Criollu sanandresano

El criollu sanandresano ye la llingua criolla falada pola población raizal del archipiélagu de San Andrés y Providencia, asemeyada a la fala en Bluefields y la Mariña de los Mosquitos en Nicaragua, la Provincia de Limón en Costa Rica y les provincies de Bocas del Toro y Colón en Panamá.

Criollu sanandresano 'Creole'
Faláu en	Colombia Nicaragua Costa Rica Costa Rica
Rexón	Archipiélagu de San Andrés, Providencia y Santa Catalina, Mariña de los Mosquitos en Nicaragua, la Provincia de Limón en Costa Rica
Falantes	ente 72 000 y 100 000
Puestu	Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia	Criolla de base inglesa
Estatus oficial
Oficial en	En Colombia tien reconocencia como llingua oficial nel territoriu nel que ye faláu
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2
ISO 639-3	`icr`
Estensión del criollu sanandresano

Caracterízase pol so vocabulariu aniciáu nel inglés, con una fonética propia, y un 7% a 10% d'enpréstamos del castellán y de llingües africanes, principalmente de la familia de llingües kwa como'l twi, l'ewé y l'ibo y tamién les llingües mende y mandinka.

Nun se trata, sicasí, a cencielles d'un dialeutu con fonética o léxicu estremaos. El criollu sanadresano tien construcciones gramaticales propies y ye una llingua distinta al inglés corriente.

Carauterístiques gramaticales diferenciales d'esta llingua criolla son:

Marca de tiempu. L'auxiliar wen (~ben~men) indica tiempu anterior.
Actúen como marques modales de la oración los auxiliares beg y mek, que s'asitien al entamu de la oración pa indicar solicitú o permisividá.
Otres marques de modalidá asítiense enantes del verbu, bien seya pa indicar probabilidá, maita, mos y mosi; futuru, como wi y wuda; obligación, fi, hafi y shuda; potencial, kyan y kuda; o deséu, niid, waan.
Dolce marques d'aspeutu que tamién s'anteponen al verbu: don (perfectivu); stie (permansivo); staat (incoativu); stap (cesativo); ton (incoativu gradual); kom (progresivu); suun (inminente); gwain (prospectivu); doz (solitivo o de vezu); yuustu (solitivu anterior; de (durativu); get (incoativu perfeutu).
La cópula da atributiva-ecuativa puede remplazar na oración al verbu ser o tar (to be) y actúa como auxiliar que s'antepón a la interrogación.
Los verbos estáticos o d'estáu estrémanse de los dinámicos nel so comportamientu gramatical.
Nun hai distinción gramatical de xéneru, lo que conduz a pronomes neutros de tercer persona, singular im y plural dem.
El plural márcase pola partícula dem dempués del nome
La morfosintaxis del criollu sanandresano amuesa l'enclín a la organización analítica, típica de les llingües criolles.

En San Andrés y Providencia'l criollu sanandresano ye llingua oficial al igual que'l castellán y l'inglés, acordies col artículu 10 de la Constitución de Colombia de 1991. Tanto ellí como nes Rexones Autónomes de la Mariña Caribe nicaragüense la mayoría de los falantes de la llingua criolla son trillingües: falen amás inglés y castellán.

L'inglés foi calteníu nes ilesies pa la llectura de la Biblia, el cultu y los coros. La escuela y anguaño la televisión satelital al algame de munches families, contribuyeron a fortalecer nuevamente l'usu d'esta llingua ente los nativos. Tamién la escuela y la televisión y amás la presencia d'inmigrantes del continente y les actividaes económiques, polítiques y alministratives estendieron el castellán, que ye faláu fluidamente pola mocedá raizal.

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Diccionariu comuñal Glosbe criollu sanandresano - español

Referencies

Dieck, Marianne 2004: "Criollística Afrocolombiana" Archiváu 2009-03-09 en Wayback Machine Los Afrocolombianos, Xeografía Humana de Colombia, Tomu VI. Instuto Colombianu d'Antropoloxía y Historia ICANH. Biblioteca Virtual del Bancu de la República.
Dittman, Marcia 1992: El Criollu sanadresano: llingua y Cultura. Universidá del Valle. ISBN 958-9047-37-8
Forbes, Oakley 1987: "Recreolización y descreolización na fala de San Andrés y Providencia"; GLOTTA 2 (4).
O'Flynn de Chaves, Carol 1990: Tiempu, Aspeutu, y modalidá nel Criollu Sanandresano. CCELA - Universidá de los Andes, Bogotá. ISSN 0120-9507