Aloysia citrodora

Aloysia citrodora;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Subclas:	Asteridae
Orde:	Lamiales
Familia:	Verbenaceae
Xéneru:	Aloysia
Especie:	Aloysia citrodora; Palau
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

Aloysia citriodora, conocida como cedrón, yerba luisa o verbena d'Indies, ye una especie de la familia Verbenaceae, carauterizar por un arume similar al del llimón. Ye orixinaria de Sudamérica, onde crez de forma montesa.

Cultivar con muncho mapa en xardinos, pero'l desarrollu de la mesma rique un clima soleyero y húmedo. Úsase en gastronomía como especie y pa preparar una fervinchu dixestiva y refrescante.

Descripción

Arbustu caducifoliu, d'ente 3 y 7 m d'altor, con tarmos subleñosos o maderizos na parte cimera. Presenta fueyes verticiladas d'hasta 7 cm, de forma llanceolada, apicada, col marxe llisu o dentáu y el pecíolubien curtiu, son de color verde claro pol fexe, col viesu marcáu por glándules oleoses bien visibles. Despiden un fuerte arume a llimón. Flores pequeñes ablancazaes o ablancazáu-violacees, arrexuntaes n'espigues. tamién tien flores de color rosa

Floria pel branu, formando inflorescencies n'espigues laxas, d'hasta 10 cm de llargu, de color pálidu o lila. La mota tien dos llabios llaterales; la corola ye acampanada, simpétala, colos lóbulos inxeríos. El xinecéu ta formáu por dos carpelos xuníos. El frutu ye una drupa que s'estrema en dos núcules monoseminaes.

Distribución y hábitat

Detalle flores

Nativa de Sudamérica, crez de forma montesa nos países andinos dende Colombia hasta Chile y Arxentina; tamién en Paraguái, Uruguái y Brasil (Rio Grande do Sul).^{[ensin referencies]} Los conquistadores introducir a Europa nel sieglu XVII y tanto ellí como n'África puede cultivase en rexones templaes.

Como planta ornamental

Vista de la planta

Usos

Como ornamental

Utilízase davezu en xardinos como planta ornamental.
Prefier un clima templáu constante y esposición soleyera, nun aguanta bien les xelaes, a temperatures per debaxo de 0 °C pierde les fueyes, anque la madera ye lo suficientemente dura como pa soportar hasta -10 °C. Esixe un suelu bien drenáu, preferiblemente margoso, abondo fértil y húmedu pel branu.
Multiplicar por grana con facilidá; en climes más frescos de lo deseable, ye posible reproducila por aciu frada. Ye una planta fitófila (agostia les plantes que crecen al so alredor).

Como melecinal

En herboristería les fueyes y tarmos del cedrón son ricos nun aceite esencial, que'l so componente principal ye'l citral, responsable del so arume, y que contién amás limoneno, linalol, cineol, terpineol, y cariofileno, un aldehído sesquiterpénico al que s'atribúi aición eupéptica y espasmolítica.

Los estractos de Aloysia triphylla son ricos en fenilpropanoides, especialmente verbascósido, que presenten actividá biolóxica como antioxidantes.^[1]

El so fervinchu realizáu con ente 5 y 20 g por llitru— utilízase como dixestivu, carminativo y antiespasmódico, pa casos de dispepsia o dolores d'estómagu. Consumir tamién como sedante llixeru. Tien una importante cantidá de melatonina, sustancia que s'usa como relaxante natural y que favorez el suañu nocherniegu.

Detalle de la fueya

Los elementos usaos en fervinchu recueyen dos vegaes al añu, a fines de la primavera y empiezos de la seronda. Empléguense les fueyes tienres y les sumidaes floríes.

N'Arxentina ye una planta melecinal oficial yá que tien una monografía na Farmacopea Nacional Arxentina VI Edición.

Capacidá antioxidante: La suplementación con estractu de Aloysia citriodora protexe los neutrofilos del dañu oxidativo, menguando los marcadores del dañu muscular causáu pola práutica d'exerciciu físicu.^[2]

L'estractu d'esta planta PLX amuesa propiedaes antioxidantes que pueden xugar un papel importante na proteición contra'l estrés oxidativo causáu pola práutica d'exerciciu físicu intensu.^[3]

En gastronomía

Les fueyes secu y picáu emplegar en marinaes, aderezos y mueyos pa dar un toque d'arume cítricu. Ellaborar con ella tamién un sorbete arumosu.

Taxonomía

Aloysia citriodora describióse por Antonio Palau y Verdera y espublizóse en Parte práctica de Botánica 1: 768. 1784.^[4]

Etimoloxía

Aloysia: nome xenéricu que foi dau n'honor de María Lluisa de Parma, 1751-1819, esposa del rei Carlos IV d'España.^[5]

citrodora; epítetu llatín que significa "con arume a llimón"^[6]

Sinonimia

Verbena triphylla L'Hér.
Verbena citriodora Cav.
Lippia triphylla Kunth
Lippia citriodora (L'Hér.) Kuntze
Zappania citriodora Lam. (1791).
Verbena fragrans Salisb. (1796).
Cordia microcephala Willd. ex Roem. & Schult. (1819).
Aloysia triphylla (L'Hér.) Britton (1925).
Aloysia sleumeri Moldenke (1964).
Aloysia triphylla f. serrulata Moldenke (1982)..^[7]

Ver tamién

Referencies

↑ Funes L; S. Fernández-Arroyo, O. Laporta, A. Pons, E. Roche, A. Segura-Carretero (2009). «Correlation between plasma antioxidant capacity and verbascoside levels». Food Chemistry 117: páxs. 589–598.
↑ Funes L; Carrera-Quintanar L, Cerdán-Calero M, Ferrer MD, Drobnic F, Pons A, Roche E, Micol V (Apr de 2011). «Effect of lemon verbena supplementation on muscular damage markers, proinflammatory cytokines release and neutrophils' oxidative stress in chronic exercise.». Eur J Appl Physiol. 111 (4): páxs. 695-705.
↑ Carrera-Quintanar L; Funes L; Viudes E; Tur J; Micol V; Roche E; Pons A. (18 de payares de 2010). «Antioxidant effect of lemon verbena extracts in lymphocytes of university students performing aerobic training program.». Scand J Med Sci Sports.. doi:10.1111/j.1600-0838.2010.01244.x.
↑ «Aloysia triphylla». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 4 de payares de 2012.
↑ En Nombres Botánicos
↑ En Epítetos Botánicos
↑ Sinónimos en Kew

Bibliografía

Armada, J. & A. Barra. 1992. On Aloysia Palau (Verbenaceae). Taxon 41:88–90.
Zuloaga, F. O. 1997. Catálogu de les plantes vasculares de l'Arxentina. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 74(1–2): 1–1331.
Zuloaga, F. O., O. Morrone, M. J. Belgrano, C. Marticorena & E. Marchesi. (eds.) 2008. Catálogo de las plantas vasculares del Cono Sur (Arxentina, Sur de Brasil, Chile, Paraguái y Uruguái). Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 107(1): i–xcvi, 1–983; 107(2): i–xx, 985–2286; 107(3): i–xxi, 2287–3348.

Enllaces esternos

Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a cedrón.
yerba-luisa-o-cedron/ Propiedaes y beneficios de la Yerba Luisa o cedrón
Propiedaes del cedrón
Carauterístiques de la Yerba Luisa

[1] Funes L; S. Fernández-Arroyo, O. Laporta, A. Pons, E. Roche, A. Segura-Carretero (2009). «Correlation between plasma antioxidant capacity and verbascoside levels». Food Chemistry 117: páxs. 589–598.

[2] Funes L; Carrera-Quintanar L, Cerdán-Calero M, Ferrer MD, Drobnic F, Pons A, Roche E, Micol V (Apr de 2011). «Effect of lemon verbena supplementation on muscular damage markers, proinflammatory cytokines release and neutrophils' oxidative stress in chronic exercise.». Eur J Appl Physiol. 111 (4): páxs. 695-705.

[3] Carrera-Quintanar L; Funes L; Viudes E; Tur J; Micol V; Roche E; Pons A. (18 de payares de 2010). «Antioxidant effect of lemon verbena extracts in lymphocytes of university students performing aerobic training program.». Scand J Med Sci Sports.. doi:10.1111/j.1600-0838.2010.01244.x.

[Trop-4] «Aloysia triphylla». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 4 de payares de 2012.

[5] En Nombres Botánicos

[6] En Epítetos Botánicos

[7] Sinónimos en Kew

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]