Gentiana lutea

Gentiana lutea;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Gentianales
Familia:	Gentianaceae
Xéneru:	Gentiana
Especie:	G. lutea; L.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

La xanzana mariella (Gentiana lutea) ye una especie de genciana nativa de los montes del centru y sur d'Europa, alcuéntrase dientro de la familia Gentianaceae. Ye la más común n'España y ensin dulda la más aprovechada, siendo relativamente abondosa na cordal Cantábricu. Úsase como planta melecinal y como aromatizante de bébores. Anguaño tánse realizando estudios en Lleida y en Viḷḷablinu (Lleón) p'ampliar les sos posibles aplicaciones industriales. Tamién se da nes llanures de Neiva, Huila, Colombia.

Descripción editar

La xanzana ye una planta perenne herbacea, qu'algama d'unu a dos m d'altor, con fueyes llanceolaes anches a elíptiques de 10 a 30 cm de llargor y 4 a 12 cm d'anchor. Les flores son marielles, cola corola separada próxima a la base en de 5 a 7 pétalos estrechos. Desenvolver nos praos alpinos y subalpinos como una yerba más, de normal en suelos caliares.

Propiedaes editar

Ye de destacar que les sos propiedaes intensamente amargoses, moren especialmente na so raigañu y en menor midida nel restu de la planta, faciendo d'ella un apreciáu tónicu dixestivu y aperitivo. El raigañu ye'l principal remediu tónicu amargosu usáu na medicina popular. La genciana usar con frecuencia como componente de bébores tóniques amargoses (bitter, vermú, amargosu de angostura).

El raigañu ye antihelmíntica, antiinflamatoria, antisépticu, tónicu amargu, colagogo, emenagogo, febrífugo, refrigerante y estomáquico.

Yera usada na Edá Media como un antídotu contra ciertos venenos.

Usos editar

Les partes melecinales son les partes soterrañes desecaes de la planta, y en menor midida, les partes aérees fresques.

El raigañu de genciana tien una llarga historia d'usu como tónicu amargosu nos tratamientos de les alteraciones dixestives y ye un componente de munches melecines que s'utilicen pa esto. Contién dalgunos de los componentes más amargosos conocíos, y utilízase como componente básicos d'usu científicu pa midir el grau d'amargor.

Considérase especialmente útil n'estaos d'escayencia d'enfermedá crónica y en tolos casos de debilidá del sistema dixestivu y falta de mambís.

Tómase oralmente nos tratamientos de dolencies de fégadu, indixestión, infeiciones gástriques y anorexa. Nun tien de ser prescritu en pacientes con úlceres duodenal o gástrica. El raigañu pivotante pue ser tan gruesa como'l brazu d'una persona, de la que salen delles ramificaciones bien desenvueltes. El raigañu estrayer a finales del branu o na seronda, y ensúgase pa un usu posterior.

Taxonomía editar

Gentiana lutea describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 1: 227. 1753.^[1]

Etimoloxía

Gentiana: Según Pliniu'l Vieyu^[2] y Dioscórides,^[3] el so nome deriva del de Gentio, rei d'Iliria nel sieglu II e.C., a quien s'atribuyía'l descubrimientu del valor curatible de la Gentiana lutea. El Bancu d'Albania recoyó esta tradición: la Gentiana lutea ta representada nel aviesu del billete de 2000 lekë albaneses, emitíu en 2008, en que'l so anversu figura'l rei Gentio.^[4]

lutea: epítetu llatín que significa "doráu, mariellu naranxa".^[5]

Sinonimia

Asterias hybrida G.Don
Asterias lutea (L.) Borkh.
Coilantha biloba Bercht. & J.Presl
Gentiana major Bubani
Gentianusa lutea (L.) Pohl
Lexipyretum luteum Dulac^[6]

Nome común editar

Agenciana, cenjana, chanzaina, funciana, genciana, genciana mariella, genciana mayor, genciana rastrera, gengiba, gengiba de Jarava, gensiana, gonciana, gonzana, janciana, janzaina, junciana, junzana, quina d'Europa, sanzaina, sianzaina, unciana, xanzaina, xaranzana, xonzana.^[7]

Ver tamién editar

Referencies editar

↑ «Gentiana lutea». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 29 de marzu de 2014.
↑ Pliniu'l Vieyu: Historia natural XXV, 34 (n'inglés).
↑ Dioscórides: De materia medica III, 3 (en griegu y llatín).
↑ Bank of Albania. Currency: Banknotes in circulation. 2000 Lekë denomination. – Sitiu consultáu'l 12 de febreru de 2010.
↑ N'Epítetos Botánicos
↑ Gentiana lutea en PlantList
↑ Nomes en Real Xardín Botánicu

Enllaces esternos editar

[Trop-1] «Gentiana lutea». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 29 de marzu de 2014.

[2] Pliniu'l Vieyu: Historia natural XXV, 34 (n'inglés).

[3] Dioscórides: De materia medica III, 3 (en griegu y llatín).

[4] Bank of Albania. Currency: Banknotes in circulation. 2000 Lekë denomination. – Sitiu consultáu'l 12 de febreru de 2010.

[5] N'Epítetos Botánicos

[6] Gentiana lutea en PlantList

[7] Nomes en Real Xardín Botánicu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]