Cabuérniga
Cabuérniga ye un conceyu de la comunidá autónoma de Cantabria (España). Ye unu de los trés conceyos que formen el Valle de Cabuérniga, asitiáu na zona occidental de la comunidá, dientro de la Contorna de Saja-Nansa. Llenda al norte colos conceyos de Ruente y Valdáliga, al sur con Los Tojos y la Mancomunidá Campoo-Cabuérniga, al oeste con Rionansa y Tudanca y al este nuevamente con Ruente y Los Tojos. La so cota máxima asitiada nel Altu de Cahorra ye de 1187,2 metros d'altitú y la so cota mínima daqué inferior a los 221,3 metros.
 Cabuérniga | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Cantabria | ||
| Partíu xudicial | Torrelavega | ||
| Tipu d'entidá | conceyu de Cantabria | ||
| Alcalde de Cabuérniga | Gabriel Gómez Martínez | ||
| Nome oficial | Cabuérniga (es)[1] | ||
| Códigu postal |
39510 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 43°13′40″N 4°18′01″W / 43.227777777778°N 4.3002777777778°O | ||
  Cabuérniga Cabuérniga (España) _Mapa.svg) | |||
| Superficie | 86.44 km² | ||
| Altitú | 260 m | ||
| Llenda con | |||
| Demografía | |||
| Población |
995 hab. (2023) - 537 homes (2019) - 463 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.17% de Cantabria | ||
| Densidá | 11,51 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| cabuerniga.org | |||
 | |||
La cabecera municipal ye la llocalidá de Valle, asitiada nun llanu, xunto a dos grandes altores. Falta once quilómetros de Cabezón de la Sal y cincuenta y siete de la capital autonómica, Santander.
Elementos identitarios
editarSímbolos
editarEl conceyu nun tener bandera, solamente escudo herádico municipal aprobáu por Real Decretu en 1978. L'escudu tien forma ibérica o española: cuadrilongo col cantu inferior arredondiáu na punta, y la so descripción ye la siguiente: Escudu mantelado: Primero d'azur, lluceru d'oru, segundu, de plata, osu rampante de sable; terceru de gules, azuela de plata y mangu d'oru. Al timbre, corona real zarrada.[2]
Xeografía
editarCon una superficie de 86,44 km², Ruente ye'l ventenu conceyu de Cantabria per superficie (ver tabla).[3]
Amás de la superficie municipal, Cabuérniga xestiona conxuntamente col restu de conceyos del valle y la Hermandad de Campoo de Suso la Mancomunidá de Campoo-Cabuérniga, un territoriu de setenta y cinco quilómetros cuadraos destináu a la campera de ganáu. Se trara d'un espaciu sui generis gobernáu por una xunta direutiva compuesta por un delegáu de cada unu de los conceyos copropietarios d'esti territoriu.[4] <[5]
Allugamientu
editarEl conceyu ta asitiáu na zona occidental de Cantabria, dientro de la contorna de Saja-Nansa. Concretamente dientro del Valle de Cabuérniga. Llenda al norte colos conceyos de Ruente y Valdáliga, al sur con Los Tojos y la Mancomunidá Campoo-Cabuérniga, al oeste con Rionansa y Tudanca y al este nuevamente con Ruente y Los Tojos.
Pela so parte la Mancomunidá de Campoo-Cabuérniga asítiase na cabecera del ríu Saja, nel estremu sur del valle. Atiesta pel norte colos conceyos de Cabuérniga y Los Tojos, pel sur cola Hermandad de Campoo de Suso, pel este nuevamente col conceyu de Los Tojos y pel oeste con Tudanca y Polaciones.
Conceyos estremeros
editar| Noroeste: Valdáliga y Rionansa | Norte: Valdáliga y Ruente | Nordeste: Ruente |
| Oeste: Rionansa y Tudanca | 
|
Este: Ruente y Los Tojos |
| Suroeste: Tudanca | Sur: Mancomunidá Campoo-Cabuérniga y Los Tojos | Sureste: Los Tojos |
Clima
editarVer tamién: Clima de Cantabria
El territoriu municipal allugar na rexón climática de la Ibéria Verde de clima Européu Occidental, clasificada tamién como clima templáu húmedu de branu frescu del tipu Cfb según la clasificación climática de Köppen.[6]
Les principales traces del conceyu a nivel xeneral son unos iviernos nidios y branos frescos, ensin cambeos sópitos estacionales, siendo la diferencia ente l'iviernu y el branu d'unos once o doce graos. L'aire ye húmedu con abondosu nubosidad y les precipitaciones son frecuentes en toles estaciones del añu, algamando una media añal redolada a los mil doscientos milímetros, con escasos valores escepcionales a lo llargo del añu.[7] [8]
La temperatura medio de la rexón aumentó nos últimos cincuenta años 0,6 °C, ente que les precipitaciones esperimentó un descensu del 10 %. Cada unu de los años de la serie 1981-2010 fueron claramente más secos y templaos que los de la serie 1951-1980. Y tou indica que les fluctuaciones intra-estacionales del réxime termu-pluviométricu fueron más intenses mientres el periodu 1981-2010.[9]
Naturaleza
editarRecurso naturales
editar
La cota máxima son 1226 metros y la mínima 210.
- Collá (collada) de Carmona: Puertu de monte de 606 metros d'altitú, pol que pasa la carretera que va de Cabuérniga a Puentenansa, tien arrogantes vistes panorámiques. Tien dos miradores:
- Mirador Asomada del Riberu: sobre'l pueblu del Carmona, mira escontra Puentenansa.
- Mirador de la Vueltuca: sobre'l pueblu de Valle, mira escontra Cabuérniga.
- Cueto la Caorra: Cume de 1189 metros d'altitú, asitiada na divisoria Saja - Nansa.
El principal ríu de Cabuérniga ye'l Saja, ríu trucheru que naz nos Puertos de Sejos, que va recoyendo a lo llargo del valle diversos afluentes: ríu Bijoz, Cambillas, Argoza, Viaña y Lamiña. Tien un espectacular saltu nel llamáu Pozu del Amu. Hai un cotu trucheru llamáu «Coto Cabuérniga».
Cabuérniga ta incluyíu na Reserva del Saja y Parque natural de Saja-Besaya. Hai cuatro lote de caza mayor: Peña Fresneda, Rozalén, Valfría y Viaña.
Flora y fauna
editar.JPG)
- Montes caducifolios, que crean destacaos paisaxes nel seronda: de ribera, carbayu. Hai repoblaciones de pinos y tamién d'alerces.
- Praderías, pacionales y carbes atlántiques.
- Monte de monte Aá o Monte de Monteá: una masa forestal de frondosas, compuesta sobremanera por cajigas, con hayas nes zones más elevaes.
- Castañera de Terán (Castanea sativa Miller): conxuntu de castaños centenarios, ente los que s'atopa La Hoya/La Olla o El Duende.
- Monte de Viaña: estensu monte de cajigas, hayas y carbayos.
- Plátanu de Sopeña (Platanus hispanica Miller ex Munchh): catalogáu como árbol singular.
Tocantes a la fauna montesa, nos montes y montes del conceyu abonden el venáu, el corzu, el xabalín, el foín y el robecu. Ye una zona fayadiza pa escuchar la berra o mugidos del venáu en celu. Amás d'estos mamíferos, pueden trate aves: aves de presa menores como'l peñerina, el bilanu o'l ratoneru; hai colonies d'utres leonados.
El ganáu autóctono de la zona ye'l tudancu, que permanez nos ivernizos y, pel branu, ye conducíu a les camperes de los Puertos de Sejos. La baxada de los fataos na seronda anicia una fiesta en Carmona, llamada la pasá, na que'l ganáu desfila afatáu. Una fiesta posterior ye la de la Campaná, que se celebra'l segundu domingu d'ochobre.
Historia
editarHai muertes de la ocupación d'esti valle mientres la prehistoria, en concretu nel periodu Neolíticu-Calcolíticu: les estructures tumulares de la Braña de la Faya (Carmona) y de la Braña del Pozu (Valle).
Na dómina prerromana, el territoriu taba ocupáu pola tribu menor avarigina, de la gens concana.
Na alta edá media constátase yá'l nome de Kaórnica (Kaorneka o Kaornega), habitada por xentes "cornecanas". La más antigua mención documental d'esti valle podría atopase na Carta-puebla de 824, onde se menta al campurriano collada de Somahoz «et per illa foze via quadiscurrunt Asturianos et Comecanos» (y pol focete pola qu'escurre'l camín d'asturianos y comecanos). Darréu, el valle de Cabuérniga quedó integráu na Merindad de les Asturies de Santillana. Esti territoriu taba apoderáu, nel sieglu XV, pola Casa Mendoza-de la Vega, según confirmó'l rei castellanu Xuan II nel añu 1444.
Esti dominiu señorial sobre tierres habitaes por xentes de behetría dio llugar al famosu pleitu de los Valles, que entabló en 1544, Cabuérniga colos otros valles de les Asturies de Santillana. Foi resueltu en 1581, reconociéndose'l realengu nestes zones.
Al pie de otros territorios entró a formar parte de la provincia de los Nueve Valles en 1630. En 1774 conformó, xunto a los conceyos de Ruente y Los Tojos, el Real Valle de Cabuérniga. Igualmente perteneció a la provincia de Cantabria constituyida en 1779, reinando Carlos III.
Esti Conceyu formar en 1822, pero ensin los conceyos de Carmona y Viaña, que se-y amestaron trece años más tarde, cuando tol conceyu pasó del partíu xudicial de Puentenansa al de Cabuérniga. Asina se caltuvo hasta bien entráu'l sieglu XX, en que s'integró nel partíu xudicial de Torrelavega.
En 1928, y per primer vegada en Cantabria, dos muyeres aportaron al cargu de conceyales nel conceyu de Cabuérniga. Los dos ediles fueron Petra Mier González (escoyida, amás, Primer Teniente d'Alcalde) y Julia Fernández de la Reguera, dambes representando a Sopeña nel conceyu.[10]
Población y ordenación urbana
editarDemografía
editar| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2005 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2.262 | 1.997 | 2.095 | 1.879 | 1.745 | 1.811 | 1.837 | 1.486 | 1.137 | 1.171 | 1.083 | 1.112 |
Fonte: INE
| Gráfica d'evolución demográfica de Cabuérniga ente 1988 y 2008 |
 |
| Gráfica d'evolución demográfica de Cabuérniga ente 1900 y 2000 |
 |
Llocalidaes
editar
Los 1046 habitantes de Cabuérniga distribuyir en:
Alministración
editarEl Conceyu de Cabuérniga ye la institución encargada del gobiernu y alministración municipal. Ta compuestu pol Alcalde a cargu del poder executivu y nueve conceyales qu'exercen como poder llexislativu. Los conceyales son escoyíos direutamente pol vecinderu por aciu sufraxu universal, ente que l'alcalde ye escoyíu en segunda instancia por estos, ente les cabeces de llista con representación nel Plenu.[11]
Anguaño l'alcalde de Cabuérniga ye Gabriel Gómez Martínez, del Partíu Rexonalista de Cantabria (PRC). L'actual corporación municipal ta formada por nueve conceyales, que se parten de la siguiente manera: cinco conceyales del PRC, trés del PP, unu del PSC-PSOE.[12][13]
Les siguientes tables amuesen los resultaos de les eleiciones municipales celebraes nel añu 2003 y 2007.[14]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
La casa consistorial ta allugada na llocalidá de Valle de Cabuérniga.
Xusticia
editarEl conceyu pertenez al partíu xudicial de Torrelavega (partíu xudicial nº1 de Cantabria).[15]
El xuez de paz de Cabuérniga ye Matías Carpinteru Mantecón.[16]
Economía
editar
Ganadería y agricultura
editarLa ganadería y l'agricultura fueron la base de la economía tradicional cabuérniga. Sicasí, nes últimes décades el sector reconvirtióse, con menos esplotaciones y más racionales.
Industria
editarLos cabuérnigos yá yeren famosos como constructores de carros nel sieglu XVII. Caltiénse la tradicional industria artesanal de la madera. Ellabórense carros, preseos y ferramientes de llabranza. Son notables les abarcas que, amás de siguir utilizándose col mal tiempu, tienen calter decorativu.
Servicios
editarEl turismu ye un sector n'alza como principal fonte d'ingresossobremanera'l turismu gastronómicu.
Patrimoniu
editarDestaca como bien d'interés cultural, na categoría de conxuntos históricos, Carmona, juntamente col barriu de San Pedro.
Amás, tres pueblos del conceyu son Bienes d'interés local, con categoría de conxuntu históricu:
Gastronomía
editar- Cocíu montañés.
- Carne de camperes naturales o de caza.
- Truches de ríu.
Personaxes
editar- Augusto González de Linares, xeólogu, mineralogista y zoólogu natural de Valle.
- Manuel Llano, escritor natural de Sopeña.
- José María Justo Cos y Macho, Obispu y arzobispu natural de Terán.
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ «REAL DECRETU pol que s'autoriza al Conceyu de Cabuérniga, de la provincia de Santander, p'adoptar el so escudu heráldicu municipal.». Boletín Oficial del Estáu editorial=Gobiernu d'España (129). 31 de mayu de 1978. http://www.boe.es/boe/dias/1978/05/31/pdfs/A12583-12583.pdf. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Institutu Cántabru d'Estadística (ICANE). «Relieve, datos xenerales». Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Reglamentu pa réxime y gobiernu interior de l'Asociación y comunidá Campoo-Cabuérniga. 1902. p. 4.
- ↑ P. Del Ríu, Jesús (6 d'avientu de 2007). «Belén Ceballos sigue al mandu de la Mancomunidá Campoo-Cabuérniga». Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Ancell Trueba et al, 2012, p. 5.
- ↑ Ancell Trueba et al, 2012, páxs. 12-16.
- ↑ «Parque Natural Saja Besaya». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-07-22. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Ancell Trueba et al, 2012, páxs. 17-19.
- ↑ Cabuérniga. Constitúyese'l nuevu conceyu, formando parte del dos señorites. El Cantábricu, 1 de Marzu de 1928, pp.5-6
- ↑ «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral [TESTU CONSOLIDÁU]». BOE (147). 20 de xunu de 1985. https://www.boe.es/buscar/pdf/1985/BOE-A-1985-11672-consolidáu.pdf. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ «Eleccionas locales 2011. Cantabria - Cabuérniga». Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ (en castellanu) Resultaos y alcaldes nos 101 conceyos de Cantabria constituyíos güei. http://www.eldiariomontanes.es/percancies/cantabria/201506/13/resultaos-alcaldes-conceyos-cantabria-416516.html. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Resultaos eleutorales de Cabuérniga, en ABC
- ↑ Conseyu Xeneral de los Procuradores d'España. «Torrelavega, partíu xudicial nº1 de Cantabria». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-06-22. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
- ↑ Europa Press (4 d'avientu de 2010). El TSJC anueva a los xueces de paz de Valderredible, Ruente y Castañeda y noma al nuevu titular de Cabuérniga. https://www.europapress.es/cantabria/noticia-tsjc-anueva-xueces-paz-valderredible-ruente-castaneda-noma-nuevu-titular-cabuerniga-20101204131731.html. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
Bibliografía
editar- Ancell Trueba, Rafael. «Termopluviometría de Cantabria mientres el periodu 1981-2010». Axencia Estatal de Meteoroloxía. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-09-06. Consultáu'l 27 d'avientu de 2017.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cabuérniga.
Datos: Q1443946- Multimedia: Cabuérniga
