Filosofía oriental

N'Occidente, el términu filosofía oriental referir a les diverses corrientes filosófiques y relixoses que se desenvolvieron n'Asia del Sur y Asia Oriental. Hubo discutinios sobre la temática de llamar relixones a delles corrientes de pensamientu oriental. En realidá'l discutiniu basar nuna problemática semántica y de pertinencia nel usu del términu «relixón» pa munches escueles, les budistes por casu. Cuando delles escueles budistes alieguen que lo qu'ellos practiquen nun ye una relixón, sinón una filosofía, en realidá lo que quieren dicir ye que la so forma relixosa nun s'afai a los cánones occidentales sobre los elementos que tien de tener una relixón (por casu dogmes revelaos).

Si quixéramos ser más pertinentes no que ye referise a estes escueles que nun acepten l'usu del términu «relixón» pa denominar lo qu'ellos prefieren llamar «filosofía», tendríamos d'emplegar el términu filosofía relixosa. Contrariamente a lo que defendieron munchos autores, una persona nun puede ser budista y cristiana coles mesmes. Los postulaos filosóficu-relixosos del budismu nun dexen l'aceptación de la mayoría de los dogmes cristianos.

Exemplos de filosofíes relixoses orientales son el budismu, el taoísmu y el confucianismu. N'Occidente tamién se considera a les doctrines relixoses orientales como parte de la tradición d'Oriente, siendo dellos exemplos conocíos el hinduismu, la relixón china, el mazdeísmu (la relixón persa), la relixón xaponesa y la relixón coreana; esta considerancia faise porque n'Oriente la relixón va de la mano d'una fundamentación filosófica primaria.

Posiblemente quixérase entender a les relixones y doctrines relixoses orientales usando elementos propios del cristianismu, el xudaísmu y l'islamismu. El denominador común de les escueles orientales nun contién elementos como dogmes de fe, cleru fixu, sacramentos, instituciones de les qu'unu dependa dafechu pa prauticar la so relixón.

Cuando'l términu «filosofía» utilizar nun contestu académicu, refierse más bien a la tradición qu'empezó colos griegos, que mandó testos, que fueron estudiaos ya investigaos, y que partiendo d'ellí siguieron a tola llinia de la filosofía occidental. Nel sector canónicu académicu de les universidaes estauxunidense y européu, los testos rellacionaos coles relixones orientales nun se consideren filosóficos, yá que lo académicamente aceptáu ye que solo la hestoria del pensamientu occidental ye considerada como filosofía. Obviamente esta denominación respuende a un criteriu historicista, y nun evalúa al conceutu de filosofía como campu de pensamientu.

Principales escueles orientales

Budismu

Sidharta Gautama considérase'l padre del budismu, mas non siempres una deidá.

El budismu ye un sistema de creencies basaos nes enseñances de Buda. La tema de la esistencia de Dios ye en gran midida irrelevante nel budismu. Hai escueles budistes que dexen a un llau el términu «Dios», y otres que lo apliquen. Cuando un budista acepta utilizar el términu «Dios», referir a un conceutu idénticu al Brahman impersonal del hinduismu. «Dios» ye aceptáu nel budismu en cuantes que se refiera a la nada, el vacíu, o l'estáu nirvana. Cuando una escuela budista reniega del usu del términu «Dios», ta negando la esistencia, o dexando a un llau a Dios como lu puede ver un cristianu o un xudíu (de forma personal, dixebrada de la so creación y criatures).

Buda espresó'l so desalcuerdu con que se-y dea dalgún tipu de estatus divín o inspiración divina, y dixo que cualquier persona podía algamar la conocencia qu'él había alcanzáu.

Amás de Buda, otra persona importante nel desenvolvimientu del budismu foi Sariputra, quien estructuró el métodu d'enseñanza del budismu, desenvolviendo un procedimientu pol que dexaba a los discípulos entender y recordar perfectamente tolos detalles, yá que hai que tener en cuenta que la doctrina budista tresmitir de maestru a discípulu de manera oral. Esi ye'l motivu de que tola doctrina se base en enumeraciones de conceutos.

La doctrina budista basar nes cuatro nobles verdaes (axomes ensin discutiniu que fueron espuestos por Buda mientres un sermón que dio en Benarés a los sos discípulos):

dukkha: Tola vida ye sufrimientu. Ciertu ye que na vida esisten momentos de prestar, pero son estaos transitorios, que rápido sumen y esléense nel dolor circundante.
samudaia: Hai una causa de sufrimientu, que ye apegu o'l deséu (tanha) enraigonada na inorancia. Sufrir por nun poder algamar los deseos que tenemos.
nirodha: Hai un fin del sufrimientu, que ye nirvana, entendíu como un estáu espiritual de cesación del deséu, y por tanto del sufrimientu, non como un llugar físicu.
marga: Pa llegar a la nirvana, esiste una manera, que ye siguir el noble senderu óctuple, llamáu asina porque se basa n'adquirir ocho virtud, consiguiendo d'esa manera la visión y la conocencia que conduz al espertar.

Sicasí, la doctrina budista, como tal, tien los sos cimientos más nes doctrines de:

anatta (qu'especifica que tou ye importante, ensin ser metafísicu) y
pratitia-samutpada que delimita el conceutu budista de la causalidá y que Nagaryuna acomuña cola vacuidad.

La mayoría de les sectes budistes creen nel karma, una causa-efeutu ente tou lo que se fixo y tou lo que se va faer. Los budistes creen que los eventos que se producen son la resultancia direuta de los eventos anteriores. Unu de los efeutos del karma ye'l renacencia (un conceutu distintu que la reencarnación del hinduismu). Na muerte, el karma d'una vida determina la naturaleza de la próxima esistencia de la vida. L'oxetivu final d'un prauticante budista ye esaniciar el karma (tanto bonu como malu), poner fin al ciclu de sufrimientu y renacencia, y algamar la nirvana, xeneralmente traducíu como l'espertar o'l llume.

Budismu zen

El zen (en xaponés) o chan (en chinu) ye una fusión de la escuela dhyana del budismu mahayana colos principios taoístes. Bodhidharma foi un llexendariu monxu indiu que viaxó a China nel sieglu V. Ellí, nel templu shaolín, empezó la escuela chan del budismu, qu'en Xapón y n'Occidente conozse como'l budismu zen.

La doctrina zen fai fincapié na esistencia nesti momentu, agora mesmu. El zen enseña que l'universu enteru ye una manifestación de la mente, y afala a los meditadores a confirmar esto por sigo mesmos al traviés de visión direuta, satori. Les escueles zen fueron históricamente estremaes ente los que conciben la busca del llume como un acontecimientu repentín (rinzai), o como frutu d'un cultivu gradual (sotu). Los prauticantes del zen participen en sesiones de zazen (sentáu), la meditación, como otres escueles, pero'l zen carauterizar por shikantaza (a cencielles tar sentáu) en contraposición con práutiques centraes na respiración o l'usu de mantras. La escuela rinzai ye notable pol usu de los koan, cosadielles diseñaes pa obligar a los estudiantes a abandonar los intentos inútiles pa entender la naturaleza del universu al traviés de la lóxica.

Lokaiata

Chárvaka (sieglu VII e.C. ) foi un escritor materialista y atéu que propunxo un sistema d'ética basáu nel pensamientu racional, llamáu lokaiata. La so escuela y los sos testos fueron destruyíos por dellos gobiernos de reis hinduistes. L'únicu rastru que queda de los sos escritos son delles crítiques en testos relixosos hinduistes.

Llegalismu

Foi una doctrina de l'Antigua China que defendía la supremacía del derechu divín de gobernar de los reis, y darréu, l'emperador. Básicamente yera la doctrina oficial de la corte imperial yá que promovía la subordinación incuestionable al poder monárquicu del emperador al considerar qu'ésti yera'l fíu del Cielu», esto ye, l'escoyíu polos dioses pa gobernar a los mortales, polo que frecuentemente los monarques chinos yeren consideraos polos llegalistes como descendientes de los mesmos dioses, siendo la relixón dominante en China la que proponía al emperador como la so máxima figura terrenal venceyada al Cielu, y per ende la llegalidá imperial tenía de ser incuestionable.

Confucianismu

Ye la principal ideoloxía en China y surdió mientres la dinastía Han, ya inda puede ser consideráu como un importante elementu subxacente de la cultura del Estremu Oriente. Podría entendese como una ética social y humanista, d'un sistema centráu nos seres humanos y les sos rellaciones. Nel confucianismu fai fincapié nos rituales formales de tolos aspeutos de la vida, dende cuasi les ceremonies relixoses d'estricta cortesía y deferencia a unu de los vieyos, especialmente a los padres y al Estáu na forma del emperador.

Taoísmu

Ye la ideoloxía filosófica más crítica contra'l llegalismu imperial, y tamién col confucianismu. Surdió na Antigua China nel periodu de los Siete Reinos Combatientes, onde'l sabiu chinu Lao-Tsé escribió'l Tao Te King, consideráu una de les obres más notables de la filosofía oriental, y a partir de la cual anicióse'l taoísmu. Esta filosofía parte d'elementos metafísicos y esistencialistes sobre los cualos depués plasma la idea d'un cambéu constante na naturaleza y na vida humana. El taoísmu parte de la idea del tau como orixe de tolo esistente, y esplica que'l cambéu ente fuercies opuestes ye lo que mueve al universu. eses fuercies son yin y yang y los sos cambeos cíclicos dexen que s'harmonice la naturaleza, y por eso según el taoísmu ye'l cambéu lo qu'harmonizaría la vida del home, una y bones l'estancamientu nuna sola forma ríxida solo conclúi en desarmonía y devastación.

Los conceutos taoístes dieron orixe a la medicina tradicional china y a distintes disciplines como'l tai chi chuan, el chi-kung y diverses formes d'artes marciales. El taoísmu comparte munchos ideales similares a los del budismu y tamién práutiques asemeyaes como la meditación, pero difier del budismu nel fechu de que los taoístes nun creen na reencarnación nin tampoco nel conceutu de la vida dempués de la muerte, razón pola cual el taoísmu antiguu buscaba como meta la inmortalidá del ser humanu.

Mohísmo

Foi una escuela filosófica de l'Antigua China desenvuelta pol pensador Mo-Tsé. Al igual que'l taoísmu, el mohísmu critica al llegalismu pola so idea de sumisión absoluta al poder imperial y tamién al confucianismu pola so idea de que la educación académica ye la única forma de conocencia y que solo los lletraos tengan derechu a gobernar a los non-lletraos. Magar tener semeyances col taoísmu polos sos ideales acráticos y radicales, el mohísmu nun comparte munches de les postures metafísiques del taoísmu y nun se basa nel Tao te ching de Lao-Tsé. A pesar de ser una escuela importante na China antigua, el mohísmu nun sobrevivió al pasar de los milenios y nun aportar# a tan masivu como'l taoísmu nin popular como'l confucianismu.

Doctrines xeneralmente relixoses

Na siguiente seición preséntase un resume de les tradiciones relixoses orientales principales.

Hinduismu

Los hinduistes consideren que la so tradición relixosa ye la más antigua del mundu. Tuvo los sos oríxenes nel antigua relixón védica (fines del II mileniu e.C. ).

Ye la tercer relixón más grande del planeta, con más de mil millones de creyentes.

Carauterizar por un conxuntu diversu de principios, práutiques y escritures.

Dientro del hinduismu esisten escritures relixoses perimportantes, les llamaes Upanishad (de los últimos sieglos del I mileniu e.C. ). Traten temes ontolóxicos bien fondos, y son bien acabaes nel usu de la lóxica, al empar que nun pierden el so calter devocional y relixosu.

Esisten munches creencies consolidaes n'escueles relixoses. Tales pueden ser el visnuismu, el krisnaísmu y el shivaísmu, que sí respuenden al esquema más occidental y cristianu del conceutu de «relixón», yá que contienen dogmes ya instituciones de les qu'unu depende indefectiblemente pa la práutica relixosa. Son relixones que parten d'un conxuntu de dogmes revelaos ya incuestionables, y que depués desenvuelven un complexu sistema teolóxicu.

Esisten munchos costumes d'adoración, que se rellacionen cola tradición:

adoración/veneración de dioses y dioses (ufrienda d'alimentos, llámpares, sahumerios, etc.).
- a la diosa Kali
- al dios Shivá
- al dios Visnú

Sikhismu

Les carauterístiques más importantes de la doctrina sij son los siguientes:

simran y sewa: estes son les bases del sijismu. Ye'l deber de cada sij el prauticar naam simran (‘meditación nel nome') diariamente y faer sewa (serviciu altruista) siempres qu'esista la posibilidá, yá seya n'en gurdwares (llugares de cultu sij), centros comuñales, cases de persones mayores, mientres desastres mundiales, etc.
Los trés pilastres del sijismu: Gurú Nanak formalizó trés importantes pilastres del sijismu:

Naam japna: un sij tien de prauticar de manera diaria la meditación y el nitnem (una rutina de rezu diariu) recitando y salmodiando el nome de Dios.
Kirat karni: vivir de manera honesta y ganase la vida al traviés de los sos esfuercios mentales y físicos coles mesmes d'aceptar les bendiciones y regalos de Dios. Un sij tien de vivir como dueñu de la so casa, cargando consigo les sos responsabilidaes al máximu.
Vand chakna: los sijes tienen de compartir la so riqueza cola comunidá y los demás polo xeneral por aciu a práutica de daan (caridá) y dasvand.

Matar a los cinco lladronos: los gurúes sijes dicíen que la mente ye atacada constantemente polos cinco lladronos: kam (lluxuria), krodh (roxura), Lobh (avaricia), moj (inorancia) y ahankar (ego). Un sij tien de superar estos cinco vicios constantemente.
Cualidaes humanes positives: los gurúes sijes enseñaron que los sijes tienen de desenvolver cualidaes positives que lo averen a Dios y alloñar de la maldá: sat (veracidá), daia (compasión), santokh (contentamientu), nimrata (humildá) y piare (amor).

Xainismu

El jainismu foi fundáu por Mahavira, un líder relixosu que vivió na mesma dómina que Buda. La pallabra yaina provién de yina (‘victoria'), refiriéndose a aquellos que llograron la victoria sobre les sos propies pasiones.

El jainismu enseña'l ascetismu ―actos d'auto-disciplina, auto-privación y auto-negación― como'l camín a la llume.

La población yainista concentrar na India y supera los 10 millones. La comunidá yaina atopar ente les más prósperes de la India.

Sintoísmu

Ye la relixón tradicional del Xapón y la qu'establez a los dioses como ancestros direutos de los emperadores. La so creencia ye politeísta y sostién que tou na naturaleza tien un orixe espiritual una y bones los espíritus orixinarios de la naturaleza son unos seres llamaos kami. Según la tradición sinto esisten diversos tipos de kami, siendo la más venerada de toes la Kamisama o diosa de tolos dioses, que ye Amaterasu, la diosa del Sol. Asina mesmu na tradición sintoísta esisten otros dioses de gran importancia, siendo los principales d'ellos Izanami, Izanagi, Inari, Raijin, Fūjin, y otres entidaes Kami asociaes a distintos elementos de la naturaleza. Los sintoístes tamién creen na esistencia d'otros espíritus o seres místicos que nun son consideraos como dioses pero si venceyar a éstos, como por casu, los Kitsune venceyaos a Inari, y tamién otros seres como los Oni y los Onryō.

En ciertes creencies sintoístes considérase que la naturaleza manifiesta una enerxía conocida como chi, que tamién ye considerada por otres relixones orientales y tamién por doctrines asiátiques que nun consideren al chi so un contestu relixosu sinón más bien so una metafísica filosófica. Amás pa delles creencies sintoístes, la naturaleza d'esta enerxía puede ser malina o benigna según como se manifieste, siendo llamáu gou l'aspeutu escuru o malinu de les entidaes espirituales, y shin el so aspeutu lluminoso y benigno.

Taoísmu relixosu

Foi aniciáu pol monxu chinu Zhang Dao-Ling nel añu 142 d. C., aproximao 600 años dempués de la muerte de Lao-Tsé. Difier del taoísmu filosóficu en munchos aspeutos, principalmente na creencia de deidaes de la relixón tradicional china que nun yeren aceptaes pol taoísmu de Lao-Tsé, y tamién n'otres creencies que nun yeren allegaes al taoísmu filosóficu, como'l cultu a los antepasaos y la creencia na vida dempués de la muerte.

La relixón taoísta xeneralmente nun comparte los ideales acráticos del taoísmu filosóficu y tamién ye contraria a ésti nel fechu d'adorar a munchos dioses de la mitoloxía china antigua, como lo son Guan Yu y Son Wu-Kong. Tamién rinde cultu a otros dioses como los Ocho Inmortales, que son reconocíos por cuasi toles formes de taoísmu, anque los más filosóficos nun los consideren deidaes nin seres sobrenaturales.

Polo xeneral, la relixón taoísta resulta ser un sincretismu d'elementos taoístes entemecíos con creencies animistas y relixoses del más variáu índole, tantu nes deidaes antigües como nos espíritus y elementos de cultu esclusivos de distintes rexones, como por casu ser el taoísmu relixosu de Taiwán.

Confucianismu relixosu

Surdió darréu al neoconfucianismu y difier del confucianismu tradicional nel fechu de que ye menos moralista y más relixosu. El so principal carauterística ye l'adorar a Confucio a manera de deidá, magar que ésti nun se consideraba asina nin promovía cultu a la so persona. Inclusive asina comparte col confucianismu tradicional el fechu d'acentuar la práutica ritual como daqué importante, daqué que la relixón confucianista acentúa entá más yá que da mayor importancia a los elementos espiritistes y a los cultos animistas como la invocación a los antepasaos. Los relixosos confucianistes suelen adoptar práutiques sincrétiques qu'entemecen elementos confucianos tradicionales con otros elementos estrayíos de les creencies relixoses locales o personales.

Budismu relixosu

Son toes aquelles relixones budistes que resulten ser un sincretismu ente les enseñances de Buda y les creencies religosas locales. Asina por casu, el budismu tibetanu entemez conceutos budistes col folclor tradicional del Tíbet. Hai de solliñar que'l budismu zen que na práutica exercen la mayoría de los xaponeses ye en realidá'l budismu sinto que resulta ser la unión sincrética ente conceutos budistes y la relixón sintoísta, asina por casu, ye avezada qu'en Xapón créase que ciertos dioses, como Agyo y Ungyo sían los guardaespaldes de Buda, cuando en realidá nes demás escueles budistes, incluyendo'l zen, Buda nun cunta con guardaespaldes nin nada asemeyáu, y Agyo y Ungyo yeren tradicionalmente dos deidad de la roxura y la roxura nel sintoísmu antiguu.

Zoroastrismu

El llibru sagráu de los perses ye'l Avesta, atribuyíu a Zoroastru, un filósofu medo que vivió nel sieglu VI e.C. La doctrina reconoz un Ser Supremu, que ye eternu, infinitu, fonte de toa guapura, xenerador de la equidad y de la xusticia, ensin iguales, esistente por sigo mesmu o incausado y facedor de toles coses. Del nucleu de la so persona salieron Ormuz y Arimán, principios de tolo bono y de tolo malo, respeutivamente. Dambos producieron un ensame de xenios bonos y malos, en tou acorde cola so naturaleza. Y asina, el mundu quedó estremáu sol influxu d'estos dos grupos d'espíritus estremaos y bien estremaos. Esto ye lo qu'esplica la llucha nel orde físicu y moral, nel universu. L'alma ye inmortal y más allá d'esta vida, ta-y acutada'l llogru d'un premiu o d'un castigu.

L'enclín escontra'l mal tien el so orixe nel pecáu col que se contaminó'l primer home. Esta denodada llucha ente Ormuz y Arimán hai de tener un desenllaz final, y el trunfu va ser de Ormuz, el principiu del bien. Nel pensamientu persa alviértese claramente dibuxáu un dualismu. Con posterioridá, presentóse nes diverses formes del maniqueísmu antiguo y moderno. Nel llibru sagráu Avesta atópense muertes de diverses creencies primitives: los dogmes de la unidá divina, de la creación, de la inmortalidá de l'alma, de premios y castigos nuna vida futura. Ye de señalar que nesta llucha ente los xenios malu y bonu, tópese un paralelismu cola concepción judeo cristiana, de la llucha ente los ánxeles sumisos al Creador y los que contra él se revelaron.

Ver tamién

Referencies

Bibliografía

Arnau, Juan: Arte de probar. Ironía y lóxica n'India antigua. Méxicu: Fondu de Cultura Económica, 2008. ISBN 978-84-375-0621-0.
Bergúa, Juan B.: El Avesta. Testos relativos al mazdeísmu o zoroastrismu, primer de les grandes relixones. Ediciones Ibériques, 1992. ISBN 84-7083-083-X.
Yogananda, Paramahansa: Autobiografía d'un yogui. Self-Realization Fellowship, 1991. ISBN 0-87612-082-6.
Zimmer, Heinrich: Mitos y símbolos de la India. Prólogu de Joseph Campbell, traducíu por Francisco Torres Oliver. Madrid: Siruela, 4ª edición, 2001, 2008. ISBN 978-84-7844-291-1.