeografía de Puertu Ricu
- Puertu Ricu.htm Los ríos más importantes de Puertu Ricu
- Furacanes
- [https://web.archive.org/web/20210302225257/http://www.aliceasphotos.com/ Archiváu 2021-03-02 en Wayback Machine Alicea's Photo Gallery (Páxina Web d'imáxenes de Puertu Ricu)
Datos: Q2527656
Multimedia: Geography of Puerto Rico
