Español vallegrandino

El español vallegrandino ye un dialeutu del idioma español, tamién conocíu como español vallense, ye l'antiguu nome del dialeutu del español que se fala principalmente nes provincies bolivianes de Vallegrande y Caballero y en menor midida na provincia de Florida, allugaes nel Departamentu de Santa Cruz. Esto tien sentíu históricu yá que nel tiempu de la independencia del país, Vallegrande yera una de los cinco provincies orixinales del departamentu de Santa Cruz (les otres: Corralada, Cordal, Chiquitos y Moxos),^[1] y ésta foi estremada mientres el periodu republicanu nos trés provincies mentaes enantes.

Nesta rexón, conocida como los Valles Bolivianos, l'español ye faláu por cuasi la totalidá de la población.^[2] Por cuenta de les barreres naturales ente valle y valle, ye la rexón del Santa Cruz que presenta la mayor diversidá d'acentos y onde meyor caltiénse'l legáu del español colonial. De la mesma manera que l'español chapaco, esti dialeutu caltién vives los sos raigaños coloniales, el castellán antiguu, que foi arriquecíu con pallabres natives del guaraní, quechua, chané ya idiomes estranxeros como'l árabe.

Historia

La rexón tuvo orixinalmente poblada por tribus arawakas, como los chané. La espansión incaica tamién llegó a la rexón pero foi espulsada pola invasión de hordas guaraníes qu'apoderaron los valles, y sometieron al vasallaxe a los moradores orixinales, tomando como sos a les muyeres chanés y quechuas que prindaron. Los españoles fundaron la primer población permanente en Vallegrande en 1612 cola misión de fundar otros pueblos y poblar la rexón, sirviendo d'esta manera como contención a los constantes ataques de los guaraníes a los españoles na ruta de Santa Cruz de la Sierra a Llamargues y Potosí. Al igual qu'en Santa Cruz, munchos de los primeros habitantes españoles de Vallegrande yeren xudíos conversos, quien escaparon de la persecución de la Inquisición y les autoridaes llocales de Potosí y La Paz quien los acusaben de judaizantes.^[3] Los españoles que fundaron Vallegrande vinieron de Lima y Potosí con sirvientes mestizos ya indios quechuaparlantes, y acopláronse a los españoles y mestizos veníos de Santa Cruz que yá tuvieren lluchando contra los guaraníes d'estos valles.

Mientres la colonia y el sieglu diecinueve, Vallegrande convertir nun importante centru comercial, agrícola y cultural, ya históricamente foi'l segundu asentamientu urbanu más grande de Santa Cruz. Munches families establecer en Vallegrande y viceversa. La población guaraní eventualmente se mestizó col restu de componentes que s'asitiaron na zona, creando asina una unidá cultural coles sos particularidaes en cada valle.

A partir de la segunda metá del sieglu diecinueve, los valles de la rexón recibieron la migración de delles families árabes, dellos españoles, italianos y croatas. Na segunda metá de sieglu venti cola construcción de la carretera que xune la ciudá de Santa Cruz de la Sierra con Cochabamba, munches persones d'otres rexones del país asitiaron sobre los pueblu de la carretera, al igual qu'un gran númberu d'estranxeros, principalmente europeos nel valle de Samaipata.

Tou este mandáu históricu esplica les particularidaes del dialeutu de la rexón el cual ta meyor calteníu nes poblaciones de más difícil accesu.

Fonoloxía, fonética y morfoloxía

L'español vallegrandino presenta mayormente carauterístiques similares al restu de los dialeutos del español camba, con delles peculiaridaes propies de la zona.^[4] Semeyances:

L'usu del voseo ye hexemónicu y presenta el paradigma completu: Por casu nel presente d'indicativu (vos tomás, vos comés, vos vivís), presente de suxuntivu (vos tomés, vos comás, vos vivás), futuru (vos vas amar, vas tarrecer, vas partir), conxugación del verbu ser: (vos sos; fuisti/fuisti).
Nun se da'l asibilamiento fuerte de les vibrantes nin l'intensu asordamientu y perda de vocales qu'asoceden na rexón andina.
Cola /s/ posnuclear dase: l'aspiración o eliminación ante consonante (los perros [loh ˈpe.roh]), aspiración ante vocal preferentemente en frontera morfolóxica, esto ye col prefixu des, un artículu, un pronome o un axetivu (desaprobar [de.h-a.proˈβaɾ], nós [non'h-o.tɾoh]), aspiración o eliminación ante posa (padrastros [paˈdɾah.tɾoh]) y hai casos de rotacismu (llimosneru [li.mohˈne.ɾo]).
La /d/ a la fin de les pallabres nun se pronuncia (claridá = claridá)
Les terminaciones en /ado/ sustituyir por /au/ (cansau = cansáu)

La principal diferencia coles otres modalidaes del español del oriente bolivianu, resta na preservación d'un mayor númberu d'arcaísmos y, dada la vecindá col Collao o Altiplanu una mayor presencia de pallabres emprestaes del quechua.^[1]

Los arcaísmos son más comunes nel llinguaxe faláu: yo truje el mio caballu = yo traxi'l mio caballu *

Les pallabres natives son más comunes en nomes propios de plantes, frutes y llugares: achira (quechua), guapurú (chané), masicurí (guaraní)

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 El Castellán de Santa Cruz, por Germán Coimbra Sanz, 1992
↑ Institutu Nacional d'Estadístiques de Bolivia, Censu 2001, http://www.ine.gov.bo Archiváu 2009-10-27 en Wayback Machine
↑ "Storm Clouds over the Bolivian Refuge", por Sherry Manguen, 1952
↑ Les árees llingüístiques de Bolivia, Atles Llingüísticu de Hispanoamérica, por Antonio Quilis, 1991

Ver tamién

Enllaces esternos

Portal de Vallegrande Archiváu 2018-07-20 en Wayback Machine

[autogenerated1-1] 1,0 ^1,1 El Castellán de Santa Cruz, por Germán Coimbra Sanz, 1992

[2] Institutu Nacional d'Estadístiques de Bolivia, Censu 2001, http://www.ine.gov.bo Archiváu 2009-10-27 en Wayback Machine

[3] "Storm Clouds over the Bolivian Refuge", por Sherry Manguen, 1952

[4] Les árees llingüístiques de Bolivia, Atles Llingüísticu de Hispanoamérica, por Antonio Quilis, 1991

[1]

[2]

[3]

[4]