Cintruénigo
Cintruénigo ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Tudela, na Ribera de Navarra, na contorna de Tudela, nel cursu baxu del ríu Alhama y a 92 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 8265 habitantes (2023)[3][4], siendo'l segundu conceyu más pobláu de La Ribera.
Cintruénigo | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Comunidá foral | Navarra | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcaldesa de Cintruénigo (es) | Raquel Garbayo Berdonces | ||
Nome oficial | Cintruénigo (es)[1] | ||
Nome llocal |
Citruénigo (es) Zinderuheinigo, Zinderoneko (eu)[2] | ||
Códigu postal |
31592 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 42°04′48″N 1°48′18″W / 42.08°N 1.805°O | ||
Superficie | 35.4 km² | ||
Altitú | 393 m | ||
Llenda con | Tudela, Fitero y Corella | ||
Demografía | |||
Población |
8265 hab. (2023) - 4071 homes (2019) - 3832 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | 1.25% de Navarra | ||
Densidá | 233,47 hab/km² | ||
Más información | |||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
cintruenigo.com | |||
Xentiliciu
editarEl xentiliciu de Cintruénigo ye cirbonero y cirbonera, aplicable al masculín y femenín respeutivamente. Esti xentiliciu provién del sieglu XVI en que Cintruénigo tuvo una gran espansión, cuando unos habitantes del pueblu sorianu de Cerbón, próximu a Fontes de Magaña y riberanos tamién del ríu Alhama, establecer en Cintruénigo, y crearon un barriu que se llamaba El barriu de los Cirboneros, esti barriu col tiempu integrar nel cascu del pueblu, y el xentiliciu estender a tolos habitantes de Cintruénigo y derivó nel de cirboneros que ye'l que llegó hasta los nuesos díes.[ensin referencies]
Heráldica
editarL'escudu d'armes de la villa de Cintruénigo tien el siguiente blasón:
Trai d'oru y un árbol de sínople en terrén de lo mesmo. Nel centru del xefe una cruz de gules d'ocho puntes. Del lladral diestru del centru arrinca una cinta de gules que traviesa'l tueru del árbol y sobre ella un lleón contornáu y lampasado de gules.
El lleón y la cinta podríen venir de dalgún sellu o escudu antiguu de la villa, ente que l'árbol y la cruz, elementos propios de les armes de Sobrarbe, podríen ser introducíos escontra'l sieglu XVI.[5]
Xeografía física
editarSituación
editarLa llocalidá de Cintruénigo ta asitiada al sur de la Comunidá Foral de Navarra dientro de la Ribera de Navarra y a una altitú de 391 msnm. El so términu municipal tien una superficie de 35,4 km² y llenda al norte y Noroeste col conceyu de Corella, al este y sur col de Tudela y al oeste col de Fitero.
Barrios
editarNesta llocalidá hai dellos barrios que fueron evolucionando col tiempu.
Dende'l cascu vieyu, onde Conceyu ya Ilesia fueron estendiendo a la llocalidá, foise espandiendo escontra los 4 puntos cardinales: Escontra'l Norte, diendo pela antigua carretera de Pamplona, les Bodegues de Julián Chivite y Cirbonera, llevaron a formar un barriu denomináu "La Xamaica", que ta formáu por delles cais de viviendes unifamiliares; anguaño, esta zona ta en gran espansión. Xubiendo escontra la carretera Madrid atopa'l barriu llamáu "Corella" denomináu asina pola importante presencia de vecinos de la citada llocalidá, asina mesmu en direición opuesta esiste'l Barriu denomináu "Korea" na parte sur ónde a los trés calles orixinales formaes hai más de 50 años añadiéronse una nueva barriada de viviendes de proteición oficial y unes pistes deportives.
Demografía
editarCintruénigo ocupa'l 13º puestu como conceyu de mayor población de Navarra, con una población de 7839 habitantes en 2017 de los que 3.997 son varones y 3.780 muyeres.[6]
Pirámide de población
editarPirámide de población 2010[7] | ||||
% | Homes | Edá | Muyeres | % |
0,66 | 85+ | 1,83 | ||
0,87 | 80-84 | 1,46 | ||
1,5 | 75-79 | 1,74 | ||
1,58 | 70-74 | 1,46 | ||
2,07 | 65-69 | 2,08 | ||
2,35 | 60-64 | 2,45 | ||
2,57 | 55-59 | 2,34 | ||
3,26 | 50-54 | 2,61 | ||
3,54 | 45-49 | 3,09 | ||
3,98 | 40-44 | 3,68 | ||
5,8 | 35-39 | 3,91 | ||
5,25 | 30-34 | 4,47 | ||
4,04 | 25-29 | 3,66 | ||
2,76 | 20-24 | 2,67 | ||
2,26 | 15-19 | 2,47 | ||
2,7 | 10-14 | 2,78 | ||
2,96 | 5-9 | 2,55 | ||
3,54 | 0-4 | 3,06 |
Los datos de la pirámide de población de 2010 puen resumise asina:
- La población menor de 20 años ye'l 22,31 % del total.
- La que ta ente 20 y 40 años ye'l 32,57 %.
- La que ta ente 40 y 60 años ye'l 25,06 %.
- La mayor de 60 años ye'l 20,05 %.
El conceyu tien una estructura, típica nel réxime demográficu modernu, que caracterízase pola evolución escontra l'avieyamientu progresivu de la población.[8]
Evolución de la población
editarGráfica d'evolución demográfica de Cintruénigo ente 1900 y 2017 |
Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
Política y alministración
editarAlministración municipal
editarL'alministración política realizar dende 1979 al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos nella mayores de 18 años con nacionalidá española y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[9] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal ta formada por 13 conceyales. La sede del consistoriu ta emplazada na plaza de los Fueros, 1.
Partíu políticu | 2015[10] | 2011[11] | 2007[12] | 2003[13] | 1999[14] | 1995[15] | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Unión del Pueblu Navarro (UPN) | 42,11% | 6 | 36,16% | 5 | 39,79% | 5 | 49,99% | 7 | 54,89% | 7 | 51,92% | 7 |
Partíu Socialista de Navarra (PSN-PSOE) | 31,42% | 5 | 28,07% | 4 | 33,07% | 5 | 47,33% | 6 | 42,72% | 6 | 40,69% | 6 |
Iniciativa Ciudadana Cirbonera (ICC) | 9,54% | 1 | 8,93% | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - |
Agrupación Popular Cirbonera (APC) | 8,63% | 1 | 12,26% | 2 | 13,87% | 2 | - | - | - | - | - | - |
Partíu Popular (PP) | 2,89% | 0 | 6,76% | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - |
Iniciativa pola Ribera | 2,39% | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Vox | 1,74% | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Converxencia de Demócrates Navarros (CDN) | - | - | 4,84% | 0 | 11,04% | 1 | - | - | - | - | - | - |
Unidá Popular d'Izquierdes (UPI) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 5,47% | 0 |
Alcaldes
editarEstos son los alcaldes de Cintruénigo dende les primeres eleiciones democrátiques de 1979:
Mandatu | Nome del alcalde | Partíu políticu |
---|---|---|
1979-1983 | Daniel Marín Martínez | UPN |
1983-1987 | Cecilio Fernández Rincón José Luis Pérez Garbayo |
UPN |
1987-1991 | Carlos Chivite Cornago | PSN-PSOE |
1991-1995 | Carlos Chivite Cornago | PSN-PSOE |
1995-1999 | Faustino Lleón Chivite | UPN |
1999-2003 | Faustino Lleón Chivite | UPN |
2003-2007 | Faustino Lleón Chivite | UPN |
2007-2011 | Adolfo Navascués | PSN-PSOE |
2011-2015 | Raquel Garbayo Berdonces | UPN |
2015- | Raquel Garbayo Berdonces | UPN |
Economía
editarAgricultura
editarDe los 35,4 km² del términu municipal, 33,5 km² son superficie agrícola, que ta estremada en 7.868 subparcelas.[16] Ente los cultivos de la zona destacaríamos dientro de les hortolices el del espárragu, o'l de l'alcachofa de penca (variedá distinta de l'alcachofa común).
Tamién destacaría'l cultivu de la vide, de gran importancia cultural na llocalidá cola consecuente presencia de delles bodegues y el de la olivar.
Industria
editarDe la industria presente nel conceyu destacaba la de la ellaboración del alabastru, na actualidá la mayoría de les decenes de fábriques esistentes va unos años cerró por cuenta de la competencia de China. Tamién esisten delles fábriques de muebles, tanto a la venta como a la fabricación propia. Cuenta tamién con fabricar conservera Camporel.
Munchos de los antiguos trabayadores del alabastru pasárense a la construcción, surdiendo delles empreses dedicaes dichu sector, pero por cuenta de la crisis de 2012 debieron cerrar.
Monumentos
editarMonumentos relixosos
editar- Ilesia de San Xuan Bautista. Construyida nel sieglu XVI (1510-1587). Trátase d'un edificiu de los denominaos de “planta de salón”, con tres naves d'igual altor, cubiertes por bóvedes estrellaes, y cabecera pentagonal. Nel sieglu XIX añadió'l primer tramu del templu, colos portales de los dos entraes, y la sacristía. El retablu mayor ye una obra bien destacada de la renacencia navarra. Na ilesia venérase la imaxe de la Virxe de la Paz, patrona de la Villa. Trátase d'una talla gótica del sieglu XIV.
- Basílica de la Purísima. Del sieglu XVII. Planta de cruz llatina. Dizse que ye la primer ilesia n'España dedicada a la Inmaculada Concepción.
Monumentos civiles
editar- Casa Ligués: Onde moraba l'antiguu conde de Ligués. De finales del sieglu XVIII. Construcción palaciega de llinies noeclásicas, de lladriyu. Escudu d'armes barrocu llabráu en piedra.
- Casa Navascués: Onde vivíó el marqués de Navascués
Cultura
editarFiestes y eventos
editar- 24 de xineru: Fiesta de la Virxe de la Paz. Una gran tradición son les duces Trences de la Virxe, que cada añu fai una cirbonera. Son duces roses y blancos, fechos a base de carambelu, que la so venta espandir tamién a llocalidaes estremeres.
- Antroxos: Dende hai yá décades, n'Antroxos los cirboneros amarutar de Zarramuskeros, qu'enllordien con azulete a tou aque que nun s'amarutó.
- 3 de mayu: Procesión de los Ballesteros de la Santa Cruz.
- 24 de xunu: Fiestes de San Xuan Bautista, patrón de Cintruénigo. Celebrar dende'l día 23 de xunu con actos como col tradicional cuelgue y descuelgue del Chapalangarra y el baille de La Sanxuanera al calor de la foguera. El día 24 les cuadrielles preparen les sos comíes nos campos de la vega del Alhama.
- Del 30 d'agostu al 7 de setiembre celebrar na ilesia de San Xuan Bautista la novena a la Virxe de la Paz, famosa pola música pa coru, orquesta y solistes, compuesta nel sieglu XIX y que s'interpreta con dicha ocasión. Amás, tres la novena vienden los tradicionales gordones de la Virxe de La Paz, que cada cirbonero asitiar a manera de pulsera.
- Del 7 al 13 de setiembre. Fiestes patronales n'honor de la Virxe de la Paz. Destacando la tradición del "Xigantón", baille d'antiguo llamáu "Fiesta Allegre" que se realiza pola Comparsa de Xigantes y Cabezudos a la fin de la tarde, dempués de la salida de los toros. Los xigantes y cabezudos van cola banda de música percorriendo les cais pol cascu antiguu hasta la so llegada a la Plaza de los Fueros onde se realiza'l susodichu baille.
- 1 de mayu: Fiestes de la mocedá
Gastronomía
editarEnte los platos típicos de Cintruénigo podríen destacar los espárragos con güevos escalfados, les migues duces, les fabes poches, el cardu blancu n'ensalada y les borrajes con pataques. Tamién esiste un dulce típicu conocíu como trences de la Virxe de la Paz, tratar d'un carambelu en forma de trenza, de color rosa o blancu, que suel tastiase'l día 24 de xineru.
Persones célebres
editar- Fernando Saénz Lacalle, eclesiásticu.
- Íñigo Cavero políticu. Presidente del Conseyu d'Estáu (1996-2002) y ministru de Cultura y Xusticia en tres gobiernos de la UCD (1977-1981).
- Carlos Chivite Cornago (1956-2008), políticu. Foi alcalde de Cintruénigo (1987 - 1995) y Secretariu Xeneral del PSN-PSOE, tamién Diputáu ente'l 3 de marzu de 1996 y el 12 de marzu de 2000 y ostentó el cargu de Senador na última llexislatura.
- Rafael Alvero, direutor xeneral de la Federación d'Empresarios y Entidaes de Cine d'España (FEECE).
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Afirmao en: Q109331689. Llingua de la obra o nome: vascu.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ OTAZU RIPA, Jesús Lorenzo (1991). Heráldica municipal de la merindad de Tudela. Gobiernu de Navarra. ISBN 8423502643.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística: (ed.): «cifres de población referíes al 1/1/2011». Consultáu'l 31 de mayu de 2011. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2010. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.
- ↑ Gobierno de Navarra (ed.): «Agenda local 21 Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.
- ↑ Xefatura del Estáu (BOE n. 147 de 20/6/1985 (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (1985). Consultáu'l 13 de xunetu de 2009.
- ↑ ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2015». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2011». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2007». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2003». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 1999». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 1995». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Conceyu de Cintruénigo (ed.): «Información xeneral de Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.
Enllaces esternos
editar