Campu d'ilesia de Samartín de Salas
El Campu d'Ilesia de Samartín de Salas, asitiáu nel llugar de Samartín, na parroquia de Salas, nel conceyu asturianu de Salas, ye una unidá constituyía pola ilesia parroquial y dos texos, elementos ente los qu'esiste una amestanza cultural ya histórica, que xustifiquen la so calificación como Bien d'Interés Cultural.
| Campu d'ilesia de Samartín de Salas | |
|---|---|
.jpg) | |
| Llocalización | |
| País |  España |
| Autonomía |  Principáu d'Asturies |
| Provincia | provincia d'Asturies |
| Conceyu |  Salas |
| Coordenaes | 43°24′47″N 6°15′13″W / 43.413111°N 6.253608°O |
  Campu d'ilesia de Samartín de Salas Campu d'ilesia de Samartín de Salas (Asturies) | |
| Patrimoniu | |
 | |
Campu d'Ilesia
editarLos Campos d'Ilesia n'Asturies, son conxuntos formaos por un texu ya un elementu del patrimoniu cultural material. El texu ye un árbol con gran relevancia cultural na rexón, exerciendo un papel simbólicu a lo llargo de la historia. Protagonista n'antigües creyencies precristianes, col tiempu convertirase nun iconu representativu de la comunidá parroquial, y a ser consideráu anguaño como l'alcordanza d'un pasáu míticu, d'una identidá asturiana afitada na tradición y nun conxuntu de valores ecoloxistes y ambientales.
La fonda amestanza ente estos dos elementos, faise evidente na esistencia n'Asturies de doscientos quince grupos constituyíos per un edificiu relixosu ya un texu. D'ente toos estos, y poles sos especiales carauterístiques, el Principáu d'Asturies, declaró a dolce d'ellos, ente los que s'atopa'l Campu d'Ilesia de Samartín de Salas, como Bien d'Interés Cultural, cola categoría de Sitiu Históricu, por Decretu 61/2017, de 20 de setiembre.
Ilesia
editarLa primer anuncia escrita sobro la ilesia fechase en 896 y correspuende a la donación fecha por Gonzalo, arcedianu de la ilesia d'Uviéu y fíu d'Alfonso III, de delles propiedaes a la mitra uvieína, ente elles: “in territoriu Corneliana unam [ecclesiam] que dicitur sancti martini”. Darréu, en 1006, la reina Velasquita, esposa de Bermudo II de Llión, torna a donar a esta sede episcopal “in sales etiam damus monasterium sancti martini”, daquella convertíu nun monesteriu. Tiempu dempués, en 1020, l'abá d'esti cenobiu, Alfonso, dónalu a los llaicos García Alvarizi y Adosinda Obequiza: “monastrium quos vocitant Sancti Martini”.
Pal historiador Francisco Javier Fernández Conde, toos estos documentos seríen frutu de interpolaciones realizaes pol obispu don Pelayo nel sieglu XII, pos si nun ye d'esta forma nun s'esplica cómo la ilesia-monesteriu de Samartín pudo donase trés vegaes, les primeres a la ilesia de San Salvador d'Uviéu y años dempués a dos llaicos, ensin mentar les donaciones anteriores.
Sicasí esta documentación paez vese afitada, pola arqueoloxía yá qu'axeitaes nos murios de la ilesia caltiénense delles llábanes conmemoratives ya inscripciones que precisen la cronoloxía d'estos protocolos y dexen reconstruyir los primeros tiempos d'esta ilesia.
La fundación de la ilesia fechase ente los sieglos VIII y IX, anque'l progresivu escontrille d'esti primitivu edificiu, fizo necesariu reconstruyilo yá en 951, según consta nel testu d'una de les llábanes amosaes nel muriu meridional de la ilesia, na que se llisten les reliquies qu'atoldábense nel interior. Otra llábana fai referencia a la reconstrucción de la ilesia gracies a la intervención del presbíteru Alfonso, anque ensin mentar fecha dalguna. Una tercer placa conmemorativa, esta vegada asitiada dientro la ilesia ya embaxo l'antigua tribuna, señala la fecha la muerte y l'enterramientu d'esti presbíteru.
La figura de “Adefonso” que refieren estes epigrafíes resulta clave p'atalantar la historia de la ilesia de Samartín, anque nun esiste alcuerdu ente los autores sobro la so identificación. Ciriaco Miguel Vigil y Fermín Canella pensaben que podría tratase d'Alfonso IV el Monxu, qu'abdicó en favor del so hermanu Ramiro II en 930, profesó como monxu, pa dempués tentar de recuperar el tronu. Otros autores, como Francisco Diego Santos, consideren que ye más probable que se trate d'Alfonso Froilaz, fíu de Fruela II, como paecería tar indicando l'aspeutu rexu de delles fórmules nel testu les llábanes prerromániques, asemeyaes a les de la ilesia d'El Valle (Carreño), construyida por Alfonso Froilaz, quien nes epigrafíes tamién consta como “Adefonsus Confessus”.
.jpg)
La ilesia prerrománica de Samartín foi reconstruyida dafechu nel sieglu XV, y parcialmente camudada nes centuries siguientes, nes que caltuviéronse ventiún pieces del antiguu templu, axeitaes nos murios esteriores de mou aleatoriu, con un fin decorativu. Les qu'entá finquen nel so situ orixinal son trés llábanes conmemoratives, trés plaques con cruz llatina, una ventana bífora [n 1] y dos trífores, dos dinteles tríforos ya un fragmentu de frisu. En 1980, el Ministeriu de Cultura entamó una perimportante igua de la ilesia, na que retiráronse les pieces prerromániques axeitaes nos murios p'abellugales de los axentes meteorolóxicos. Mas estos trabayos entamáronse ensin denguna supervisión téunica, provocando'l refugu d'espertos y autoridaes llocales, que llograron paralizar les obres. Les pieces asina estrayíes tuvieron allugaes nel coru de la Colexata de Salas hasta 2007, añu nel que foron treslladaes al Muséu prerrománicu de Samartín de Salas, asitiáu na torre del Castiellu de Valdés Salas, onde güei amósense al públicu. Pa sustituyir les pieces orixinales, asitiáronse na ilesia de Samartín, copies de piedra caliar ablancazada, que son les qu'agora pueden vese nos murios esteriores de la ilesia.
Na actualidá, la ilesia presenta una planta rectangular de nave única y testeru reutu, reforzáu pol esterior con cuatro contrafuertes. Les carauterístiques tipolóxiques de la cabecera daten la so construcción nel sieglu XV, ente que'l restu l'edificiu ufierta una cronoloxía más moderna, ente los sieglos XVI y XVIII. Ye bien probable qu'al empiezu d'esti últimu sieglu llevantárase la sacristía venceyada a la cabecera. Los llibros parroquiales de 1727 faen referencia a obres na zona de “l'altar” feches polos vecinos en sestaferia, en siendo posible qu'esta intervención incluyera la construcción d'una sacristía. Amás, el retablu mayor, tamién fabricáu en 1727, adáptase al güecu la puerta pa entrar na sacristía, lo qu'indica que nesi momentu ésta yá esistía. En 1698 edificóse un cabildru na ilesia, güei sumíu, y al pie la nave llevantóse una tribuna nel sieglu XVIII, de la qu'entá caltiénense dalgunes ménsules [n 2] de sofitu con restos de policromía collorada.
Nel imafronte [n 3] alcuéntrase la portada principal d'estilu góticu, estructurada nuna triple arquivolta [n 4] bocelada [n 5] ya oxival [n 6], con impostes [n 7] biselaes y decoraes con boles y xambes [n 8] en derrame [n 9]. Corónala una espadaña trífora, rematada en frontón y decorada con pináculos [n 10]. Nun dispón de campanes que, posiblemente, retiraríense una vegada la ilesia quedó fora de serviciu, Polos llibros parroquiales conócense los sos diferentes retrañíos (asina pa dar anuncia del bautizu d'un neñu debíen retrañese trés vegaes, mentanto que pal d'una neña namái fadríense sonar dos vegaes), y que nel sieglu XVIII, yera llabor del sacristán.
Yá dientro la ilesia, nel llau de la epístola ábrese un cenciellu arcosolio [n 11] góticu d'arcu apuntáu [n 12], sobro'l qu'apocayá asitiáronse dos fragmentos de frisu prerrománicos decoraos con motivos biselaos. Enfrente a esti arcosolio, al otru llau de la nave, ábrese una pequeña fornica de mediu puntu, que quiciabes nel so momentu allugara la imaxe de dalgún santu.
Un cenciellu arcu triunfal de mediu puntu dixebra la nave del presbiteriu, que s'atopa dalgo más alzáu respeutu al pisu la ilesia, destacando asina la so importancia ritual. Un escelente retablu d'estilu rococó preside'l presbiteriu. Los llibros parroquiales indíquen que construyose en 1727, siendo posible que la so execución encargárase a un taller d'Uviéu, yá qu'asína paez confirmalo'l viaxe en carru que dellos vecinos de Samartín, ficieron a esta ciudá esi mesmu añu pa recoyer una talla del Cristu de la Piedá que formaría parte de dichu retablu. L'arquiteutura del retablu organízase en dos pisos, tres cais ya un áticu. El primer pisu consta d'una fornica trilobulada; el segundu ta compuestu por un nichu central de mediu puntu con dos trabielles llaterales sobro les que taríen asitiaes dos imáxenes, y l'áticu fórmalu una pequeña fornica rematada con motivos vexetales. El retablu destaca pola so decoración pintada, a base de “trompe-l'œil” [n 13] de mármole, flores ya esquemes vexetales, executaos con colores viviegos, anque llamentatiblemente les imáxenes qu'afataben el retablu desapaecieron.
Pa la cubrición de la ilesia emplegáronse fórmules más o menos cultes acordies cola importancia los espacios a protexer. Asina nel presbiteriu utilizóse una bóveda de crucería gótica d'ocho nervios sofitaos en ménsules, la nave cúbrese con una cenciella armadura de madera en par y nudiellu [n 14], y la sacristía atéchase con simples vigues tirantes ya un embanielláu de madera.
La situación periférica del templu al respeutive la villa, y el progresivu despoblamientu de Samartín, foi'l determín pa que la ilesia zarrárase al cultu en xunetu de 1896 y que ésti treslladárase a la más céntrica Colexata de Santa María la Mayor en Salas. El campusantu siguió n'activu, yá que cumplía colos requisitos d'hixene de la dómina, al tar asitiáu lloñe de la población y nuna zona bien airada. Les güeses estiéndense per tol campu la ilesia, algamando les muries del templu y los tueros de los sos texos. Esta carauterística, única n'Asturies, fai de la ilesia de Samartín, un requexu singular cargáu d'un aire poéticu ya emotivu. Desque zarrárase al cultu en 1896, la ilesia namái ábrese pa celebrar misa pola Fiesta de Difuntos, al tar el campusantu al so llau.
La ilesia foi declarada Monumentu Nacional d'Interés Históricu-Artísticu por Decretu del 3 de xunu de 1931.
.jpg)
Texos
editarAl pie la ilesia álcense dos texos femeninos, asitiaos na entrada y pal fondu'l recintu qu'arredola la ilesia y el campusantu. El primeru tien un tueru con un perímetru de doscientos noventa centímetros y el segundu de seiscientos diez centímetros. Calcúlase que les sos edaes rondaríen los trescientos y quinientos años respeutivamente. Ye posible que'l más antiguu llantárase para conmemorar la reforma de la ilesia asocedía nel sieglu XV, mentanto que'l plantíu del más nuevu corresponderíase coles igües del sieglu XVIII.
El texu más antiguu tien una parte importante de la so ramasca seca, el so tueru tien un gran furacu, y nun ufierta un bon estáu de salú. Atalántase que les güeses apocayá abiertes al pie del texu tayaríen dalgún de los sos raigaños, y sería un de les causes del so llamentable aspeutu, asina como l'asfaltáu del campusantu, que torga a los raigaños l'accesu a l'agua y fai qu'arrecostinen con un pesu añadíu y dañible. Esti exemplar foi declaráu Monumentu Natural por Decretu 77/1995 de 27 d'abril.
D'otra manera, el texu más nuevu amuesa una copa de gran bayura ya un verde intensu que fai evidente'l so bon estáu de salú, ensin tar afeutáu por denguna de les circunstancies mentaes pal otru texu.
Notes
editar- ↑ Bífora: Güecu d'una ventana o puerta formáu por dos arcos ximielgos, ente los que se interpon una columna.
- ↑ Ménsula: Elementu perfiláu con delles moldures, que sobresal del planu vertical, y val pa sofitar dalgún oxetu.
- ↑ Imafronte: Fachada principal d'un templu.
- ↑ Arquivolta: Cada un de los arcos concéntricos que dende la imposta decoren el llau exterior de les portades medievales.
- ↑ Bocel: Moldura convexa de seición semicircular (o elíptica), y superficie llisa.
- ↑ Oxival (o arcu apuntáu): Arcu compuestu de dos tramos d'arcu que formen ángulu na cuña central.
- ↑ Imposta: Nos arcos, parte decorativa qu'enllacia la curva de l'arcu col elementu nel que sofítase.
- ↑ Xamba: Cada una de les dos pieces llabraes y verticales, asitiaes a dambos llaos de les puertes o ventanes, que sofiten l'arcu o dintel que les cubre (del francés “jambe” = pierna).
- ↑ Derrame: Corte oblicuu que se fai nos murios, pa qu'entre más lluz.
- ↑ Pináculu: Elementu arquiteutónicu d'adornu rematáu na parte cimera con figura de conu o pirámide.
- ↑ Arcosolio: Güecu n'arcu usáu como llugar d'enterramientu.
- ↑ Arcu apuntáu: Arcu compuestu de dos tramos d'arcu que formen ángulu na cuña central.
- ↑ Trompe-l'œil: Téunica pictórica que pol emplegu del clarescuru, perspeutiva ya escorzu, crea la ilusión óptica de que formes de dos dimensiones aparenten tres dimensiones (del francés “Trompe-l'œil” = Engaña'l güeyu).
- ↑ Armadura en par y nudiellu: Nes cubiertes, series de dos maderos abangaos y contrapuestos qu'axúntense n'angulu na cumbrera, xuniéndose cada par per un maderu horizontal que torga la deformación de los pares.
Referencies
editarEsti artículu ye una obra derivada de la disposición relativa al procesu de declaración d'un bien cultural o natural, asoleyada nel BOPA númberu 239, de 16 d'ochobre de 2017, testu que ta llibre de restricciones conocíes, en virtú del derechu d'autor de conformidá col artículu 13 del Testu Refundíu de la Llei de Propiedá Intelectual (BOE númberu 97, de 22 d'abril de 1996).
- Declaración de Bien d'Interés Cultural: https://sede.asturias.es/bopa/2017/10/16/2017-10983.pdf
- Ficha de Bien d'Interés Cultural: https://sigvisor.asturias.es/SITPA/?webmap=602e40708f1b4fd9812c2e40c6e02b20&locale=es
Datos: Q108546999
Multimedia: Field of church of San Martín de Salas
