Citrus × aurantium

especie de planta

Citrus × aurantium, el naranxal amargosa, ye un árbol cítricu de la familia de les Rutácees. Ye un híbridu ente Citrus maxima y Citrus reticulata.[1] Munches variedaes de naranxa amargosa usar pola so aceite esencial, para arume y saborizante, o como melecinal. Conózse-y tamién colos nomes de naranxa agria, naranxa bigarade, naranxa andaluza, naranxa de Sevilla, naranxa caxera y naranxa cachorreña.[2] Utilizar como portainjerto d'otres especies cítriques.

Citrus × aurantium
naranxal amarga
Clasificación científica
Reinu: Plantae
División: Magnoliophyta
Clas: Magnoliopsida
Orde: Geraniales
Familia: Rutaceae
Subfamilia: Citroideae
Tribu: Citreae
Xéneru: Citrus
Especie: C. × aurantium''
L.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online World Flora online
[editar datos en Wikidata]
Fueyes
Azahar
Frutu
Xamasca con flor y frutu

Descripción editar

Ye un árbol perennifoliu qu'algama un altor de 7-8 m, escayos axilares y agudes. Fueyes de 50-115 x 30-55 mm, elíptiques, color verde escuru brillante y golioses, con peciolu aláu, ales obovaes. Flores bisexuales, en visos axilares, blanques y bien fragantes (azahar).[3] Pétalos carnosos y glandulares. Estambres 20-24. Frutu globosu, de 7 x 7,5 cm, apandaos na base y el ápiz; Pulgu cuando ta madura, glandular y aspra. Exa bueca. Magaya amargosu-aceda.[4]

Variedaes editar

Usu como portainjerto editar

Citrus × aurantium ye unu de los portainjertos utilizaos pa especies cítriques de valor comercial. Ye resistente a caliar, a condiciones d'afuega radical y a xelaes. Tamién tien una resistencia media a condiciones de salín nel suelu y a seca, esto postreru pol so sistema radical fondu y medianamente ramificáu.[5] Tocantes a les enfermedaes, la naranxal amargosa ye tolerante a Phytophtora sp. y a Armillaria mellea, pero susceptible al nematode Tylenchulus semipenetrans.[6] Ye amás tolerante a exocortis, al virus de la psoriasis de los cítricos y al viroide de la cachexia-xiloporosis de los cítricos, pero susceptible al virus de la murnia de los cítricos.[6]

El tamañu de la fruta de cultivar inxertaos sobre naranxal amargosa ye daqué menor que sobre llimoneru rugoso (Citrus × jambhiri), pero mayor que sobre mandarino Cleopatra (Citrus × reshni). Tanto los sólidos solubles como l'acidez titulable del zusmiu de los frutos llograos sobre pie de naranxal amargosa son elevaos. Esta carauterística, xunto cola so tolerancia moderada a Phytophtora, fixo de la naranxal amargosa'l portainjerto preferíu en países tropicales onde'l virus de la murnia de los cítricos nun ye un factor limitante.[5]

Suplementos dietarios editar

L'extracto de naranxa amargosa (y el so zusmiu) usar en suplementu dietario, como ayuda para control de la obesidá y como un supresor del mambís, anque ensin control profesional pue ser desaxeradamente peligrosu. La naranxa amargosa contién sinefrina más conocida como fenilefrina, un fármacu similar a la efedrina, pero qu'actúa solo como estimulante adrenérgico (alfa) con un posible riesgu de topete isquémicu ya hipertensión.
Tamién se suel utilizar con fines terapéuticos la fenilefrina en anticatarrales como vasoconstrictor pal control de les secreciones nasales.

L'aceite esencial de les flores ye tranquilizante, hipnóticu nidiu, espasmolílico. L'aceite esencial del pericarpiu tien efeutu antiespasmódico, llixeramente sedante ya hipnóticu; los flavonoides confiéren-y propiedaes como vitamínicu P (aumenta'l tonu de les parés venoses, amenorga la permeabilidá y aumenta la resistencia capilar. Los principios amargosos actúen como tónicu, aperitivo, eupépticu y colagogo. La pectina ye la parte blanca ente'l pulgu y la fruta. Confier-y propiedaes demulcentes y hipocolesterolemiantes. La corteza de naranxa amargosa, pol so carauterísticu golor y sabor (amargu-arumosu), constitúi unu de los meyores correutores organolépticos, p'amazcarar los golores y sabores desagradables d'otres drogues.

Pericarpiu: inapetencia, dispepsias hiposecretoras, tiemblos gastrointestinales, disquinesias hepatobiliares, colecistitis, fories, síndrome del intestín irritable. Varices, flebitis, hemorroides, fraxilidá capilar, edemes, fories, hiperlipemias.

Flores, fueyes: ansiedá, velea, distonías neurovegetativas, tos nerviosa.[7]

Taxonomía editar

Citrus aurantium describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 2: 782–783. 1753.[4]

Sinonimia
  • Aurantium × acre Mill.
  • Aurantium × bigarella Poit. & Turpin
  • Aurantium × corniculatum Poit. & Turpin
  • Aurantium × coronatum Poit. & Turpin
  • Aurantium × humile Mill.
  • Aurantium × myrtifolium Descourt.
  • Aurantium × orientale Mill.
  • Aurantium × montés Pritz.
  • Aurantium × sinense (L.) Mill.
  • Aurantium × variegatum Barb.Rodr.
  • Citrus × amara Link
  • Citrus × aurata Risso
  • Citrus × benikoji Yu.Tanaka
  • Citrus × bigaradia Loisel.
  • Citrus × bigaradia var. cyathifera Risso & Poit.
  • Citrus × calot Lag.
  • Citrus × canaliculata Yu.Tanaka
  • Citrus × changshan-huyou Y.B.Chang
  • Citrus × communis Poit. & Turpin
  • Citrus decumana var. paradisi (Macfad.) H.H.A.Nicholls
  • Citrus × dulcimedulla Pritz.
  • Citrus × dulcis Pers.
  • Citrus × florida Salisb.
  • Citrus × funadoko Yu.Tanaka
  • Citrus × fusca Lour.
  • Citrus × glaberrima Yu.Tanaka
  • Citrus gracilis var. dulcis Yu.Tanaka
  • Citrus grandis f. Benikawa Yu.Tanaka
  • Citrus grandis var. glaberrima (Tanaka) Karaya
  • Citrus grandis var. kotokan (Hayata) Karaya
  • Citrus grandis var. natsudaidai (Tanaka) Karaya
  • Citrus grandis var. sulcata (Takah.) Karaya
  • Citrus grandis var. tengu (Tanaka) Karaya
  • Citrus humilis (Mill.) Poir.
  • Citrus hystrix H. Perrier
  • Citrus × Entemedia Yu.Tanaka
  • Citrus × iwaikan Yu.Tanaka
  • Citrus × iyo Yu.Tanaka
  • Citrus × karna Raf.
  • Citrus × keraji Yu.Tanaka
  • Citrus × kotokan Hayata
  • Citrus × leiocarpa var. tumida Yu.Tanaka
  • Citrus maxima var. uvacarpa Merr.
  • Citrus mélica f. tamurana (Tanaka) M.Hiroe
  • Citrus × medioglobosa Yu.Tanaka
  • Citrus × mitsuharu Yu.Tanaka
  • Citrus × myrtifolia (Ker Gawl.) Raf.
  • Citrus × natsudaidai Hayata
  • Citrus × nobilis Lour.
  • Citrus × nobilis var. genshokan Hayata
  • Citrus × nobilis var. rubrifrons Yu.Tanaka
  • Citrus × nobilis var. subcompressa Yu.Tanaka
  • Citrus × nobilis f. tumida (Tanaka) M.Hiroe
  • Citrus × omikanto Yu.Tanaka
  • Citrus × papillaris Blanco
  • Citrus × paradisi Macfad.
  • Citrus × pseudogulgul Shirai
  • Citrus × reshni (Engl.) Yu.Tanaka
  • Citrus × rokugatsu Yu.Tanaka
  • Citrus × rumphii Risso
  • Citrus sabon f. banyu Hayata
  • Citrus sabon f. hakunikuyu Hayata
  • Citrus sabon f. jiyu Hayata
  • Citrus sabon f. mitsuyu Hayata
  • Citrus sabon f. sekitoyu Hayata
  • Citrus sabon f. soyu Hayata
  • Citrus × sinensis subsp. crassa (Risso) D.Rivera & al.
  • Citrus × sinensis subsp. fetifera (Risso) D.Rivera & al.
  • Citrus × sinensis subsp. hierochuntica (Risso) D.Rivera & al.
  • Citrus × sinensis subsp. lusitanica (Risso) D.Rivera & al.
  • Citrus × sinograndis Yu.Tanaka
  • Citrus × subcompressa (Tanaka) Yu.Tanaka
  • Citrus × sulcata Yu.Tanaka
  • Citrus × taiwanica Yu.Tanaka & Shimada
  • Citrus × tangelo J.W.Ingram & H.E.Moore
  • Citrus tankan f. koshotankan Hayata
  • Citrus × tengu Yu.Tanaka
  • Citrus × tusa-asahi Yu.Tanaka
  • Citrus × truncata Yu.Tanaka
  • Citrus × vulgaris Risso
  • Citrus × yatsushiro Yu.Tanaka
  • Citrus × yuge-hyokan Yu.Tanaka[8]

Ver tamién editar

Referencies editar

  1. "Plant Profile for Citrus ×aurantium L. (pro sp.), http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=CIAU8
  2. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes RJB
  3. Naranxal agria Infojardín
  4. 4,0 4,1 «Citrus × aurantium». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 24 de xineru de 2013.
  5. 5,0 5,1 Davies, F. S.; Albrigo, L. G. (1999). Cítricos. Zaragoza: Acribia, páx. 103-105. ISBN 84-200-0889-3.
  6. 6,0 6,1 Agustí, Manuel (2003). Citricultura. Madrid: Mundi-Prensa, páx. 333-336. ISBN 84-8476-158-4.
  7. «Citrus × aurantium». Plantes útiles: Linneo. Consultáu'l 25 de mayu de 2013.
  8. Citrus × aurantium en PlantList

Bibliografía editar

  1. Molina Rosito, A. 1975. Enumeración de las plantas de Honduras. Ceiba 19(1): 1–118.
  2. Nasir, E. & S. I. Ali (eds). 1980-2005. Fl. Pakistan Univ. of Karachi, Karachi.
  3. Pérez, A., M. Sousa Sánchez, A. M. Hanan-Alipi, F. Chiang Cabrera & P. Tenorio L. 2005. Vexetación terrestre. 65–110. In Biodivers. Tabasco. CONABIO-UNAM, Méxicu.
  4. Perrier de la Bathie, H. 1950. Rutacees. Fl. Madagasc. 104: 1–85.
  5. Schatz, G. Y., S. Andriambololonera, Andrianarivelo, M. W. Callmander, Faranirina, P. P. Lowry, P. B. Phillipson, Rabarimanarivo, J. I. Raharilala, Rajaonary, Rakotonirina, R. H. Ramananjanahary, B. Ramandimbisoa, A. Randrianasolo, N Ravololomanana, Z. S. Rogers, C. M. Taylor & G. A. Wahlert. 2011. Catalogue of the Vascular Plants of Madagascar. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 0(0): 0–0.
  6. Schulenberg, T. S. & K. Awbrey. 1997. A rapid assessment of the humid forests of South Central Chusquisaca, Bolivia. RAP Working Papers 8: 1–84.
  7. Serrano, M. & J. Terán. 1998 [2000]. Identific. Esp. Veg. Chuquisaca 1–129. PLAFOR, Intercooperación, Fundación Ceibo, Sucre.
  8. Small, J. K. 1933. Man. S.E. Fl. i–xxii, 1–1554. Published by the Author, New York.
  9. Sousa Sánchez, M. & E. F. Cabrera Cano. 1983. Flora de Quintana Roo. Llistaos Floríst. Méxicu 2: 1–100.

Enllaces esternos editar