Crithmum maritimum

Crithmum maritimum; fenoyu marín
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Apiales
Familia:	Apiaceae / Umbelíferes
Subfamilia:	Apioideae
Tribu:	Pyramidoptereae
Xéneru:	Crithmum
Especie:	Crithmum maritimum; L.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

El fenoyu marín^[1] (Crithmum maritimum) ye una planta comestible montesa que s'atopa la zona meridional d'Europa, cuantimás la mariña del mar Mediterraneu, onde crez n'estáu montés. Ye una yerba perenne.

Etimoloxía

Crithmum: d'orixe griegu krithe, que significa cebada, aludiendo a cierta semeyanza de les granes. Maritimum: epítetu que fai referencia a qu'esta especie crez cerca de les veres del mar.

El so nome n'inglés, Samphire deriva del nome francés "Yerba de San Pedro", porque los raigaños introducir d'una manera fonda nos resquiebros de les roques. D'equí, la Yerba de San Pedro evolucionó dende Sampetre, a Sampier, y hasta Samphire.

Yá los griegos y romanos utilizar cruda pa les sos ensalaes, y cocida como verdura pa guisos. Nel sieglu I D.C., Pliniu'l Vieyu escribiría que Teseo comer enantes d'enfrentase al Minotauru.

Shakespeare referir a ella nel so llibru "El rei Lear" na peligrosidá que puede entrañar recoyela de los cantiles. ("Half-way down, Hangs one that gathers samphire; dreadful trade!")

Descripción

Ye una planta qu'echa una cepa gruesa como un meñique finu, más o menos ramificada; caúna de les cañes de la cepa queda esfoyada na parte inferior, pero colos restos de les fueyes d'otros años, y enllargar escontra riba nun tarmu acoloratáu, gruesu, pero herbal, glauco y finalmente estriáu, trabancosu col migollu bien blancu; les fueyes tamién son glauques, tieses, col rabillu dilatáu a manera de vaina, y el llimu tres veces estremáu nunos gayos angostos, pero bien pingües. El tarmu y les cañes rematen nunes siendes umbeles, constituyida nun númberu de radios que varien de diez a venti ; siendo radios curtios y gruesos, arrodiaos d'un arreyo de seis o más bráctees persistentes. Les flores son blanques o de color mariellu verdosu. El frutu ovoide, de 4 a 6 mm de llargor, con filetes llonxitudinales bien agudos; poles sos parés grueses y esponxoses, el frutu ye bien llixeru. Esta planta tien muncha ramificación, de 1 a 2 palmos d'altor; les sos fueyes tienen un sabor fuerte, que recuerda al apiu, con tonos salaos. En delles zones tamién se-y acomuñó pol so sabor al espárragu, llegando a llamase n'Inglaterra'l "Espárragu del Probe". Floria escontra'l mes d'agostu y los sos frutos maurecen na seronda. De la recoyida interesen les fueyes, que son verdes como'l tarmu y tienen el rabillu dilatáu, como si fuera una vaina.

Composición

La constitución de la esencia d'esta planta, anque compuesta de les mesmes sustancies, varia según la dómina de gueta. Ta integrada por dilapiol, esto ye, benzol demetoximetilenodioxialítico, y un 30% de critmeno que al paecer, ye idénticu al alpha-terpimeno. La planta tien la mayor cantidá d'esencia mientres la primera quincena d'agostu, cuando ésta ye de color mariellu mariellu-acoloratao y despide un golor intenso. El fenoyu marín ye ricu en yodu, oligoelementos, sales minerales, beta-caroteno, proteínes, aminoácidos y vitamina C.

Usos

Ye una planta antiescorbútica, que los navegantes d'otros tiempos llevaben nes sos llargues travesíes, puestes les sos fueyes n'adobo con sal y vinagre. Emplegaes asina, esto ye, encurtidas, abren el mambís y faciliten la dixestión; y sirven tamién como diurétiques. Tamién yeren consumíes polos marineros cuando llegaben a tierra enfermos de escorbutu tres llargos viaxes. Acomúñense-y con éses amás de propiedaes antiescorbúticas, depuratives (aición sobre'l fégadu), dixestives, diurétiques, les estimulantes, pos paez ser qu'actúa sobre les glándules endocrinales y sobre los tiroides.

Dioscórides diz d'él nel llibru II: " El crithmo, o, según llámen-y dalgunos, crithamo, ye un matu bajuela, perdayures bien poblada de fueyes, y cuasi del altor d'un coldu. Naz comúnmente en llugares marítimos y cascayosos. Tien les fueyes bien grueses y ablancazaes, como les de les verdolagas, sicasí más grueses y dalgún tantu más llongues, que son salaes al gustu. Produz les flores blanques, y el fructo como aquel del romeru, tienru, goliosu y redondu, que dilátase n'ensugándose y tien dientro de sigo la semienta, a manera de granu de trigu. Los sos raigaños son trés o cuatro, de nidiu y jocundo golor, caúna d'elles de la grosura d'un deu. Los raigaños, la semienta y les fueyes, cocíes con vinu y bébores, son útiles a la retención de la orina y a la ictericia, y provoquen el menstruo. Cómise crudu y cocíu el crithmo y caltense tamién en salmoria."

Les sos fueyes tienres son consumíes n'ensalaes o en conserva, a lo llargo de tol Mediterraneu. Na mariña catalana, cuando se ponen aceitunes n'adobo, amás del tomillu, la ajedrea, l'oriéganu, etc., suelse añader unes fueyes de fenoyu marín. Con mayor frecuencia inda se pon nes anchoes en salmoria, cuando se preparar al usu caseru; entós, la salmoria cubrir con unes fueyes d'esta planta, que-yos infier el so golor particular.

El so aceite esencial ye utilizáu en dellos arumes.

Taxonomía

Crithmum maritimum describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 1: 246. 1753.^[2]

Otros nomes comunes

Peregil de mar; Peregil de la isla (Cádiz);
funcho-marítimu o marinho, perrexil-do-mar; fiuncho do mar (Portugal);
Pirixel o prixel de mar (Galicia);
Fenoll marí, fonoll marí (Cataluña y Baleares)]

Ver tamién

Referencies

↑ URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.
↑ «Crithmum maritimum». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.

Enllaces esternos

Enllaz al herbariu del UIB: http://herbarivirtual.uib.es/cat/especie/4658.html

[25371c05886d508f0bd3b89319c1e188ec3c8883-1] URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.

[Trop-2] «Crithmum maritimum». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.

[1]

[2]