Bargota

Bargota ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Estella, na contorna d'Estella Occidental y a 74 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 257 habitantes (2023).

Bargota
Alministración
País	España
Comunidá foral	Navarra
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Bargota (es)
Nome llocal	Ibargoiti (eu)
Códigu postal	31229
Xeografía
Coordenaes	42°33′40″N 2°18′43″W
Bargota Bargota (España)
Superficie	25.4 km²
Altitú	591 m
Llenda con	Viana (es) , Aras, Azuelo, Torralba del Río, Espronceda, Armañanzas, Torres del Río, Lazagurría (es) y Mendavia
Demografía
Población	257 hab. (2023) - 123 homes (2019) - 134 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.04% de Navarra
Densidá	10,12 hab/km²
bargota.org

Toponimia

Según Mikel Belasko Bargota ye un topónimu d'orixe romance que podría derivar de la espresión varga alta. Varga o barga ye una pallabra utilizada n'eusquera y n'asturianu que tien un significáu rellacionáu con cuesta o pendiente. Según el DALLA, una de les acepciones de la pallabra barga ye cuesta, pendiente. Precisamente'l pueblu de Bargota asítiase na fastera d'un ribayu. Según Belasko, la evolución del nome sería Barga alta->Bargalta->Bargauta->Bargota. Anque nun esisten documentos antiguos que respuendan por esa evolución, como sofitu d'esta hipótesis ta'l fechu de qu'esiste un despobláu nel conceyu de Mañeru denomináu tamién Bargota, que sí apaez en documentos antiguos sol nome de Bargauta.

Primeramente adscrita a la zona non vascófona pola Llei Foral 18/1986, en xunu de 2017 el Parllamentu navarru aprobó'l pasu de Bargota a la Zona mista de Navarra por aciu la Llei foral 9/2017.

Xeografía

• La llocalidá ta asitiada na fastera oeste del ribayu de los Paules, que va de norte a sur escontra la ribera izquierda del Ebro. Otros ribayos que componen el términu municipal son: Valdecuenca, Ares, Mataburros, Cornava y Valdegón.

  

  Plaza de la ilesia. Bargota (Navarra)

Historia

• Les primeres buelgues de presencia humana en Bargota atopar nel xacimientu protohistóricu d'El Castejón, un antiguu pobláu d'orixe celta nel que se recoyeron restos de cerámica.
• Mientres la Edá Media, les guerres de Navarra con Castiella fixeron que Bargota perdiera la so condición de conceyu independiente. En 1219, coles mires de fortalecer la frontera col Reinu de Navarra, Sancho VII "el Fuerte" amestó a Viana tolos pueblos cercanos a ella, ente ellos atopábase Bargota. Los únicos que nun cumplieron la Real Orde fueron los conceyos de Bargota y Ares. A lo llargo de los años, la llocalidá solicitó en delles ocasiones la so emancipación alministrativo y eclesiástico de Viana, pero ésta negábase sofitándose nel derechu históricu deriváu de la disposición de Sancho VII el Fuerte. Bargota nun consiguió desligarse de Viana hasta 1818, añu en que se convirtió de nuevu en conceyu independiente.
• L'amplia pradería xunto a la Ermita de la Virxe del Poyu foi llugar nel que se realizaba l'intercambiu de prisioneros mientres la Primer Guerra Carlista según quedó establecíu nel Conveniu lord Elliot. Los prisioneros veníen de la cárcel lliberal de Logroño y de la carlista en Estella.

Economía

Agricultura

• El principal motor económicu de Bargota son les viñes. D'éstes estrayen los meyores vinos, qu'al entrar dientro del DO Rioja, facer famosos nel mundu enteru. D'un tiempu acá, la viticultura modernizóse enforma, siendo cada vez menos necesaria una vendimia manual, y cada más frecuente una vendimia mecanizada. La uva recoyida ye llevada a les bodegues, onde s'empecipia'l llargu procesu de maceración. Bargota cunta con una bodega, la Biurko Gorri, creada polos hermanos Llorens na primer parte de la década de los 90. Los sos vinos fueron reconocíos dientro y fuera de les nueses fronteres, sobremanera pol so procesu de maceración carbónica y polos caldos que llogren de manera totalmente ecolóxica, esto ye, en vides que nun fueron trataes mientres l'añu. Esto fai que nun falten nunca nos mercaos más importantes del mundu y na meses de la xente con bon cielu la boca. La so producción supón unos 2,5 millones de kg, lo que la asitia nel puestu 50º de la DOca Rioja al respective de los 144 conceyos que componen la denominación.
• Y a entamos de branu, tien llugar la collecha de la cebera, trigu y cebada principalmente, qu'apurre pocu dineru y enforma sudu, pero que la xente nun dexa de cultivar.
• Na dómina pre-navidiega tien llugar la recoyida de la oliva, que ye llevada a los trujales d'Arróniz y Viana, y qu'apurren a los bargotanos provisiones d'aceite pa tol añu.
• Menos importantes tocantes a cantidá son los plantíos d'espárragu, pimientu y maíz.

Campos de Bargota escontra'l Sur.

Ganadería

• Anguaño son dos les granxes de gochos qu'hai pela rodiada de Bargota, propiedá de los hermanos Hernández, apurriendo trabayu pa les families y beneficios pal pueblu. Tanto la so estructura, como la calidá del so métodos de trabayu y del so ganáu porcino, fixeron que pasen los más estrictos controles, siéndo-yos daos premios d'ámbitu nacional.
• Y la otra exa de la ganadería bargotana son les más de 2000 oveyes, propiedá de Patxi Larrea, que faen de la carne ovina de Bargota una de los meyores de la zona. Les chuletillas de corderu de lleche asáu al sarmiento, son, a cencielles, un manxar.

Industria

• Nel términu municipal de Bargota nun hai nenguna fábrica, pero son munchos los bargotanos que van trabayar a les de Viana, que falta 9 km. Tamién son munchos los que van trabayar a Logroño o Estella, yá seya nel sector industrial o nel sector servicios.

Alministración

Llista d'alcaldes

Mandatu	Nome del alcalde	Partíu políticu
1999 - 2003	Marta García Llorens	Comisión Xestora
2003 - 2006	Saturnino Fernández	Comisión Xestora
2006 -2007	Gregorio García Mendaza	Comisión Xestora
2007 - 2011	Gregorio García Mendaza	Comisión Xestora
2011 -	Pablo Llorens	Comisión Xestora

Demografía

Evolución demográfica

1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2017
615	622	633	668	703	745	792	731	586	455	423	368	276

Monumentos

Monumentos relixosos

Ilesia de Santa María en 1956. Fotografía d'Indalecio Ojanguren.

• Ilesia de Santa María: La ilesia de Santa María de Bargota foi construyida hacia 1550 con estilu góticu – renacentista y conserva na so totalidá la fábrica primitiva. El templu tien nave única de tres tramos, con cuatro capilla llaterales y cabecera poligonal. A los pies, sobre un arcu rebaxáu decoráu con relieves y con un frisu de querubinos, llevántase'l coru. Tol conxuntu ta cubiertu por bóvedes estrellaes, salvo una capiya que presenta crucería simple. L'esterior de la Ilesia ye de sillar, y caltiénense dos contrafuertes rectangulares na zona de la cabecera. Aportar a ella por una portada adintelada enmarcada por pilastres y rematada por un frontón curvu y un frisu. Un gran arcu de mediu puntu fai les funciones de pórticu, y sobre él llevanta la pequeña torre. El retablu mayor del templu, d'estilu manierista, ta dedicáu a l'Asunción de la Virxe. Nel llau del Evanxeliu, un pequeñu retablu alluga una interesante talla gótica de la Virxe de la Esclavitú que s'afai al tipu iconográfico de Andra Mari. La talla, del sieglu XIV, presenta cara fina y una policromía que paez moderna. La ilesia cunta tamién con pequeños retablos del sieglu XVIII: los dedicaos a la Inmaculada y al Corazón de Jesús son d'estilu neoclásicu, ente que'l retablu del Cristu ye d'estilu rococó incipiente. Amás, na sacristía atopa una gran cruz procesional de plata, obra plateresca del sieglu XVI.

• Ermita de la Virxe del Poyu: Nel términu de Bargota, ente Torres del Río y Viana, llevántase la ermita de la Virxe del Poyu. Con esterior de sillar y sillarejo, la so planta primitiva ye del sieglu XVI, anque foi reformada en dómina barroca y nel sieglu XIX. Del sieglu XVI conserva los tramos de la nave y la cabecera, que nel XIX cubrir con cúpula de media naranxa. Tamién nel XIX remocicóse l'interior del templu, y cubriéronse los sos panales con pintures decoratives. Nel so interior, la ermita alluga un pequeñu retablu rococó de la segunda metá del sieglu XVIII con una imaxe moderna de la Virxe del Poyu, copia de la virxe primitiva, que se carbonizó parcialmente nuna quema y foi dempués robada.

Monumentos civiles

• En cuanto al arte civil, destaca la Casa de la Llinterna, na cai Mayor. Trátase d'un gran edificiu barrocu del sieglu XVI, construyíu en sillarejo, que nel so interior caltién una monumental escalera coronada por una gran cúpula de llinterna sobre pechinas perteneciente a la familia Ganuza. Tamién na cai Mayor atópase una casona barroca del sieglu XVII con una gran piedra d'armar caballeros na so entrada, y otra más tardida perteneciente a la familia Díaz de Cerio que les sos armes orlan la fachada principal. Numberoses cases con escudos d'armes, na so mayoría del sieglu XVIII, jalonan les cais de Bargota, ente les que tamién se llevanta l'edificiu del Conceyu, construyíu en lladriyu nel sieglu XVIII, qu'a lo llargo de la so historia sirvió como cárcel, escueles públiques y yá dende'l postreru terciu del sieglu XX como Conceyu.

Cultura

• Pol términu de Bargota trescurre d'este a oeste'l Camín de Santiago, siendo llugar de camín la ermita de la Virxe del Poyu, onde los pelegrinos pueden parase escasos minutos pa reponer fuercies na esplanada onde se celebra la misa de romería'l tercer domingu de mayu.

Ribayu Cornava pol que trescurre'l Camín de Santiago en Bargota.

Servicios y Asociaciones

Magar ser un pueblu pequeñu, Bargota cuenta con una gran cantidá de servicios y asociaciones que faen d'él un pueblu con muncha vida y dinamismu. Na llocalidá cuntamos con un Ambulatoriu Médicu, con pase de consulta tantu del médicu como de la enfermera tolos díes de la selmana; con una Farmacia; una carnicería; una tienda d'ultramarinos; dos chigres Llanes y Pichi; una casa de turismu rural "Casa Rural Bargota" ; unes Piscines Municipales con amplies zones verdes, antoxana y parque infantil; un frontón - polideportivu y sucursales de la Caxa d'Aforros de Navarra y de la Caxa Rural de Navarra.

Per otru llau hai una serie d'asociaciones que collaboren col Conceyu na organización de fiestes y eventos.

• Pa los más pequeños y dende va años, ta en funcionamientu la Ludoteca Bargotense.
• Pa la edá adolescente y adulta esiste dende 1975 el Club Cultural, Deportivu y Recreativu El Bruxu, qu'añalmente entama escursiones y cenes pa socios, y que collabora con tolos actos que'l Conceyu realiza (fiestes, selmana de la bruxería, etc).
• Esiste tamién la Asociación Bargotana de Muyeres qu'entama y prepara cursos y talleres pa les muyeres del pueblu, pa faer pasar asina más amenes les llargues tardes d'iviernu.
• Y pa los más mayores el Club de Xubilaos La nuesa Señora d'El Poyu, onde pasen les tardes ente cartes, trampes, rises y hestories.

Deportes

• Los aficionaos a la caza pueden esfrutar en Bargota d'un cotu que s'estiende a lo llargo del términu municipal. Nél atopen exemplares de coneyu, llebre, perdiz y palombu de camín. El cotu ye propiedá del Conceyu, y la concesión de permisos cuerre al cargu de la Sociedá de Cazador Montenegro.

Fiestes

• Mientres el fin de selmana más cercanu al 8 de setiembre, Bargota celebra les sos fiestes patronales n'honor a la Virxe de la Nieva. Esa fin de selmana tienen llugar na llocalidá numberoses actividaes: partíos de pelota, bailles, toru de fueu, traques... El día 8, día grande de les fiestes, los vecinos percuerren les cais en procesión cola Virxe de la Nieva.

• En mayu llega'l momentu de les fiestes de primavera, dedicaes a la Virxe del Poyu. El domingu siguiente a San Isidro los bargotenses van en romería a la ermita de la Virxe del Poyu y axúntense dempués nel frontón cubiertu pa esfrutar d'un calderete popular.

Selmana de la bruxería en Bargota

• Na tercer selmana de xunetu celebra la selmana de la bruxería, con representaciones teatrales y cena popular. El domingu un mercáu d'artesanía cierra los actos.

• Agostu ye tamién un mes de celebraciones en Bargota. El segundu domingu del mes tien llugar la fiesta n'honor al Beatu Teodoro Ruiz de Larrinaga, nacíu nel pueblu, muertu en Barbastro mientres la Guerra Civil Española, y beatificado por Juan Pablo II n'ochobre de 1992. Ente que el día 16 San Roque, Patrón de Bargota, percuerre les cais en procesión cubiertu de roscos, uves y peres, que depués son partíos ente los sos vecinos de la llocalidá cola bendición del Santu. Esi mesmu día grupos d'amigos van comer "calderete" a los campos cercanos, a les piscines municipales, a los "txamizos", o merederos y campings de los pueblos más cercanos.

• En xineru, el día 20, llega la vez de San Sebastián: Patrón tamién de los bargotanos, los vecinos faen esi día una misa y, los cofrades una xinta nos salones del Conceyu o de la casa parroquial.

• Les procesiones del Corpus Christi, Xueves y Vienres Santu, el Corazón de Jesús, San Isidro y La Cruz completen el calendariu de celebraciones de la llocalidá.

Ociu

• Dende l'añu 2005 celébrase la selmana de la bruxería. Na web oficial atópense los datos de la próxima celebración.

Personaxes célebres nacíos nesta llocalidá

• Johanes, nacíu na segunda metá del sieglu XVI, con estudios eclesiásticos en Salamanca onde s'empecipió nel arte de la bruxería, esfrutaba d'una capellanía na ilesia parroquial de Bargota. Denunciáu en 1599 a la Inquisición, confesó allegar a un akelarre en Viana, y foi condergáu nun autu de fe en Logroño en 1610. Represu, morrió unos años más tarde. Pedro Olea rodó la película La lleenda del bruxu de Bargota en 1990.

Angel Irigaray, nel so curiosu ya interesante llibro noticies y vieyos testos de la Lingua Navarrorum, cita:

«El cura Ioanes de Bargota dicen que yera bruxu: como los vecinos del pueblu notar, nun quixeron recibi-y en nenguna casa; por eso tuvo que face-y la él. Felicidad casa facer con teyáu de cayuela (de la nueche pa la mañana), pola que s'estremaba de les demás; tenía unes viñes enriba de los truébanos. Un día de fiesta que taba anunciada la misa pa los ocho, taben axuntaos los homes nel atriu; y como pasara la hora señalada, se impacientaron y preguntaron a l'ama. Esta díxo-yos que si taba anunciada pa los ocho, yá vendría'l cura, pos a ella solía-y avisar en casu contrariu; como-y preguntar ónde taba, contestó-yos que faltaba de casa dende la nueche anterior.Nesto llegó un bultu negru pel aire con gran estrueldu y vinu al suelu nel mesmu atriu; yera'l cura Yoanes que solmenándose la nieve que tenía enriba, dixo: Cómo nieva en Montes de Oca».

• Martín Echaide, l'arrieru de Bargota que mientres la Primer Guerra Carlista, aprovechando los sos viaxes d'unu a otru campu, llevó notes ente los xenerales Baldomero Espartero y Rafael Maroto pa empecipiar conversaciones pa rematar la guerra, que cristalizaron col Conveniu de Oñate, tamién conocíu como Abrazu de Vergara.

Lleendes

• Esta llocalidá dio a la bruxería Navarra unu de los sos personaxes más interesantes, Johanes, el Bruxu de Bargota. Home ilustráu, Johanes estudió en Salamanca y aprendió ellí téuniques de prestidigitación que depués exhibía ante los sos vecinos. Gracies a elles atribuyéronse-y poderes máxicos: dicíase que'l Bruxu yera capaz de quitar la cabeza o distintos miembros del cuerpu cuando-y convenía, o que yera capaz de treslladase al traviés de les nubes. La lleenda tamién-y atribúi l'ayudar al bandíu Juan Llobu a convertise en gatu pa fuxir de la xusticia.
• Na ermita de Santa Lucía establecióse, va faer d'ello unos mil años, un campu de moros. Los bargotanos tarrecíen allegar a la ermita, quedando arruinada la construcción qu'entá puede vese a mano derecha cuando se xube pol ribayu de los Paules.

Bibliografía

• Gil del Río, Alfredo. La Bruxería nel banquín. Logroño 1986. (Datos sobre El Bruxu Johanes)
• Panorama Español. Crónica Contemporánea. Tomu IV. Madrid 1842-1845. (Datos sobre Martín Echaide)
• Memories de Benito Hortelano. Espasa-Calpe, S.A. Madrid 1936. (Datos sobre Martín Echaide)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Bargota.
• - Web oficial
• - Institutu d'estadística de Navarra
• http://www.euskomedia.org - Bargota en Bernardo Estornés Lasa - Auñamendi Encyclopedia (Euskomedia Fundazioa)

• Datos: Q1757471
• Multimedia: Bargota