Wikipedia

Edgar von Wahl

(Redirixío dende Edgar de Wahl)

Edgar von Wahl, tamién llamáu Edgar de Wahl, (11 d'agostu de 1867, Olviopol (en) Traducir – 9 de marzu de 1948, Tallín) foi'l creador de la llingua auxiliar internacional llamada occidental o interlingue.

Edgar von Wahl
Vida
Nacimientu Olviopol (en) Traducir, 11 d'agostu de 1867[1]
Nacionalidá Bandera de Rusia Imperiu Rusu  1918)
Bandera d'Estonia Estonia  (1918 -
Muerte Tallín, 9 de marzu de 1948[1] (80 años)
Familia
Padre Oskar von Wahl
Madre Lydia Amalie Marie von Husen
Pueblu Wahl
Estudios
Estudios Universidá Estatal de San Petersburgu
Academia Imperial de Artes (es) Traducir
Llingües falaes esperantu
Idioma occidental
Ido
alemán
rusu
estonianu
francés
Oficiu llingüista, esperantista, idista (es) Traducir, profesor, políticu
Emplegadores Tallinn Secondary School of Science (en) Traducir
Serviciu militar
Cuerpu militar Armada Imperial Rusa (es) Traducir
Cambiar los datos en Wikidata

Biografía

editar

De Wahl foi educáu en San Petersburgu y voluntariamente completó'l serviciu militar na Armada Imperial Rusa. En 1894, camudar a Tallín, onde vivió casi'l restu de la so vida. Trabayó como maestru d'escuela, dando clases en delles escueles de Tallín. Antes y mientres la Primer Guerra Mundial, tamién foi conceyala de la ciudá de Tallin.

Edgar de Wahl dedicar a la llingüística como pasatiempu, nun la había estudiáu y nun faía trabayu profesional como llingüista. L'interés de De Wahl poles llingües, y especialmente poles llingües artificiales, surdió yá cuando estudió en San Petersburgu. Empezó como defensor del volapük y depués arreyóse nel esperantu, siendo unu de los primeros esperantistes. Na última década del sieglu XIX, sicasí, empezó la busca d'un nuevu idioma internacional ideal, qu'en 1922 llegó a la introducción d'un idioma llamáu occidental ysobremanera, la publicación de la revista Kosmoglott, que tenía la intención de promover l'idioma.

de Wahl arrenunció a la oportunidá de reasentarse n'Alemaña en 1939, quedar n'Estonia y foi lleváu al hospital psiquiátricu de Seewald mientres la ocupación alemana. En 1945, mientres taba nun hospital psiquiátricu, escapó por pocu de la deportación y morrió ellí en 1948.

En 1949, l'idioma que creó foi renombráu interlingue, y con esti nome inda se conoz principalmente anguaño.

Orixe

editar
 
Escudu d'armes de la familia Wahl.

Edgar von Wahl yera miembru de la llinia Päinurme non reglamentada de los Wahls (Haus Assick). El bisagüelu de Edgar von Wahl foi Carl Gustav von Wahl, quien adquirió les casones Pajusi, Tapik y Kavastu y tamién foi'l propietariu de Kaave Manor por un curtiu tiempu. Carl Gustav von Wahl tuvo un total de 14 fíos de dos matrimonios, de los cualos baxaron delles llinies de Wahl.[2]​ Unu d'ellos, el güelu de Edgar von Wahl, Alexei von Wahl, un funcionariu que mercó Päinurme en 1837, sentó les bases de la llinia Päinurme. Amás, foi inquilín en Taevere Manor, onde nació'l padre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl (1841-1906).[3]​

Los raigaños de Edgar von Wahl estender en parte a Inglaterra. Una de les sos bisagüeles, Henriette Edwards, la primer esposa de Carl Gustav von Wahl, yera fía del comerciante inglés George Edwards. Otra bisagüela, Kornelia Elisabeth Knirsch, esposa de Alexei von Wahl, foi madre de Marie Turner d'Inglaterra.[2][3]

El padre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl, un inxenieru ferroviariu d'oficiu, casar con Lydia Amalie Marie von Husen (1845-1907) en Tallin en 1866.[3][4]

Biografía

editar

Infancia y mocedá

editar

Edgar von Wahl nació n'Olviopol, Ucraína, el 23 d'agostu de 1867. Los sos padres camudárense ellí porque Oskar von Wahl empezó a trabayar nel ferrocarril Odesa-Balta-Krementšuk-Járkov en 1866.[5] Hai datos contradictorios sobro'l llugar exactu de nacencia de Wahl. Como regla xeneral, la ciudá de la so nacencia ye la ciudá de Olviopol, pero hai fontes[4][6] qu'inclúin la ciudá de Bogopil (tamién Bogopol) cerca d'Olviopol, al otru llau del ríu Bug del Sur, como'l so llugar de nacencia. Dambes ciudaes fueron identificaes en delles fontes.[7][8]

A más tardar en 1869, la familia Wahl camudar a Krementšuk. Los dos hermanos de Wahl nacieron ellí: Oskar Paul Karl, que morrió cuando yera un ñácaru en 1869, y Arthur Johann Oskar (fináu en 1951) en 1870. Los dos hermanes de Wahl, Lydia Jenny Cornelia (1871-1917) y Harriet Marie Jenny (1873-1920) nacieron en Tallin y Jenny Theophile (finada en 1961) en San Petersburgu en 1877.[3]

La familia camudar a San Petersburgu en 1876 dempués del periodu entemediu en Tallin. Nel mesmu añu, Edgar von Wahl empezó a estudiar nel 3.er Ximnasiu de San Petersburgu, graduándose en 1886. Depués estudió arquitectura y más tarde pintura na Facultá de Física y Matemátiques de la Universidá de San Petersburgu y na Academia d'Artes de San Petersburgu. Dempués d'ingresar a la universidá en 1886, Wahl xunióse a la corporación alemana báltica Nevania, qu'operaba en San Petersburgu, onde tamién ocupó'l cargu de tesoreru nel semestre de seronda de 1891. Wahl graduar de la Universidá de San Petersburgu en 1891 y recibió un diploma como profesor de dibuxu na Escuela Primaria de l'Academia d'Artes en 1893.[9][10][11]​​ Dempués de graduase de la universidá, Wahl trabayó de volao como maestru sustitutu en San Petersburgu na seronda de 1891, solo pa ingresar al serviciu militar.[12]

Wahl aprendió dellos idiomes cuando yera neñu y adolescente. De neñu, adquiriera conocencies d'alemán, rusu, estoniu y francés, na escuela secundaria cimera estudió llatín y griegu antiguu, y español na universidá.[9] Amás d'estos, foi capaz de faese entender n'otros nueve idiomes. Según les mesmes palabres de Wahl, yá tuviera'l deséu d'inventar un nuevu idioma cuando yera neñu. Pa los xuegos indios, desenvolvió un "idioma indiu" personal, que la so gramática basó nel griegu y l'estoniu.[13][14]

Serviciu militar

editar
 
Edgar de Wahl con un uniforme de la marina rusa en 1914.

En 1892, de Wahl ufiertóse como voluntariu para sirvir na Armada rusa. Mientres el so serviciu, de Wahl viaxó estensamente, visitando les isles del Caribe y los Estaos Xuníos, ente otros. A principios de 1894, recibió'l rangu de mitchman y retiróse poco dempués.[9]​ Nel branu de 1904, Wahl foi llamáu al serviciu activu nuevamente. Sirvió na Flota del Bálticu hasta ochobre de 1905. Coles mesmes, nun participó nes batalles de la Guerra Ruso-Xaponesa.[15]

Según les memories de Olev Mikiver, el difuntu artista estoniu que conoció a de Wahl de cerca na so mocedá, tuviera bien arguyosu del so uniforme d'oficial de la era zarista y dacuando llevar décades más tarde:

E. de Wahl, a éstes fuera oficial de l'Armada del zar a una edá temprana y, según les sos palabres, reprimió la rebelión d'un marineru en Sveaborg, el puertu militar o fortaleza marítima de Helsinki, agora llamada Suomenlinna, en 1905 o 1906. Tien de considerar esti tiempu sagráu, porque décades más tarde, por casu, na boda de la mio hermana, apaeció con un uniforme zarista.
Memories de Olev Mikiver, publicáu en 1993[16]

Sicasí, yera poco probable que de Wahl participara na represión del llevantamientu de Viapor, yá que yá fuera lliberáu del serviciu aquel día.[15]​ Según dellos informes, de Wahl foi reintroducíu nel serviciu activu mientres la Primer Guerra Mundial.[17]

Mientres el so serviciu na Armada rusa, Wahl foi galardonáu col 2º y 3º rangu de la Orde de San Estanislav y el 3º rangu de la Orde de Santa Ana.[18]

Dende 1921 de Wahl tamién foi rexistráu como oficial de reserva de la República d'Estonia.[19]

Principios del periodu de Tallin

editar

A finales de 1894, de Wahl camudar a Tallin, onde pasó la mayor parte de la so vida futura. Na seronda del mesmu añu, recibiera'l puestu de profesor de matemátiques y física na Escuela Secundaria de Ciencies de San Pedro en Tallin. Siguió enseñando dibuxu na la Escuela Femenina Baronesa von der Howen, na Escuela Hanseática, na Escuela Catedralicia y n'otros llugares.[9]​ La so enseñanza foi atayada namás mientres el so tiempu nel serviciu militar.[12]​ L'estilu d'enseñanza de Wahl foi descritu nes sos memories por Aleksander Veiderma, un educador posterior qu'estudió na Escuela Real de San Pedro de 1906 a 1909:

Les matemátiques y la física tamién fueron enseñaes por Edgar von Wahl, un ex oficial naval que siempres tenía dellos comentarios pegadizos sobro un eventu o persona. Taba bellamente puercu na realización d'esperimentos de física: de cutiu los instrumentos y los vidrios rompíense. La so actitú escontra los estudiantes yera simple, lo que tamién se confirma col llamatu de Sass.
Memories de Alexander Oddma[20]

A principios de sieglu, empezó l'actividá publicista más activa de Wahl. Publicó artículos rellacionaos cola llingüística en publicaciones especializaes, según escritos en dellos periódicos y revistes de Tallin.[21]

Conceyal de la ciudá antes y mientres la Primer Guerra Mundial

editar

Amás d'ocupar l'oficiu docente, de Wahl tamién entró en política antes del españíu de la Primer Guerra Mundial. En 1913 foi escoyíu miembru del conseyu de la ciudá de Tallin. Nel mesmu añu, convertir en miembru del comité del conseyu pa la protección de monumentos d'edificios antiguos. A pesar de la so posición docente, Wahl nun s'ocupó de los problemes d'educación nel Conceyu Municipal. Yera un asistente activu nes xuntes del conseyu, pero falaba poco.[22]

Dempués del empiezu de la Primer Guerra Mundial, los alemanes que vivíen nel Imperiu rusu fueron sometíos a represiones, que tampoco dexaron a de Wahl dafechu intactu. Por casu, cerróse'l Club Noble de Tallin, del que Wahl fuera miembru.[23] Na seronda de 1914, atopar nel centru d'una campaña de propaganda pa camudar los topónimos alemanes. Como conceyal de la ciudá, participó en discutinios sobro'l cambéu del nome de la ciudá de Tallin, que siguió a la propuesta del alcalde Jaan Poska de reemplazar el Revel de fala alemana con Kolyvan del idioma rusu antiguu (al faelo, usóse'l nome incorrectu Kalyvan nel discutiniu del asuntu). de Wahl afayó que los nomes más antiguos de la ciudá yeren Ledenets o Lindanisa. Tamién taba interesáu en cuántu costaría camudar el nome, que se dicía que fuera recibíu con "rises xenerales" nel conseyu. Los votos necesarios pa camudar el nome finalmente recoyéronse nel conseyu, pero'l cambéu en sí nun se realizó.[24]

de Wahl tamién foi escoyíu pal conseyu de la ciudá en 1917 nes elecciones celebraes xusto antes de la Revolución de Febreru. Nel nuevu conseyu, convertir en miembru del departamentu de bomberos, la educación pública y los comités d'asuntos de cases d'enfotu de la ciudá, y tamién siguió como miembru de la Comisión de Construcción de Monumentos. Sicasí, n'agostu de 1917, escoyóse un nuevu conseyu, y cesaron les actividaes polítiques de De Wahl.[25]

Vida nuna Estonia independiente

editar

En febreru de 1918, nel momentu de la declaración d'independencia, de Wahl espresara'l so deséu de convertise en miembru del escuadrón d'aplicación de la llei. El permisu d'armes foi-y escritu pol so estudiante, quien dende entós recordó esti fechu:

Ente los que queríen faer armes, sola alcordanza a unu: el mio profesor de física, de Wahl. Creo recordalo pol estáu d'ánimu que podría surdir na alma d'un mozu estudiante cuando'l so maestru píde-y un arma.
N. Rg. ex estudiante d'escuela real con iniciales en 1934[26]

En 1919, Peetri Reaalkool estremar en dos: la Escuela Secundaria de Ciencies de Tallin n'idioma estoniu y la Escuela Secundaria de Ciencies Alemana de Tallin n'idioma alemán. de Wahl siguió como profesor nesta postrera, onde impartió clases de matemátiques, física, xeografía, cosmografía y dibuxu.[27]​ Los estudiantes de cutiu diben a trabayos de siguimientu na so casa na cai Eha, que foi diseñada n'estilu marineru y, poro, foi moteyada la cabana" ente los estudiantes.[28][29]​ Ente los estudiantes, de Wahl yera un maestru popular que taba particularmente dedicáu a enseñar xeografía, probablemente porque viaxara enforma. Los estudiantes tamién quedaron impresionaos pol fechu de que de Wahl yera miembru del Club inglés, qu'operaba na escuela.[30]​

Yera bien directu, polo que podía entrar en conflictu con otros maestros. Por casu, nun-y gustaba l'arte moderno, fechu qu'espresó abiertamente mientres una visita a una esposición d'arte per invitación del profesor d'arte de la escuela. Comparó l'arte moderno col comunismu:

¡Modernu! ¡Asina que enseñái a los mozos el comunismu! ¡Hai daqué modernu neso tamién!
Palabres supuestamente pronunciaes nun momentu y llugar desconocíos por Edgar von Wahl[31]

de Wahl xubilóse a mediaos de la década de 1920, pero siguió enseñando a tiempu parcial hasta 1933. Dempués de la so xubilación, dedicar a los sos pasatiempos, especialmente a los idiomes artificiales que se convirtieren nuna cuestión personal dende los díes de San Petersburgu.[32]​ Tamién foi editor de la revista Estländische Wochenschau de 1929 a 1930.[33]​ Casi coles mesmes, el so interés nel adivín francés del sieglu XVI Nostradamus y les sos predicciones intensificáronse, de lo que faló nuna entrevista con The News nel branu de 1932.[34]

Mientres la Segunda Guerra Mundial

editar

En 1939, a diferencia de los sos seres queríos, de Wahl nun se foi nel cursu del reasentamiento y decidió quedase n'Estonia. de Wahl, que representaba la idea paneuropea idealista, nun yera del presto del gobiernu nacionalsocialista d'Alemaña. Inclusive llamó al estáu alemán un "tao termita". La razón para quedase n'Estonia tamién puede ser que cuando se foi, tendría de dexar tras los sos estensos archivos, y el peligru de terminar nuna casa de retiru n'Alemaña puede xugar un papel, como-y asocediera a dalgunos de los sos conocíos.[33][35]

de Wahl tamién se caltuvo alloñáu de la reubicación posterior que tuvo llugar na primavera de 1941. Sía que non, taba al tantu de la reubicación posterior, porque cuando se-y preguntar sobro los sos planes, respondió, ensin dexar duldes de que la so decisión yera quedase n'Estonia:

Esti Hitler, esti llocu, prohibe la mio llingua en tolos países que conquista. ¡Esti tipu ta llocu!
Edgar von Wahl nel iviernu de 1941[36]

Nel primer añu de represiones soviétiques, de Wahl llogró escapar. Dempués del empiezu de la ocupación alemana, foi sospechosu d'actividaes antiestatales. de Wahl foi arrestáu'l 12 d'agostu de 1943, por causa de cartes unviaes a Posen, el so cuñáu, pero enredáu na censura en Königsberg en xunetu d'esi añu, nes que predixo l'españíu d'un llevantamientu en Polonia y aconseyó a los seres queríos que vivíen ellí que se fueren a Alemaña[35][37]​:

Cabo señalar que dempués de la disolución del bolchevismu, alredor de 1944, cuando les fuerces xermanu-aliaes averar dende'l norte a la peligrosa Asia Menor para erradicar el llevantamientu árabe, pero non antes, ye bien probable que al retirar les tropes de les tierres conquistaes per Alemaña, los polacos intenten empecipiar un llevantamientu (yá tienen campamentos secretos d'armes), y depués la llarga disputa d'odiu puede convertise nuna masacre particularmente despiadada que vive n'antigües aldegues y casones polaques. Los bálticos tán en peligru. Poro, quiero alverti-y a usté y a tolos demás que s'atopen na mesma situación y pidi-yos qu'abandonen Wartegau si ye posible, o siquier cualesquier mediu d'escape cuando españe'l llevantamientu árabe. Esplega'l Reich a tiempu. Pido qu'esta carta, que lu escribí agora, en xunetu de 1943, calténgase como documentu y, si ye posible, apurrir a otros por que la esaminen.
Carta d'Edgar von Wahl a Lieselotte Riesenkampff en Tallin el 18 de xunetu de 1943[38]

Na mesma carta, Wahl señaló que predixera primeramente l'ataque a Pearl Harbor y l'españíu de la guerra ente los Estaos Xuníos y Xapón. de Wahl nun negó lo qu'escribió mientres l'audiencia y repitió delles de les acusaciones feches ellí, "creyendo firmemente" na veracidá de les sos predicciones. de Wahl tuvo recluyíu mientres dalgún tiempu nel campu de trabayu y educación de Tallin, pero'l testimoniu dáu mientres el so interrogatoriu foi consideráu estrañu pol SD y, poro, fixo que de Wahl fuera esamináu na clínica nerviosa de Seewald. Ellí diagnosticáron-y debilidá na vieyera y dexar nun hospital psiquiátricu, lo que tamién lo salvó de la posible pena de muerte. Wahl tamién foi defendíu por dellos parientes cercanos y amigos qu'afirmaron que nun yera responsable de los sos actos.[35][37]​

Mientres el bombardéu de marzu de 1944, l'archivu de De Wahl foi destruyíu, lo que foi un gran shock pa él. Trés años más tarde, nuna carta al occidentalista finlandés A. Z. Ramstedt, recordó que lo qu'asocediera yera un verdaderu desastre, mientres el cual perdiéronse munchos materiales irremplazables y únicos.[37][39]

Últimos díes y muerte

editar
 
Llábana de Edgar de Wahl en Pajus.

La llista d'acciones de deportación alemanes compilada en febreru de 1945 incluyía'l nome de De Wahl, al igual que otru alemanes qu'entá vivíen n'Estonia. Mientres la so deportación n'agostu, sicasí, de Wahl taba ente una docena de persones que nun fueron deportaes o que'l so paradoriu nun pudo ser determináu. Anque les razones de la fuga de De Wahl nun se conocen con exactitú, sábese qu'en dellos casos el xefe del grupu de trabayu que llevó a cabu la deportación tomó la decisión de nun tomar a los enfermos graves o discapacitaos, la decisión puede ser influyida pola opinión del personal del hospital. Poro, foi la so presencia nun hospital psiquiátricu lo que probablemente salvó a de Wahl per segunda vegada.[40][41]

Dempués d'escapar de la deportación, de Wahl entá llogró caltener correspondencia con colegues estranxeros. Ye posible que los médicos de Seewald reconocieren la so dedicación a la filoloxía cuando fixo posible la comunicación col mundu esterior.[40]

Wahl morrió a les trés de tardar el 9 de marzu de 1948.[42] ​ Foi soterráu'l 14 de marzu nel campusantu Alexander Nevsky en Tallin.[43]​ En 1996, los restos de De Wahl fueron soterraos de nuevu nel campusantu señorial de Pajus, onde tamién s'atopa la capiya de la familia de Wahl.

Occidental

editar

Antecedentes

editar

Los esfuerzos de Wahl para crear un idioma nuevu ya ideal para la comunicación internacional empezaron con un interés xeneralizáu nos idiomes artificiales nel Imperiu rusu a finales del sieglu XIX y principios del sieglu XX. En San Petersburgu, de Wahl interesóse primero nel volapük apocayá creáu, y depués pol esperantu. En dalgún momentu ente 1887 y 1888, de Wahl, al traviés del so padre, conoció al so colega Waldemar Rosenberger, que taba comprometíu col volapük nesi momentu, polo que Wahl primeramente xuntóse a este mesmu idioma. Convertir nun activu defensor del volapük, pero bien llueu, na primer metá de 1888, conoció l'esperantu y camudó a él.[44]​ Paul Ariste escribió que de Wahl convirtióse rápido nun defensor de Ludwik Zamenhof y el so trabayu dempués de familiarizase col primer llibru de testu d'esperantu publicáu en 1887. Foi unu de los fundadores d'Espero, la primer sociedá d'esperantu de Rusia, fundada en San Petersburgu en 1891, y tamién se convirtió en corresponsal de la revista La Esperantisto. Tradució ficción rusa al esperantu y compiló un diccionariu esperantu-español.[45][46] Dizse qu'inclusive viaxó a Varsovia pa visitar a Zamenhof.[47]​

Sicasí, de Wahl nun se xuntó de forma definitiva al esperantu, sinón qu'empezó la busca d'un nuevu idioma artificial, Paul Ariste les razones poles que lo fixo:

Tenía un calter inquietu, siempres daqué nuevu. Por cuenta de esta traza, cuando yera más nueva, inclinárase cada vez más a abogar por nuevu diseños pa idiomes artificiales [...].
Paul Ariste en 1967.[45]​

Según Jaan Ojalo, Wahl alloñar del esperantu dempués de que la mayoría de los esperantistes refugaren les propuestes pa reformar l'idioma en 1894.[48]​ Delles propuestes de reforma vinieron del propiu Wahl.[49] D'acordies con Ojalo, Wahl consideraba que l'esperantu tamién yera "a priori". Afayó que l'idioma internacional ideal tien de ser más natural y comprensible inclusive ensin aprender. D'acordies con Ojalo, Wahl tamién consideraba que l'esperantu yera demasiao democráticu, lo qu'amenacia la cultura occidental.[48]

Creación ya introducción

editar
 
EEl símbolu del occidental, que representa una tilde dientro d'un círculu, introducióse antes de 1934 y foi escoyíu ente delles variantes por cuenta de la so simplicidá y simbolismu que se refier a la comunicación.[50]

de Wahl dio los primeros pasos pa crear un nuevu idioma nos últimos años del sieglu XIX. En 1896 y 1897 publicó dos artículos na revista Linguist publicada en Hannover, nos que presentó les sos idees. Casi coles mesmes, Rosenberger, que conociera a de Wahl na última década del sieglu y yera nesi momentu presidente de l'Academia de Volapük de San Petersburgu, presentó a los miembros de l'academia un nuevu idioma de la so propia creación: el idiom neutral. A partir de 1906, Rosenberger tamién publicó la revista Progres nun nuevu idioma en San Petersburgu. Na mesma publicación, de Wahl fixo les sos propies propuestes en 1906 pa reformar l'idioma, que Rosenberg adoptó un añu dempués. A pesar de la reforma, el idiom neutral nun ganó popularidá y esmorecióse. Coles mesmes, de Wahl desenvolvió'l AULI (Auxiliari Lingue International), que se basaba nes llingües romances, que se convirtió na etapa entemedia del occidental, y introducir en 1909 en revistir Academia pro Interlingua – Discussiones. En 1911, de Wahl formuló la regla de formación de palabres que formó la base del occidental.50​51​

En 1916, los entusiastes del idioma artificial rusu fundaron l'Asociación Cosmoglot en San Petersburgu. de Wahl nun foi unu de los fundadores de l'asociación, pero más tarde xunióse a ella, al igual que'l llingüista estoniu Jakob Linzbach. de Wahl convertir en voceru de la escuela naturalista" na sociedá; allanando asina'l camín pa la creación del occidental. Colos acontecimientos revolucionarios de 1917 y la salida de los sos miembros de San Petersburgu, les actividaes de l'asociación esmoreciéronse y terminaron por completu en 1921, pero recuperar en Tallin nel mesmu añu. Les actividaes de l'asociación fueron alicaes por de Wahl xunto con Linzbach, y el nome de l'asociación camudar a Cosmoglott. Tamién se caltuvieron llazos colos antiguos miembros de l'asociación, qu'agora operaben en dellos países europeos. de Wahl tamién foi l'editor de la revista Cosmoglott publicada pola asociación de 1922 a 1926. Nel primer númberu de la mesma revista, de Wahl introdució l'idioma artificial que creó, l'occidental. De 1923 a 1928, tamién introdució l'idioma na publicación seriada Occidental, unic natural, vermen neutral y max facil y comprensibil lingue por International relationes. de Wahl publicó un llibru en 1925 tituláu Radicarium directiv del lingue International (Occidental). En 8 lingues.52​53​54​

Espardimientu

editar

Nel primer númberu de la revista, tamién se publicar unu de los primeros intentos de la sociedá de ganar atención internacional poles sos actividaes. Esto ye, imprimióse una carta unviada a la Sociedá de Naciones el 5 de setiembre de 1921, encamentando la introducción d'un llinguaxe perfectu, non necesariamente'l más común de comunicación ente los pueblos, que s'adquiriría fácilmente. Con cuenta de atopar un idioma fayadizu, encamentóse que se celebrara un concursu y que los candidatos fueren evaluaos por un comité d'espertos convocáu pola Sociedá de Naciones. La Sociedá de Naciones refugó la propuesta.[51][52]

A pesar del fracasu na Sociedá de Naciones, l'occidental atraxo a munchos entusiastes del alloriáu, pero los esperantistes caltuviéronse fieles al so idioma. Según Paul Ariste, hubo contradicciones ente los idistas, y dempués de l'apelación personal de Wahl pa empezar a promover l'occidental.44​ En paralelu col aumentu de la popularidá de la llingua, l'actividá de Cosmoglotta menguó, y l'eventu de conmemoración d'avientu de 1928 para Rosenberger, quien morrió 10 años antes, foi consideráu l'últimu eventu conocíu de la sociedá.[53]

 
Edgar von Wahl con occidentalistas en Viena en 1927: d'esquierda a derecha Hanns y Johann Robert Hörbiger, Engelbert Pigal y Edgar von Wahl.

Sicasí, mientres la década de 1920, surdieron nueves sociedaes occidentales. En 1927, fundóse l'Asociación Internacional Cosmoglotta, qu'un añu más tarde pasó a llamase Occidental-Union. A partir de 1927, la revista Cosmoglott empezó a publicar en Viena en llugar de Tallin baxu'l nome de Cosmoglotta. Nel últimu númberu publicáu en Tallin, de Wahl publicó, ente otres coses, el poema de Lydia Koidula baxu'l títulu "Max car donation". Para de Wahl personalmente, la popularidá del nuevu idioma traxo sonadía internacional. Fixo presentaciones en dellos países europeos y comunicóse estrechamente con llingüistes. En 1939, foi probablemente l'únicu estoniu en ser convidáu a la V Conferencia llingüística en Bruxeles.[33][35][54]​ Per otru llau, de Wahl siguió siendo un aficionáu. Les sos actividaes llingüístiques nunca algamaron problemes llingüísticos teóricos más amplios, sinón que se llindaron a construyir el so propiu idioma artificial y encetar cuestiones rellacionaes.[55]

L'occidental nunca algamó una popularidá comparable a la del esperantu, anque de Wahl quixera crear un idioma ideal pa la comunicación internacional. A diferencia del esperantu, que se convirtió nun idioma popular ente los movimientos obreros, los falantes d'occidental nel periodu de entreguerras yeren predominantemente intelectuales d'Europa occidental.[45]

En 1949, dempués de la muerte de Wahl, l'occidental pasó a llamase interlingue pa esaniciar la referencia a Occidente y faer que l'idioma fuera más internacional. Según Pekka Erelt, el nome rellacionáu con "Occidente" de la llingua ralentizó la so espansión nel bloque del Este. Dempués del cambéu de nome del idioma, la Occidental-Unión convertir na Interlingue-Union como lo ye güei. L'asociación tien la so propia academia y la revista Cosmoglotta sigui siendo publicada pola asociación.[35][54][56]

Vida personal

editar

Familia Wahl

editar

casar con Maria von Hübbenet (1871-1933), la fía del médicu personal de la Gran Duquesa Maria Pavlovna, en San Petersburgu en 1894. Tuvieron cinco fíos: Johann o Hans (1895-1968), Guido (1896-?), Ellen (nacida y finada en 1900), Anatol (1903-1972) y Lydia Maria (1907-1989). El matrimoniu eslleir en 1913, dempués de lo cual Johann, Guido y Lydia quedar col padre de María. Anatol quedar cola so madre, que se camudó a Finlandia, y dalgún tiempu dempués Lydia María tamién foi ellí. Los fíos mayores de De Wahl camudárense a Alemaña al empiezu de la Primer Guerra Mundial y taben sirviendo nel exércitu alemán na guerra. Guido pasó un curtiu tiempu de vacaciones en Tallin mientres la ocupación alemana, pero a finales d'anguaño sumió na guerra.[57]​ Según otros datos, en 1919 morrió nuna batalla colos bolcheviques cerca de Tukums, Letonia.[7]​ Los dos fíos del fíu mayor de Wahl, Johann, Volker (nacíu en 1935) y Asko (nacíu en 1937), viven n'Alemaña y participen nes actividaes de l'Asociación de Caballería del Bálticu ellí.[58]​

En 1914, de Wahl casar con Agnes Riesenkampff. Al igual que'l so maríu, Agnes yera maestra, y daba de ximnasia en delles escueles de Tallin.[59] En 1917, tuvieron una fía, Veronika.[58] El segundu matrimoniu de Wahl duró hasta 1941, cuando Agnes foi arrestada y fusilada pol NKVD.[60]

Pasatiempos

editar

Amás de la llingüística, Edgar de Wahl practicaba'l saléu n'alta mar. En 1895 convertir en miembru del Club Náuticu Marítimu Imperial d'Estonia, y nos años siguientes tomó parte activa nes sos actividaes, siendo miembru del so comité técnicu y siendo el secretariu del club. Tamién produció un anuariu dedicáu al 25 aniversariu del club en 1913. En 1922, de Wahl convertir en miembru honorariu del club. Foi propietariu de dellos barcos a lo llargo de los años, unu de los cualos, un ketch llamáu Auli, dizse que foi diseñáu por él mesmu.[61]

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Afirmao en: Baltisches biografisches Lexikon digital. Apaez como: Edgar von Wahl. Data de consulta: 9 ochobre 2017. Llingua de la obra o nome: alemán.
  2. ↑ 2,0 2,1 Ena von Harpe. Carl Gustav v. Wahl. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 35–43.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Ena von Harpe. Haus Assick. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 83–96.
  4. ↑ 4,0 4,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 295–296.
  5. ↑ Album Academicum der weil. drei Corporationen : A. Baltica in Zürich. B. Livonia in Carlsruhe. C. Baltica in Carlsruhe. Tartu 1900, lk 57. (kättesaadav ka DSpace'is)
  6. ↑ Ojalo (2000), lk 82.
  7. ↑ 7,0 7,1 Andreas Künzli. Edgar von Wahl (1867-1948): Aldonaj biografiaj notoj pri lia familia deveno kaj atentigo pri grava libro pri la genealogio de la familio von Wahl
  8. ↑ Stammtafeln nicht immatrikulierter baltischer Adelsgeschlechter. Band I. Tallinn 1932, lk 27.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296.
  10. ↑ Dieter von Wahl. Die deutsch-baltischen studentischen Verbindungen in Dorpat und Riga. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 288–294, siin lk 294.
  11. ↑ Hesse, lk 32, 178.
  12. ↑ 12,0 12,1 Hesse, lk 179.
  13. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 54.
  14. ↑ Volker von Wahl, lk 241.
  15. ↑ 15,0 15,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297.
  16. ↑ Olev Mikiver. Heites pilku tagasi: vesteid ajalehest "Teataja". Tallinn 2004, lk 45. Esimest korda ilmunud ajalehes Teataja, 9. juuni 1993.
  17. ↑ Volker von Wahl, lk 242.
  18. ↑ Ohvitseride teenistuslehtede kartoteek
  19. ↑ Edgar Vahl Eesti ohvitseride andmekogus.
  20. ↑ Aleksander Veiderma. Elu hariduse radadel: mälestused. Tallinn 2000, lk 141.
  21. ↑ Hesse, lk 179–180.
  22. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 298.
  23. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301.
  24. ↑ Aadu Must. Privilegeeritust põlualuseks: baltisaksa ühiskonnategelaste represseerimine Esimese maailmasõja ajal. – Esimene maailmasõda ja Eesti. Eesti Ajalooarhiivi Toimetised, nr 22(29), Tartu 2014, lk 15–107, siin lk 30–31, 33.
  25. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301–302.
  26. ↑ N. Rg. Koolipoisid. Isiklikke mälestusi meie iseseisvuse saabumispäevadelt. – Kaitse Kodu 1934, nr 4, lk 134–135, siin lk 135.
  27. ↑ Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... I: Tallinna Reaalkool 1917–1920. Tallinn 2011, lk 267.
  28. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 302.
  29. ↑ Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... II: Tallinna Reaalkool 1920–1940, Saksa Reaalkool 1919–1939. Tallinn 2011, lk 834.
  30. ↑ Karmo II, lk 818.
  31. ↑ Karmo II, lk 820.
  32. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 304.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 305.
  34. ↑ Uus maailmakeel Tallinnast. – Uudisleht, 4. juuli 1932.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 Pekka Erelt. Keelemees, kes nägi ette Pearl Harborit Eesti Ekspress, 16. jaanuar 2002.
  36. ↑ Volker von Wahl, lk 243.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 307.
  38. ↑ Edgar Wahli kiri Lieselotte Riesenkampffile Tallinnas, 18. juulil 1943. – Ajalooline Ajakiri 2016, nr 2, lk 309–311, tsitaat lk 310–311 (tõlkinud Reet Hünerson).
  39. ↑ Kiri Armand Ramstedtile Archiváu 2022-01-15 en Wayback Machine 30. märts 1947 Tallinnas.
  40. ↑ 40,0 40,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 308.
  41. ↑ Indrek Jürjo. Täiendusi baltisakslaste ümberasumise ja Eestisse jäänud sakslaste saatuse kohta NKVD arhiiviallikate põhjal. – Umsiedlung 60: Baltisakslaste organiseeritud lahkumine Eestist. Tallinn 2000, lk 109–134, siin lk 126.
  42. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 309.
  43. ↑ Morte de E. de Wahl Ric Bergeri kirjutatud nekroloog.
  44. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 55–56.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Ariste.
  46. ↑ Andreas Künzli. Eine neue Sprache für Russland und die ganze Welt Unabhängige Schweizer Interlinguistische Studien 2015, nr 3, lk 63.
  47. ↑ Lumiste, Võhandu, lk 484–485.
  48. ↑ 48,0 48,1 Ojalo (1987), lk 509.
  49. ↑ Edgar de Wahl. Interlinguistic reminiscenties – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 57.
  50. ↑ Engelbert Pigal. Li question del insigne de occidental – Cosmoglotta 1934, nr 92, lk 7.
  51. ↑ Künzli (2015), lk 13–14.
  52. ↑ KOSMOGLOTT e li Liga de Nationes – Kosmoglott 1922, nr 1, lk 3–5.
  53. ↑ Künzli (2015), lk 14.
  54. ↑ 54,0 54,1 Lumiste, Võhandu, lk 486.
  55. ↑ Dulitšenko (1987), lk 91–92.
  56. ↑ Cosmoglotta IE-Munde - Jurnal e information pri Interlingue (Occidental).
  57. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296, 299.
  58. ↑ 58,0 58,1 Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 299.
  59. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 300.
  60. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 306.
  61. ↑ Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297–298.

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Edgar_von_Wahl&oldid=4246266»