Canícula
La canícula, periodu calismosu o díes de les canículas ye la temporada del añu na cual el calor ye más fuerte, tantu nel hemisferiu Sur como nel Norte (desfasaos seis meses ente sigo). La duración bazcuya ente cuatro y siete selmanes, dependiendo del llugar.
La canícula empieza unes selmanes dempués del solsticiu de branu (qu'asocede'l 21 de xunu nel hemisferiu norte y el 21 d'avientu nel hemisferiu sur); ye la dómina na que'l sol del mediudía ta al máximu altor posible sobre'l horizonte. Una fecha averada ye'l 14 de xunetu pal hemisferiu norte.[1]
Orixe del términu
editarDe la espresión canícula, derivada de canes (perros) y la so alusión al fenómenu de calor abrasivo, esiste un fundamentu astronómicu: alude a la constelación Can Mayor/Canícula y la so estrella Siriu, L'Abrasadora, que'l so orto helíaco coincidía col fenómenu de calor abrasivo. Asina lo ratifica l'astrónomu Joachim Herrmann (1986):
la so primer salida, ye dicir el so remanecimientu como estrella visible nel cielu de la mañana dempués del so periodu d'invisibilidá, coincidía va dellos sieglos colos díes más calorosos. D'ende provién el calificativu de díes perros.
Sicasí, por cuenta de la precesión del exa terrestre, anguaño remanez Siriu nel cielu matutín a principios de setiembre. Según comenta Herrmann (1986):
La procedencia de la denominación Siriu nun ta del tou clara. Seique'l nome vien de l'astronomía de l'antigua Babilonia y [...] la mesma pallabra significa l'abrasadora.
Per otra parte, la xente de campu, sobremanera les persones mayores que s'acostumaron a empecipiar la llantadera de los sos cultivos mirando a les estrelles nos países d'América Central, notaben que cerca del 15 de xunetu'l clima ensugábase y nun yera conveniente semar. Esti tiempu secu terminaba cerca del 15 d'agostu, en que la so fecha reiniciaben la llantadera. Esti tiempu paecía coincidir cola posición de la constelación del Can Menor nel cenit a la media nueche, aproximao de los 15 graos a los -15 graos del cenit. A esti tiempu denominábase-y canícula (can pequeñu), por referise al Can Menor.
Historia
editarFai 5.300 años, el fenómenu de la canícula abrasadora apaecía escontra'l 21 de xunu (nel solsticiu de branu boreal), en coincidencia col eventu estelar del remanecimientu matutín, el orto helíaco de la estrella Siriu, L'Abrasadora (Herrmann, 1990), de la constelación Canícula / Can Mayor (orto del astru que se produz cuasi una hora primero que la salida del sol). Sicasí, anguaño, por cuenta de la precesión de la exa terrestre, Siriu remanez nel cielu matutín a principios de setiembre (Herrmann, 1986), al empar que'l tiempu de más calor empieza 75 díes antes, el 21 de xunu: el solsticiu de branu.
Por aciu una senciella regla de trés, si sábese que fai miles d'años el orto de la Canícula asocedía'l 21 de xunu y anguaño tal fechu astronómicu asocede'l 5 de setiembre, hai un desfase de 75 díes. Conocíu'l periodu de la precesión de 25.770 años (les constelaciones van corriéndose colos años, y volverán coincidir trescurríos 25.770 años, ye dicir van tener un desfase de 365 díes), pal desfase de 75 díes, la cantidá de milenios pasaos, en númberos redondos, ye de 5.300 años (25.770 x 75 / 365 = 5.295).
Polo cual, fai 5.300 años, al fenómenu de la canícula denominaríase-y asina porque namái entós yera ciertu que la canícula / el tiempu de más calor yera coincidente col orto helíaco de la constelación Canícula, al que debe'l so nome, y tamién col orto de la estrella Siriu, L'Abrasadora.
Gran parte de la importancia del términu ta rellacionada con que mientres el periodu calismosu apaecíen enfermedaes, como la peste, derivaes del eleváu calor. Según apurri Saz Saz (1985, 12), nel Corpus Hipocraticum se documenta:
Calor al entamu del branu
editarLa causa de que faiga más calor o fríu en determináu llugar del nuesu planeta nun depende de que se tea más cerca o más lloñe del Sol, sinón del enclín de la exa terrestre con al respective de esti astru. Por ello cuando nun hemisferiu sufren les mayores temperatures nel opuestu algámense les mínimes.
El solsticiu de branu, qu'asocede alredor del 21 d'avientu - 21 de xunu (hemisferio sur y norte, respeutivamente), denota el día que neses semiesferas terrestres recibir más hores de lluz solar y marca l'entamu del branu. Respectu d'esto últimu, si'l 21 d'avientu - 21 de xunu ye'l día que se reciben más hores de radiación solar, la razón de qu'a esta fecha considérese-y l'entamu del branu, non el so máximu, esplicar pol comportamientu de los océanos. Puesto que estes enormes mases hídricu calécense y esfrécense amodo, el 21 d'avientu - 21 de xunu, fecha d'entamu del branu, los océanos siguen entá templaos, lo cual retrasa los díes de mayor calor.
A los díes por demás calorosos denominar calismosos. Asoceden más d'un mes posterior al 21 d'avientu - 21 de xunu. Nes zones de clima continental esti efeutu ye menos acusáu, y les temperatures máximes asoceden antes. D'esta manera los océanos funcionen como amortiguadores de la temperatura global del planeta, y eviten cambeos sópitos de temperatura ente una estación del añu y la siguiente. Esto ye posible gracies a que'l calor específico de l'agua ye bien grande. El calor específico d'una sustancia indica cuánta enerxía calorífico riquir por unidá de masa por que esa sustancia alce la so temperatura un kelvin. D'igual manera los díes bien fríos del iviernu van ser (en permediu) un mes más tarde.
Pa la xente del campu, nes canículas hai un balance negativu ente la cantidá d'agua llovida y la evapotranspiración. Asocede xeneralmente mientres avientu y xineru (xunetu y agostu nel Hemisferiu Norte).
Bibliografía
editar- Blánquez, A. (1985): Diccionarios: Latino-Español, Español-Llatín. Tomos 1-2-3. Editorial Ramón Sopena, S. A. Barcelona.
- Herrmann, J. (1986 y 1990): Estrelles. Editorial Blume, S. A. Barcelona, Naturart, S. A. Barcelona.
- Martín-Cano, F. (1999): Situaciones estelares de los 22 díes de fiesta fitos fai 5.300 años y fenómenos coincidentes.
Referencies
editar- ↑ «¿Qué ye la canícula?». El Sieglu de Torrexón. Consultáu'l 22 de xunetu de 2017.
Enllaces esternos
editar- Canículas Archiváu 2018-07-27 en Wayback Machine
- Situaciones estelares
- Real Academia Española de la Llingua
