Caráuter ruby

Los caráuteres ruby son pequeñes anotaciones que pueden asitiase enriba o a la derecha cuando s'escriben llinguaxes ideogramáticos como'l chinu o'l xaponés p'amosar la pronunciación. Llamaos ruby o rubi, estes anotaciones son usualmente utilizaes como guía pa caráuteres pocu conocíos.

Exemplos

Equí hai un exemplu de caráuteres ruby xaponeses, llamaos furigana, de la pallabra Tokiu ("東京"):

hiragana	katakana	rōmaji
とう きょう 東 京	トウ キョウ 東 京	tō kyō 東 京

Nota: aumentóse'l tamañu de lletra p'amosar los detalles.

La mayoría de los furigana (caráuteres ruby xaponeses) tán escritos nel silabarios hiragana, pero'l katakana y el romaji son usaos dacuando. Delles vegaes pallabres estranxeres (especialmente anglosaxones) son amosaes con furigana implicando'l significáu y viceversa.

Este ye un exemplu de los caráuteres ruby chinos de la pallabra Beixín ("北京"):

bopomofo	pinyin
ㄅㄟˇ ㄐㄧㄥ 北 京	běi jīng 北 京

La mayoría de los caráuteres chinos tán escritos nel silabariu zhuyin (tamién conocíu como bopomofo), pero'l pinyin ye usáu dacuando.

Usos del ruby

Puede usase ruby por distintos motivos:

• porque un caráuter ye raru y la so pronunciación ye desconocida pa munchos. Los caráuteres de nomes de persona entren nesta categoría;
• porque un caráuter tien más d'una pronunciación y el contestu ye insuficiente pa determinar cual usar;
• porque los llectores oxetivu del testu tán aprendiento la llingua y espérase que non siempres sepan cual ye la pronunciación o'l significáu del términu;
• porque l'autor nun usa la pronunciación estándar de los caráuteres. Por casu, nes mangues úsase ruby pa faer xuegos de pallabres (dajare, 駄洒落).

El ruby tamién pudi usase p'amosar el significáu d'una pallabra desconocida, estranxera o de xíriga. Esto úsase, xeneralmente, en diálogos falaos y aplícase namái a publicaciones xaponeses. La forma más común de ruby llámase furigana o yomigana y atópase en llibros de testu xaponeses, periódicos, mangues y llibros pa neños.

En xaponés, ciertos caráuteres, como tsu (っ) qu'indica una posa antes de la consonante a la que preciede, escríbense de normal cola metá de tamañu que los caráuteres normales. Cuando tán escritos como ruby, sicasí, tales caráuteres son, xeneralmente, del mesmu tamañu qu'otros caráuteres ruby.

En chinu, la práctica d'apurrir ayudes fonétiques con ruby ye rara, pero faise sistemáticamente nos llibros de testu o diccionarios. La escritura chino nun tien un nome especial pa esta práctica, yá que nun ta tan estendida como en Xapón. En Taiwán conozse como Zhuyin, del nome del sistema fonéticu utilizáu ellí. Úsase práuticamente siempres en vertical, una y bones les publicaciones utilicen esti formatu y el Zhuyin nun ye de bona llectura en formatu horizontal. Cuando nun s'usa'l Zhuyin, utilízase otru sistema fonéticu chinu como'l Hanyu Pinyin.

Dacuando úsense los caráuteres ruby pa una traducción vierbu a vierbu d'un documentu p'ayudar a un llector que nun conoz bien l'idioma orixinal, pero puede lleer otru bien. Estes traducciones tienen de lleese con procuru, yá que tolos idiomes naturales inclúin frases feches (onde les combinaciones de pallabres tienen un significáu distintu al normal de les pallabres individuales), la rellación de pallabres non axacentes suel ser malo d'entender y, de normal, nun hai una traducción única o exacta pa una pallabra. Tamién hai problemes si los idiomes orixinal y traducío tienen sentíos de llectura distintes (Ej.: los idiomes occidentales lleer d'izquierda a derecha, pero'l hebréu lleer de derecha a izquierda). Un exemplu común d'esti usu ta na hestoria de la biblia cristiana, que orixinalmente taba escrita en koiné, hebréu, y daqué d'araméu. Solo un pequeñu porcentaxe de xente tien conocencies avanzaes sobre esos idiomes. Por eso, delles publicaciones de la Biblia cristiana nos sos idiomes orixinales incorporen testu ruby con traducciones vierbu a vierbu a otru idioma (como l'inglés) como ayuda. Esos documentos suelen denominase documentos interlineares (onde la énfasis ta en dar la traducción "ente llinies") y de normal inclúin tamién una traducción completo y separao del testu.

Los caráuteres ruby pueden usase tamién al escribir a mano.

Historia

Ruby yera orixinalmente'l nome d'un tipu de lletra británicu de 5,5 puntos usáu p'anotaciones en documentos impresos. En xaponés, el significáu de la pallabra camudó pa referise a los caráuteres furigana. Cuando se traduz de nuevu al inglés la resultancia ye "rubi" (típica romanización de la pallabra xaponesa ルビ). Sicasí, fíxose más común la escritura "ruby" desque se publicar un encamientu del W3C sobre la notación ruby.

Nos Estaos Xuníos, llamábase "agate", a lo menos antes de los años 50:

agate: Antiguu nome d'un tamañu de lletra llixeramente menor a cinco puntos y mediu, [...]. Llamáu ruby n'Inglaterra. (Marjorie Y. Skillin, et ál., Words into Type, 1948, p. 538).

Ruby en Unicode

Unicode y el xuegu universal de caráuteres acomuñáu almiten ruby faciendo usu de los siguientes caráuteres de anotación interlinear:

• FFF9 (hex) - Ancla d'anotación interlinear - marca l'entamu del testu anotáu *

FFFA (hex) - Separación d'anotación interlinear - marca l'entamu de los caráuteres de l'anotación

• FFFB (hex) - Terminador d'anotación interlinear - marca'l final del testu anotáu

El Unicode Technical Report #20 (n'inglés) esclaria que dichos caráuteres nun tán pensaos pa ser espuestos a los usuarios de llinguaxes de marcáu o d'aplicaciones de software y suxure que sicasí s'usen etiquetes cuando seya pertinente.

Etiquetes Ruby

En 2001, el W3C publicó la especificación Notación ruby (n'inglés) pa incluyir etiquetes ruby en XHTML. El marcáu con etiquetes ruby nun ye una parte estándar d'HTML 4.01 nin de nenguna de les especicinaciones de XHTML 1.0 (XHTML-1.0-estrictu, XHTML-1.0-de transicióny XHTML-1.0-Frameset), pero incorporar na especificación XHTML 1.1.

L'usu d'etiquetes ruby en navegadores d'Internet ye llindáu, yá que inda nun s'estendió l'usu de XHTML 1.1. Microsoft Internet Explorer (5.0+) para Windows y Macintosh dexa un usu parcial d'etiquetes ruby, pero Mozilla, Firefox, Safari/Konqueror y Opera nun lo dexen.

Pa esti esploradores, ye más fácil incluyir ruby por aciu l'usu de regles CSS, como puede vese na web [1].

Tamién pueden incluyise etiquetes ruby en dellos esploradores que dexen usar estensiones personalizaes. Por casu, una estensión oficiosa dexa que Netscape 7, Mozilla y Firefox amuesen afechiscamente etiquetes ruby en ciertes circunstancies. Dicha estensión puede descargase gratuitamente dende [2].

Les etiquetes ruby tán estructuradas de forma que va apaecer una representación alternativa —consistente nos caráuteres ruby escritos ente paréntesis darréu dempués del testu principal— si'l navegador nun dexa amosar ruby.

Exemplos d'etiquetes Ruby

Los exemplos hiragana y bopomofo anteriores repitir de siguío por aciu etiquetes ruby.

Primero amuésase la etiqueta y depués la so representación. El navegador qu'utilice va amosar col tamañu y posición correutos, como nos exemplos de la tabla cimera, o va usar la representación alternativa y va amosar los caráuteres ruby ente paréntesis:

<ruby><rb>東</rb><rp>(</rp><rt>とう</rt><rp>)</rp></ruby> 
<ruby><rb>京</rb><rp>(</rp><rt>きょう</rt><rp>)</rp></ruby>

東(とう)京(きょう)

<ruby><rb>北</rb><rp>(</rp><rt>ㄅㄟˇ</rt><rp>)</rp></ruby> 
<ruby><rb>京</rb><rp>(</rp><rt>ㄐㄧㄥ</rt><rp>)</rp></ruby>

北(ㄅㄟˇ)京(ㄐㄧㄥ)

Tamién esisten etiquetes ruby complexes (n'inglés), pero Wikipedia nun les usa.

Enllaces esternos

• W3C: especificación de la notación ruby (n'inglés)
• W3C: módulu ruby CSS3 (n'inglés)
• W3C: especificación XHTML 1.1 (n'inglés)
• especificaciones web usaes n'Opera (n'inglés)
• usu de ruby por aciu CSS: funciona en tolos esploradores modernos (n'inglés)
• de ruby en XHTML: estensión p'añader etiquetes ruby a Netscape 7, Mozilla y Firefox (n'inglés)