Dendrocopos major

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu. El picatueru (Dendrocopos major) ye una especie d'ave piciforme de la familia Picidae.

Dendrocopos major picatueru
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN 3.1)
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Piciformes
Familia:	Picidae
Xéneru:	Dendrocopos
Especie:	D. major (Linnaeus, 1758)
Distribución
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Contestu

Ye'l que tien un plumaxe más llamativu y la so identificación nun ufierta duldes cuando se-y estrema posáu contra'l tueru d'un árbol. La subespecie hispanus foi asignada a los picos carpinteros que viven na Península Ibérica. Carauterizar por tener un plumaxe qu'en xunto resulta más escuru que'l d'otres subespecies europees. Tamién el tamañu ye determinante de la raza. El permediu alar midíu ye'l más baxu de toles subespecies consideraes pal Paleárticu occidental Archiváu 2021-04-18 en Wayback Machine (Vaurie, 1965).

Machos

El machu adultu tien les partes cimeres negres cola frente amarellentada, la nuca colorada y la parte cimera de la cabeza o pileu negru intensu. La cara, el gargüelu y un parche pequeñu a los llaos del pescuezu son blancos llixeramente tiñíos dacuando de ocráceo bien claro o parduzu y variable d'unos individuos a otros. Los blancos carriellos tán dixebraos del gargüelu per una estrecha banda negra.

Les plumes escapulares de les ales formen una figura arrondada o ovalada bien conspicua lo mesmo que les negres primariu y secundariu motudes de blancu. Les partes inferiores son blancu ocracees y a partir de la metá del banduyu les plumes tienen color coloráu vivu, estendiéndose per debaxo de la nacencia de la cola. Ésta ye negra nes rectrices centrales (dos pares) y negra y blanca nos dos rectrices esteriores de cada llau que tienen bandes negres y son bien visibles cuando'l páxaru sofita la cola contra la superficie del árbol. El obispillo ye negru.

Femes

Les femes escarecen de la mancha colorada na nuca y el restu del plumaxe ye igual. Los mozos tienen tol pileu de color coloráu formáu poles puntes coloraes de les plumes. La mancha o banda estrecha negra que naz na base de los quexales ye discontinua y de cutiu ta puntiada de blancu. Les partes inferiores son más pálides que nos adultos. El picu ye gris plomu daqué más pálidu na base y les pates y pies grises o gris verdosu. L'iris de los güeyos ye coloráu nos adultos y pardu nos mozos.

Identificación

Picando'l tueru d'un árbol.

Alredor d'un nial.

Al pie de un gorrión común.

Si fácil ye identificar el picu picapinos cuando ta posáu, nun lo ye menos cuando vuela. Los grandes manches blanques de los costazos, les plumes de vuelu, primaries y secundaries, densamente rayaes del mesmu color y el blancu de les rectrices esteriores de la cola oldeen enforma col llombu y la cabeza negres.

Hábitat

Esti ye un páxaru típicu de toa clase de monte, atopándose-y dende los fayedales y carbayeres cantábriques hasta'l encinar y sufreral de la Iberia seca, pasando polos estensos pinares de les fasteres montascoses, xubiendo hasta'l mesmu pinar d'altu monte y los fayedales que ronden los 2.000. Anque nel restu d'Europa suel frecuentar parques y xardinos, n'Iberia ye escasu nestos hábitats y la so población tien una bien probe densidá na franxa costera de tola Península. Nel norte ye difícil que s'alloñar del monte de monte mediu y alta y les observaciones cada vegada más frecuentes en zones baxes refiérense sobremanera a la seronda ya iviernu.

Engatando

El picu picapinos xube polos árboles sofitáu na so cola curtia y tersa y suxetar coles uñes a la corteza. Progresa bien verticalmente o escontra los llaos y comprobóse que tamién arrodia'l tueru circularmente. Estos movimientos sobre la corteza de los árboles son acompañaos con un continuu trabayar col picu, faciendo pequeñes melladuras lo suficientemente fondes p'algamar los inseutos y canesbes abellugaos so la corteza, no que s'ayudar cola llingua sobremanera pa sorber la cazumbre que brota de les incisiones practicaes por él alredor del tueru.

Soníu carauterísticu

El tamborileo fuerte y de llargu algame ye una de les carauterístiques más conocíes d'esti páxaru. El picu picapinos cute con estraordinaria rapidez y en curtios intervalos 12 vegaes siguíes la superficie ensin corteza d'un árbol secu o buecu con preferencia. Ye interesáu reparar la querencia qu'esti páxaru tien por determináu árbol y a él allega a «tamborilear».

Esti soníu, como'l d'una curtia rabasera d'ametralladora, que sospriende a quien nun lo escuchó enantes, ye efectuáu pola aición bien rápida del picu contra lo que podemos llamar caxa de resonancia y que suel ser buscada na parte alta d'un tueru esmocao y seco. A pesar de la rapidez y durez conque esti golpeteo produzse, nun queden nel tueru marques apreciables y ye más l'efectu de resonancia que tien el tueru que la potencia real del golpe siguíu. Dambos sexos tamborilean y la so significación pudiera ser netamente amorosa o de llamada ente los miembros d'una pareya.

Sicasí, el tamborileo nun tien esti significáu esclusivu d'acordies con dellos ornitólogos. Como prueba d'ello aduzse que tamién nel iviernu puede ser escucháu, anque de xacíu non cola frecuencia conque efectuar en primavera a partir del mes de febreru.

Un mes de xineru escucharon el so tamborileo nun bosquete de pinu insigne (Pinus radiata) en Zumaia (Guipúzcoa). Buscando por ente los árboles la sorpresa foi grande cuando s'afayó cutiendo la parte alta d'un poste de madera de la conducción llétrica a un caserío. Esti poste tenía un ampliu resquiebru y la madera abierto producía l'efectu de resonancia tan carauterísticu, como si'l picapinos facer sobre'l tueru d'una Faya secu, que, a éstes había a solamente 100 m de distancia (Gorostiaga, San Miguel de Artadi).

Cada tamborileo dura pocu más d'un segundu y el númberu de golpes en cada emisión bazcuya corrientemente ente 8-12/s, pero dacuando menos y bien escasamente más. En bones condiciones acústiques d'un fayedal el tamborileo oyer a 500 m de distancia y dacuando a más. Depende enforma de la hora y del tiempu atmosféricu. Dicimos que cuando s'oi enforma ye que va llover porque entós la tresmisión del soníu ye de xuru mayor.

Esto asocede de cutiu col cantar del pito real (Picus viridis) al que se-y denomina n'Asturies con un nome non precisamente cariñosu: «Paxarón de l'agua» por cuenta que'l so relinchíu escuchar a muncha distancia nuna atmósfera cargada de mugor. Dende la metá de febreru hasta los últimos díes d'abril el picu picapinos tamborilea bien insistentemente, en mayu ye pocu oyíu y en plenu iviernu intermitente.

Costume sedentaria

El picu picapinos ye una especie bien sedentaria que, sicasí, folgazana pol monte y el campu alloñar relativamente del so hábitat fora de la dómina de la cría, pero la so querencia a un pequeñu llugar del monte ye tan grande que sé que siempres naquella vaguada voi atopar la mesma pareya o unu de los adultos empareyáu con otru si'l del añu anterior paeció. Inclusive'l mesmu tueru d'árbol esmocáu y secu o buecu ye usáu añu tres d'añu como «bancu de pruebes» pal tamborileo. Tanta ye la so fidelidá a esti tueru d'árbol que si'l vientu baltar o ye cortáu y dexáu nel suelu, los picapinos siguen tamborileando nél. Qu'esta costume poner en práutica tamién na seronda ya iviernu, nun se tien dulda dalguna.

Voz

La so voz ye aguda y fuerte, un ¡¡kiick-kiick!! repitíu ya insistente que paez una señal d'alarma, pero qu'en realidá'l páxaru utiliza como nota de vuelu, de comunicación, etc. Si ta escitáu estos berros repitir aceleradamente y suenen como ¡¡chik-chik...!! o ¡¡i-kiki-ki...!! Emite tamién otros soníos, pero ensin musicalidá y bien difíciles de representar n'escritura.

Conducta alimenticia

Si interesante ye la conducta siguida por esti páxaru nel tamborileo, nun lo ye menos la forma en que se desendolca pa comer. La dieta alimenticia ye bien variable nel tiempu y según el biotopu ocupáu polos páxaros. Como norma hai qu'envalorar que mientres gran parte de la primavera alimentar d'inseutos que, poques gracies, nun refalguen el restu del añu. Pero si habita montes de coníferes o entá frecuentando zones onde esistan pinos o abetos, les pequeñes piñes atráen-y especialmente. Coyer coles pates o'l picu y llevar a un llugar fayadizu onde suxetar bien en dalguna rendija de la madera, va estrayendo les granes o los piñones. Dellos páxaros son nesto tan hábiles y tienen tanta querencia a un determináu llugar que nél realicen tol trabayu d'estraición de granes, y cuando les piñes queden vacíes son refundiaes al suelu.

Un sollerte observador que percuerra'l monte puede afayar la presencia cercana d'un picu picapinos con namái esaminar el pie de los árboles. Ellí na mesma cepa o nes sos proximidaes afayar de cutiu cientos de pequeñes piñes vacíes. Mayor dificultá podría tener pa comer ablanes o pequeñes nueces, pero nun ye asina. Los restos d'elles pueden ser vistos sol árbol usáu como incla. Munches de les piñes son tresportaes hasta dalgún vieyu árbol que la so corteza tea bien sedada o con rugosidades o canesbes pronunciaos. Ellí encualla les piñes y hábilmente va dándo-yos la vuelta según vacida cada llau. D'esta forma non yá nel suelu pueden ser vistes les piñes vacíes, sinón metíes ente les hendiduras de la corteza, lo que causa inda mayor sorpresa al observador que desconoz esti vezu del picapinos.

La so astucia ye tan grande que de nun haber un árbol fayadizu nes cercaníes pa los sos propósitos, llueu escava un pequeñu furacu o oquedad onde pueda asitiar les piñes pa dir desaposiándoles de les granes. Bien frecuentemente'l páxaru llega con una piña y como la so incla ta ocupáu por una piña vacida que nun tuvo'l procuru de quitar primeramente, con gran habilidá asitia la piña nueva ente'l so pechu y l'árbol y col picu refundia fuera la otra.

Nel norte d'Iberia los carbayos vieyos y delles castañales son usaos como incles con preferencia a otres especies. Venables (1938) atopó al pie de dos grandes pinos cuasi 2.000 piñes comíes pel picu picapinos. Un namái páxaru puede comer les granes de 40 piñes diaries. En adición a esti costume tien d'añader qu'esti picu ye'l más vexetarianu de toos y nun desprecia la oportunidá de comer otros munchos frutos monteses ya inclusive cultivaos.

N'Asturies los «fayucos» formen una considerable parte de la so dieta nos grandes fayedales, pero tamién se-y vio picotiar abiyotes de carbayu, y el frutu de la hedra. Sicasí, l'alimentación d'orixe animal ye considerable a partir de marzu. La so actividá ye incansable y un árbol puede quedar llimpiu d'inseutos en namái 15 minutos. En adición a esto resulta ser un gran depredador de niales. Munchos güevos son robaos y comíos por esti páxaru, pero tamién se diz, que los pollos inda ensin emplumar de delles especies de pequeños páxaros son estrayíos de los niales y collos vuelen de lloñe.

Inseutos

La gama d'inseutos prindaos ente la madera inclúi tolos furadores y los sos canesbes: lepidópteros, coleópteros, dípteros, himenópteros, etc. Amás, yá se mentó enantes la so afición a beber la cazumbre de los árboles, sobremanera al empiezu de la primavera cuando'l so fluxu escontra les cañes ye bien grande. Pa ello arrodien el tueru de lo que los ornitólogos ingleses denominen «el anillamiento d'árboles». El picu picapinos arredola l'árbol d'una filera continua de pequeños furacos arrondaos nos que bebe la sabia que brota. Esto fai con preferencia sobre una determinada especie de tilal (Tilia americana). Tamién delles coníferes son oxetu de la so atención y la resina que pinga nos furacos ye sorbida con fruición. Sospriende abondo qu'un páxaru tan adaptable y que ye capaz d'alimentase de tan variaes fontes non algame na Península Ibérica una mayor densidá. Sobremanera si tenemos en cuenta que l'añerar dientro d'un furacu poner a cubiertu de munchos depredadores.

Cortexu

Que'l tamborileo tien una significación amorosa nun ufierta duldes, pero en adición a él hai que señalar los vuelos que dambos adultos efectúen a partir del mes de marzu y que llamen l'atención pola forma d'espiral que dibuxen nel aire y sobremanera pola gran escitación que los páxaros amuesen una vegada posaos contra'l tueru del árbol, dexando les ales entreabiertu y trémbole tal como si trataren d'abanicase.

Nial

El picu picapinos añera nel interior d'un furacu que dambos sexos escaven a variable altor nel tueru d'un árbol d'especie variable, según el biotopu ocupáu. Non siempres faen un nuevu furacu, sinón que de cutiu unu vieyu d'ellos mesmos o d'otra especie ye usáu añu tres d'añu.

Güevu de Dendrocopos major

Bien corrientemente en montes non demasiáu mestos los furacos del pito real son los más favorecíos. La forma ye bastante paecida exteriormente a la de Picus viridis, pero l'interior resulta más abolsado y más anchu. Cuando'l picapinos fai él el so oquedad ésta tien forma elíptica o oval y bien escasamente puede vese a un altor inferior a 3 metros del suelu. Cuasi siempres más alta, ente 10 y 12 metros en munchos casos.

El furacu d'entrada tien midíes que bazcuyen pocu, unos 5 x 6 cm poco más o menos y enfusa 12-13 cm pa baxar verticalmente enanchándose en forma de bolsa. Esta tien una dimensión na so parte más ancha de 13-14 cm de diámetru y algama de cutiu una fondura de 3 dm, pero tamién hai niales en furacos non más fondos de 2 dm. Dambos adultos trabayen na so construcción, anque'l machu facer con mayor ahínco y amás tresporta parte de les estielles lloñe. La duración d'esta operación ye variable col tipu de madera a trabayar y la condición del árbol. Dalgunos son terminaos nuna selmana y p'otros, como los carbayos Quercus, el trabayu dura cuasi un mes. No fondero nun se deposita material y namái queden ellí pequeños cachos de madera y serrín. Un mesmu árbol puede ser utilizáu dellos años y entós l'últimu furacu ye covanosu más baxu cada vegada hasta llegar dacuando a tar a un altor de 2 metros.

Puesta

La puesta normal bazcuya ente 4 y 6 güevos, pero les de 3 y 7 nun son rares. El so color ye blancu tresllúcidu y ye fácil nellos siguir el cursu de la incubación. Pa 100 güevos midíos por Jourdain en Gran Bretaña llográronse permedios de 26,4 x 19,5 mm con un máximu de 29 x 19,6 mm y un mínimu de 21 x 17,3 mm. Verheyen pa 86 güevos da un permediu de midíes de 25,3 x 19 mm. y Niethammer n'Alemaña pa 44 güevos atopa permedios de 25,8 x 19 mm, midíes toes llixeramente cimeros al permediu de 10 güevos de la raza hispanus: 25,2 x 19 mm. La incubación ye efectuada en gran parte pola fema, sobremanera mientres el día y pela nueche paez ser el machu quien ocupa'l nial mientres non menos de 12 hores consecutives. Como asocede con toles especies qu'añeren en furacos, resulta difícil precisar la duración de la incubación. Nesti páxaru Jourdain estima como normal 16 díes, Verheyen, 12-13 díes, Geroudet, 10-13 díes. Les primeres puestes pueden ser atopaes a partir de la segunda selmana de mayu y de forma, ocasional, nos últimos díes d'abril. Hai variaciones considerables, pos niales con güevos pueden ser atopaos nos montes del Norte na primer selmana de xunu.

Pollos

Los pollos nacen ensin plumón nengunu y alimentaos por dambos adultos con inseutos, llueu se vuelven bien chillones dempués d'unos díes en qu'emiten un curiosu siseo cada vegada qu'unu de los padres entra col cebu. Estos nun s'alloñar nunca enforma del nial y quien repare ésti nuna zona estena del monte, puede ver al empar el nial y los adultos cazando nes proximidaes, de normal a non más de 250 m de distancia, lo que presupon un territoriu bien pequeñu. A los 18-21 díes los mozos picapinos salen del nial y vuelen a cañes próximes onde siguen siendo atendíos. Hasta la edá de 12 díes el machu suel permanecer con ellos nel furacu mientres la nueche y delles vegaes vense salir a él o a la fema d'otru furacu fechu nun árbol cercanu y que de xuru usen como dormidero. En poques selmanes los adultos desabrir de los mozos y empiecen a analayar unos y otros pol monte. El erratismo dura hasta la siguiente primavera y de normal los páxaros vense siempres solitarios.

Migraciones

Nos países mediterráneos, incluyida la Península Ibérica y nes Islles Britániques el Picu Picapinos ye especie eminentemente sedentaria y, salvo condiciones estremes de la climatoloxía, allóñase bien pocos quilómetros d'una exigua zona onde añera y aliméntase. Sicasí, nos países d'Europa septentrional realiza migraciones irregulares que-y dan un calter netu de «ave irruptora». Estos movimientos tán siempres rellacionaos coles fluctuaciones qu'esperimenten frutos o plantes que formen la mayor parte de la dieta de seronda ya iviernu. Les migraciones irruptoras tiren dende l'este escontra l'oeste y dende el Norte al Sur. Nel Norte d'Europa son delles les especies d'aves irruptoras que se dirixen al sur, Suroeste y Sureste. Poques, sicasí, algamen la Península Ibérica polo qu'hasta agora sabemos.

Sicasí, hai que señalar que los picos picapinos anillados dieron recuperaciones bien al Sur. Asina, unu marcáu como pollu en Noruega foi recuperáu en payares del siguiente añu, coincidiendo cola irrupción de 1962, en Basses Pyrenées (Francia) a 1830 km. al suroeste del so llugar de anillamiento, yá mui cerca de la frontera española. En Guipúzcoa nota ciertu aflujo serondiegu que s'abarrunta pudiera ser de picapinos extrapirenaicos, pero esto había que comprobalo con captures, porque tamién los nativos mover dende'l monte escontra zones costeres poblaes con abondosu pinar de Pinus radiata. Les irrupciones afecten a la subespecie Dendrocopos major major y la so determinación nun ye difícil: el permediu alar ye considerablemente mayor, 141 mm frente a 127 mm de hispanus. Bernis (1970) resume datos d'irrupciones de picapinos y almite la posibilidá de que dalguna d'estes aves pueda llegar hasta Cataluña, considerando que, a lo menos, una d'elles anillada como invernante na Camarga francesa foi recuperada nel centru de Rusia dos años más tarde en plena nidificación.

Nome común

Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés col nome común picatueru.

Enllaces esternos

• [1] ebird.org - Pico picapinos - Dendrocopos major - Picatueru - (n'inglés).
• [2]luontoportii, Nature gate - Pico picapinos - Dendrocopos major. (castellán).

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Dendrocopos major.

• Datos: Q26209
• Multimedia: Dendrocopos major
• Especies: Dendrocopos major