El Porto (Valdepares)

El Porto ye un llugar de la parroquia de Valdepares, nel conceyu d'El Franco, na zona noroccidental d'Asturies.

El Porto
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	provincia d'Asturies
Conceyu	El Franco
Parroquia	Valdepares
Partíu xudicial	Castropol
Tipu d'entidá	llugar
Nome oficial	El Porto (ast)
Códigu postal	33750
Xeografía
Coordenaes	43°33′46″N 6°50′24″W
El Porto El Porto (Asturies)
Altitú	4 m
Demografía
Población	20 hab. (2023)
Porcentaxe	2.82% de Valdepares
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

El pueblu d'El Porto ye un conxuntu formáu por un escenariu natural protexíu y per espacios ya inmuebles pertenecientes al dominiu públicu marítimu-terrestre, a los que s'acomuñar un acerbo de valores inmateriales formáu por oficios tradicionales, lleendes, y formes d'entender la vida venceyaos cola mar. Trátase del últimu exemplu de puertu tradicional de mampostería qu'esiste nel Cantábricu, representativu d'una forma de vida acomuñada al mar, de les tradiciones constructives de la industria portuaria y símbolu de la identidá de los habitantes de la zona. Esti puertu ye yá únicu nel Cantábricu pola so integridá y la so autenticidá y ta consideráu ente los más reconocíos paisaxes culturales d'Asturies Ye citáu por Fernández Salinas como unu de los paisaxes culturales d'Asturies.(Fernández Salinas, 2013).

Condiciones d'integridá y autenticidá

El pueblu d'El Porto destaca ente'l restu de los pequeños puertos pesqueros pola so autenticidá ya integridá.

Integridá

Trátase d'un puertu natural sobre'l que se construyeron distintes infraestructures cola antigua técnica de mampostería, yá utilizada nes instalaciones portuaries romanes. De los puertos del Cantábricu construyíos con esta técnica, ésti ye l'únicu nel qu'entá se caltienen na so práctica totalidá los murios de mampostería; nel restu dar# en cubrir con cementu la piedra orixinal en socesivos arreglos. Pertenez al tipu d'estructures que se caltuvieron ensin qu'hubiera un abandonu drásticu en nengún periodu históricu dende la Edá Moderna, sinón un relevu sectorial al traviés de distintes actividaes, que nun riquieron cambeos importantes. Esti tipu de tresformamientos tán perbién rexistraes por Antonio Muñoz Carrión, constituyendo lo que describe como un paisaxe industrial de calter evolutivu, y que constitúi un escenariu privilexáu pa la observación de los tresformamientos y los usos que les sociedaes fixeron de los sos recursos”.

Autenticidá

Les distintes estructures portuaries d'El Porto son un testimoniu de la evolución histórica de la una comunidá enraigonada nun pasáu industrial y nuna siguida actividá pesquera. L'altu grau d'integridá, se correlaciona cola autenticidá de les sos estructures. El Porto nun tuvo que reinventase p'afaese a la demanda turística y el caltenimientu de l'actividá pesquera dexó caltener vivos oficios y espresiones de tradición oral.

vista aérea del puertu de Viavelez, El Franco, Asturies.

Xeografía

El puertu d'El Porto ta asitiáu nel conceyu d'El Franco, nel occidente d'Asturies (coordenaes xeográfiques de la punta d'El Pollín: 43º 33´ 50´´ N y 6º 50´ 21´´ O).

Aportar al pueblu d'El Porto dende A Caridá, cabeza del conceyu, al traviés de la carretera llocal FR-3 o dende la N-634 al traviés de la carretera llocal FR-4.

Dende'l puntu de vista xeomorfolóxicu, El Porto disponer ente'l cantu de la rasa costera cantábrica y el nivel del mar, cayendo con distintes formes y pendientes y xenerando un conxuntu d'espacios compartimentado polos distintos escenarios que'l ríu Vío escavó antes de convertise nuna pequeña ría y desaguar al mar; ámbitu ocupáu pol puertu que se subdivide en trés darsenas interconectaes: redolada al desaguadoriu del ríu Vío, rada entemedia (la de mayor amplitú) y la próxima a la bocana (El Guñín).

La bocana del puertu alliniase cola formación de cantil nun ámbitu onde predominen los pedreros de mal accesu y con importantes condiciones d'avesida por causa de la so orientación. Los materiales xeolóxicos son, como na mayor parte d'Asturies, del Paleozoicu, alteriaos mientres el plegamientu herciniano y perteneciendo los d'esta zona a estrato que se correspuenden colos periodos del Cambrianu y del Ordovícicu.

Historia

Periodu balleneru, sieglos XVII y XVIII

En 1609 ta documentada l'actividá ballenera na zona al traviés de cartes de fletamento, poderes p'arrendar puertos, convenios d'armazón, manifestaciones de mercaderías y otros documentos d'armador vascos. Polos datos de captures la mayor actividá foi mientres los años cuarenta del sieglu XVII, dómina na que los puertos asturianos, y especialmente el d'El Porto, tienen un papel predominante moviendo a los puertos gallegos . El primer mapa nel qu'apaez El Porto ye l'Atles del Rei Planeta de Pedro Texeira, de 1634, lo que denota la importancia que debía de tener yá nesi momentu. Nesti testu indícase “y della [Ortiguera] a dos llegües se aze otru portizuelo xunto al qual ta otra aldega que dizen Viavélex”

Esti mapa pertenez a la dómina de pujanza del puertu d'El Porto como puertu con “armazones” balleneros. A partir de 1660 empieza un cayente nos rexistros de captures motiváu por varia causes, ente elles les guerres, les espediciones balleneres al Árticu, el descensu del preciu de la grasa y, finalmente, la desapaición de les ballenes na zona, siendo la última captura rexistrada en mariñes asturianes en 1772.

Na zona queden dellos topónimos d'orixe balleneru, como les talayes (puntos p'acolumbrar les ballenes), topónimu y avistadero que tamién apaez n'El Porto. La presencia de vascos n'Asturies y Galicia dexó amás l'establecimientu de sólides redes comerciales de cabotaxe pa tresportes de mineral y otres mercaderías.

La construcción nel estelleru, sieglos XVIII y XIX

Nel Mapa de Tomás López de 1777 apaez el puertu d'El Porto y según el catastro del Marqués de la Ensenada (1753, en llinia; figura 5), el puertu d'El Porto yera un llugar prósperu; de los trés tabiernes del conceyu, dos taben n'El Porto, que cuntaba amás con nueve Carpintería de ribera carpinteros de ribera, dos lancha de pescar, una embarcación que s'arrienda pa viaxes comerciales, dos pinazas y 22 marineros.

Les Memories Históriques del Principáu d'Asturies (Carlos González de Posada, 1794) menten un censu de 40 vecinos. Esta información censal ye bien paecida a la que da Pascual Madoz para mediaos del sieglu XIX: 48 vecinos y 437 almes: “Na mariña [de la parroquia de Valdepares] esiste'l puertu El Porto col so estelleru, que correspuende a esta feligresía y a la de Mohíces...”.

La razón d'esta prosperidá deber a les actividaes venceyaes col puertu: la navegación de cabotaxe, la pesca y l'estelleru. Nel sieglu XVIII El Porto taba yá consolidáu como puertu del conceyu d'El Franco, según esprender de les informaciones recoyíes nel Diccionariu Xeográficu de Tomás López (c. 1798-1799). Nél indícase que yá entós se construyíen ellí “llanches pa pesca y navíos pa navegar y comerciar munchos d'esta mariña”; apurre datos detallaos sobre'l tonelaxe de los barcos con base nel puertu y méntase el tresporte de madera y cal con destín a El Ferrol, según la llegada de mineral de fierro dende Vizcaya. Esti documentu menta igualmente la necesidá de realizar obres de meyora nel puertu, yá que a ésti “allegaren munches más embarcaciones si tuviera medios pa fabricar un muelle dientro d'él pa la defensa de les embarcaciones, qu'escarez, mayormente habiendo mar alta” (trescripciones recoyíes del Plan Especial d'El Porto, 2005).

Uriarte Ayo (2012), nel so artículu sobre'l mineral vizcaín y el cabotaxe pol Cantábricu referir a los fletes que'l puertu de Mundaka intentó imponer al d'El Porto (nomada Viabélez nos documentos consultaos) pa tresporte de mineral en 1791. Y yá se rexistren en 1840 nueve viaxes a El Porto sumando 4.970 quintales. Nesta dómina, como se va detallar más palantre, l'estelleru del pueblu ta nel so apoxéu. La esistencia d'estelleros ta acreditada dende mediaos del sieglu XVIII. Amás de los nueve carpinteros de ribera del Catastro del Marqués de la Ensenada, les citaes Memories históriques del Principáu d'Asturies de González de Posada (1794) menten espresamente la calidá del estelleru, onde se construyíen “los bergantinos más veleros de tola mariña”

Detalle de les Memories históriques del Principáu d'Asturies referíu a El Porto 
http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000052015&page=50 

Esta fama enllargar nel sieglu XIX: “El Puertu d'El Porto tuvo importancia na guerra de la Independencia, pos n'el so estelleru construyíen los bergantinos más rápidos de la mariña del N.” (Castañón, Cañada y Mases, 1970, T. XIV, 169). A la perfeición y baratura con que se constrúi nos sos estelleros” tamién se fai referencia nel Plan xeneral pal allumáu marítimu de les mariñes y puertos d'España ya islles axacentes propuestu pola Comisión Especial de Faros (Ministeriu de Comerciu, Instrucción y Obres Públiques, 1847). Detalle del Plan xeneral pal allumáu y abalizamientu de les mariñes d'España ya islles axacentes http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000174057&page=32

A mediaos del XIX los estelleros más importantes d'Asturies taben alcontraos nel estremu occidental: El Porto y La Llinera (Castropol) primero, Navia y El Espín (Cuaña) pocu dempués. El so pujanza esplicar pola disponibilidad na zona de bones maderes, pero sobremanera pol estímulu que supunxo la gran demanda de barcos realizada poles cases de comerciu d'Antonio de Cases y de Francisco Antonio de Bengoechea, dambes de la llocalidá lucense de Ribadeo, les más importantes de tol Cantábricu. Les Cases encargaron 18 buques a los estelleros d'El Porto y 7 a los de La Llinera, que sumaben en xunto más de 3.000 tonelaes de rexistru brutu; y los Bengoechea fixeron lo propio col estelleru de La Llinera, onde construyeron 28 buques, llegando a tener saleando en 1857 una flota de 16 buques.

La importancia de los estelleros d'El Porto ente 1840 y 1880 poner de manifiestu nesta tabla.

	1840-1845	1846-1850	1851-1855	1856-1860	1861-1865	1866-1870	1871-1875	1876-1880	Total	% sobre total
El Porto	557	971	1722	2153	408	618	656	---	7085	34,8
424	888	1437	721	686	739	404	89	5388	26,5
---	231	693	1359	234	148	177	95	2937	14,4
Xixón	---	1035	56	384	37	50	62	---	1624	8,0
Avilés	226	230	---	526	---	---	---	51	1033	5,1
Ḷḷuarca	---	---	44	594	72	---	---	---	710	3,5
---	---	58	322	---	---	---	---	380	1,9
Otros	543	---	---	201	10	---	432	---	1186	5,8
Total	1750	3355	4010	6260	1447	1555	1731	235	20343	100,0

Fonte: García López (2003).

Según señala García López (2003), El Porto constitúi un casu relevante pola cantidá y tamañu de los buques que se construyeron nel so puertu; según pol fechu de que non yá foi un emporiu de la construcción naval, sinón tamién escuela de formación de la mayoría de los carpinteros de ribera que, a lo llargo de la segunda metá del sieglu XIX, exercieron l'oficiu n'otros puertos asturianos. N'El Espín, Navia, Ḷḷuarca, San Esteban, Avilés y Xixón botaron buques construyíos por carpinteros de ribera d'El Porto; nunos casos asitiaos nesos puertos de manera permanente y n'otros movíos dacuando pa la construcción d'unu o dellos buques. En El Porto botáronse, que tean documentaes, dos fragates, seis corbetes, diez bergantinos, diez bergantín-goleta, seis goletas, dos polacragoleta, dieciséis pataches, ocho pailebotes, dieciséis quechemarines y un diate. D'ellos, 19 pueden ser consideraos buques grandes nel contestu español (García López, 2003).

Los estelleros d'El Porto teníen una alta dependencia de los citaos armadores gallegos de Ribadeo Cases y Bengoechea. La llegada del vapor supunxo'l fin d'estes navieres y de la construcción de buques de gran tonelaxe n'El Porto. La construcción va siguir mientres los entamos del sieglu XX anque yá en franca decadencia.

Periodu pesqueru y turísticu, sieglos XX y XXI

La pesca foi una constante nel puertu mientres la so hestoria, pero nel sieglu XX cobra mayor importancia de la que la navegación de cabotaxe va sumiendo y l'actividá del estelleru remata. Tou ello implica la realización d'una serie d'obres d'ampliación y meyora qu'acaben per configurar la imaxe del puertu que llegó hasta los nuesos díes. L'usu turísticu ye tardíu y de marcáu calter llocal. El Porto tien una presencia bien secundaria, o nula, nes guíes que se faen sobre Asturies. Sicasí, cuando lo fai, ye especialmente pola presencia del so puertu. Asina, por casu, José Gutiérrez Mayu, nel so Guía xeneral d'Asturies (1904, 16), afirma: “Puertu d'El Porto. Malo de reconocer dende dalguna distancia pola so angostura. Amenórgase'l puertu a una quebrada que forma la mariña, que la so boca cuerre NO-SE con 37 m d'anchor en baxamar. El llargor de la boca ye de cerca d'un cable con dalguna tortuosidad, y cuando se llega dientro atópase'l buque nuna olla, con pocu más de 0,5 cable de diámetru. Esta sola circunstancia nun bastaría pa da-y el nome de puertu, si nel ángulu NON nun s'abrir un dique natural que s'interna al SO cerca d'un cable, y que la so entrada apenes tien 16 m. Tanto esta ensenada o dique como parte de la concha de fuera, queden en secu en baxamar; y como fora estropia enforma los buques al baxar l'agua, nun ye puntu d'arribada en nengún conceutu. La importancia d'ésti ye debida al estelleru”. Hasta los años setenta, los turistes son principalmente persones naturales del pueblu o de la contorna, que pasaben les sos vacaciones nesti llugar. Dende los años ochenta, col despegue turísticu rexonal, tamién s'amontó'l númberu de persones qu'alleguen al pueblu, especialmente mientres el branu, pero ensin qu'ello supunxera en nengún momentu alteriar les sos condiciones nin valores.

Arte y patrimoniu

D'alcuerdu al Plan Xeneral d'Ordenación del conceyu d'El Franco, tán incluyíos nel inventariu del patrimoniu municipal los siguientes elementos asitiaos n'El Porto:

• el palaciu de Jardón y una casa nel puertu, incluyíos nel Inventariu del Patrimoniu Cultural d'Asturies;
• la capiya del Santu Ángel de Guardar, dientro del Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu Relixosu d'interés local;
• les Cases Barates, les de Corín y Norberto Tellado, la de los Plátanos y la Escuela d'Oficios, dientro del Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu Civil d'interés local.

En 2016, incluyir nel Inventariu del Patrimoniu Cultural d'Asturies como parte d'una selección d'artillería histórico asturiana, un noray del puertu, formáu por un antiguu cañón fincáu na roca.

• Infraestructures portuaries de mamposteria y obra tradicional
• Los morronos (o pajones) y amarraderos del puertu
• El Pollín d'El Porto
• Llavaderu antiguu
• Escuela de neños
• Escuela de neñes
• Les escaleres de Porticel
• Escultura mariniega d'Ernesto Knorr

Sableres y pedreros

• Sablera de Pormenande
• Sablera de Monellos
• Pedreru María García
• Pedreru'l Pasu
• Pedreru Porticel
• Pedreru Lleitavidas

Fíos pernomaos

• Corín Tellado

Fiestes y eventos

• Finales de xunetu o entamos d'agostu: festividá del Santu Ángel de Guardar
• Entamu d'agostu: Travesía a nadu El Porto-Pormenande
• 31 d'avientu: Travesía a nadu del puertu d'El Porto

Ver tamién

• El Porto (A Caridá)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre El Porto.

• Datos: Q24961604
• Multimedia: Viavélez