Fonoloxía del noruegu

La fonoloxía del noruegu ye paecida a la del suecu. Esisten importantes variaciones ente los distintos dialeutos, y toles pronunciaciones considérense correutes según la política oficial. La variante que xeneralmente s'enseña a los estranxeros ye'l noruegu oriental estándar (noruegu: standard østnorsk), basáu nel llinguaxe de les clases más alfabetizadas del área d'Oslu. Magar que nun esiste una variedá estándar de noruegu, el standard østnorsk utilizóse tradicionalmente n'eventos públicos como'l teatru o la televisión, anque anguaño los dialeutos locales usar de forma habitual na fala cotidiana y nos medios de comunicación.

Sacantes s'indique lo contrario, esti artículu describe la fonoloxía del noruegu oriental estándar.

Consonantes

Fonemes consonánticos del noruegu oriental estándar
	Billabial	Labiodental	Dental/ alveolar	Retroflexa	Dorsal	Glotal
Nasal	m		n		ŋ
Oclusiva	p b		d t		k ɡ
Fricativa		f	s	ʂ	ç	h
Aproximante		ʋ	l		j
Vibrante simple			ɾ	ɽ

/ʋ, l, j, ɾ/ pierden la so sonoridá parcial o totalmente y conviértense en [f, l̥, ç, ɾ̥] dempués de /p, t, k, f/. Amás, la /ɾ/ posvocálica pierde la so sonoridá antes de /p, k, f/.
/n, t, d/ son laminales [n̻, t̻, d̻], bien alveolares [n, t, d] o dentales [n̪, t̪, d̪].
/p, t, k/ son aspiraes sordes [pʰ, tʰ, kʰ], ente que /b, d, ɡ/ son non aspiraes y sordes [b̥˭, d̥˭, ɡ̊˭] o parcialmente sonores [b˭, d˭, ɡ˭].
/s/ ye alveolar llaminar dentalizada s̪ o (non bien frecuente) alveolar apical non retraída s̺.
/l/ ta en procesu de cambéu d'alveolar laminal dental l̪ a alveolar apical l (?·i), lo que lleva a la neutralización col alófonu retrofejo [ɭ]. La realización laminal ye inda posible antes de vocales y dempués de vocales zarraes y anteriores que nun sían coronales, y ye obligatoria dempués de paraes coronales. La ɫ (?·i) laminal velar tien llugar dempués de vocales medies posteriores y abiertes posteriores, dacuando tamién dempués de /o/. Sicasí, en zones como Oslo la variante laminal non se velariza, y la diferencia ye solo ente la realización laminal y apical.
/ɾ/ ye una consonante alveolar apical vibrante simple ɾ (?·i). Dacuando pronúnciase como r, por casu na fala enfática.
Los alófonos retroflexos [ɳ, ʈ, ɖ] fueron descritos de delles formes como alveolar apical [n (?·i), t (?·i), d (?·i)] y apical postalveolar [ɳ (?·i), ʈ (?·i), ɖ (?·i)].
La /ɽ/ alternar con /ɾ/ en munches pallabres, pero inda esiste un númberu pequeñu d'elles nes que solo esiste'l soníu /ɽ/.
/n, k, ɡ/ son velares, ente que /j/ ye palatal.
- /j/ ye labializada a ɥ tres vocales arrondaes.
/ç/ puede ser palatal, pero de cutiu ye palatoalveolar ɕ. Ye inestable en munchos deialectos, y los falantes más nuevos de Bergen, Stavanger y Oslo entemecen /ç/ con /ʂ/ en ʂ.
La oclusiva glotal sorda ʔ pue ser inxertada antes de vocales d'entamu de pallabra. En llinguaxe bien enfáticu, tamién puede ser inxertada en metá de la pallabra en sílabes tóniques qu'empiecen con vocal.

La mayoría de les consonantes retroflexes (y postalveolares) son mutaciones de [ɾ]+cualesquier otra consonante alveolar o dental; por casu: rn /ɾn/ > [ɳ], rt /ɾt/ > [ʈ], rl /ɾl/ > [ɭ], rs /ɾs/ > [ʂ], etc. /ɾd/ ente llendes de pallabres ("sandhi"), en préstamos llingüísticos y en grupos de pallabres lliteraries pue ser pronunciada [ɾd], por casu verden [ˈʋæɾdn̩], pero tamién puede ser pronunciada [ɖ] en dellos dialeutos. La mayoría de los dialeutos del este, centru y norte de Noruega utilicen les consonantes retroflexes. La mayoría de los dialeutos del sur y del oeste non nun tienen estos soníos, yá que ye habitual una realización gutural del fonema /r/, y paez tar espandiéndose. Dependiendo del contestu fonéticu úsense la fricativa uvular sorda ([χ]) o la fricativa uvular sonora ([ʁ]). Otres pronunciaciones posibles inclúin la fricativa uvular aproximante [ʁ̞] o, menos comúnmente, la vibrante múltiple uvular [ʀ]. Esiste, sicasí, un pequeñu númberu de dialeutos qu'usen tantu la /r/ uvular como los alófonos retroflexos.

La consonante retroflexa vibrante simple [ɽ], coloquialmente conocida polos noruegos como tjukk l («l gruesa»), ye una traza de les llingües escandinaves qu'esiste nel noruegu oriental (incluyíu'l Trøndersk), nos dialeutos del norte más meridionales y nos dialeutos occidentales falaos más al este. Esti soníu nun esiste na mayoría de los dialeutos del oeste y del norte de Noruega. Anguaño hai una oposición ente /ɽ/ y /l/ nos dialeutos que tienen dambos soníos, por casu gard /gɑ:ɽ/ «granxa» o gal /gɑ:l/ «llocu» en munchos dialeutos orientales. Anque tradicionalmente yera un fenómenu carauterísticu d'estos dialeutos, yera consideráu vulgar, polo que mientres enforma tiempu evitaba'l so usu. Anguaño considérase l'estándar nos dialeutos oriental y central, pero sigue evitándose na alta sociedá y nel llinguaxe estándar. Esta evitación pon en cuestión l'estatus de /ɽ/ como fonema.

Según la fonetista danesa Nina Grønnum, tjukk l en Trøndersk ye en realidá vibrante simple llateral postalveolar ɺ (?·i).

Vocales

Monoptongos

Monoptongos del noruegu oriental estándar

Sacantes preciedan a otra vocal, toles vocales non tóniques son curties.

Fonemes de los monoptongos
	Anterior				Central		Posterior
	non arrondada		arrondada		Central		Posterior
	curtia	llarga	curtia	llarga	curtia	llarga	curtia	llarga
Zarrada	ɪ	iː	ʏ	yː	ʉ	ʉː	ʊ	oː
Media	ɛ̝ (?·i)	yː	œ	øː	ə		ɔ	o̞ (?·i)
Abierta	æ	æː					ɑ	ɑː

/ɑ, ɑː/ son abiertes, anteriores y non arrondaes [ɑ, ɑː]. Delles fontes antigües describir como centrales ä, ä (?·i). Otros autores dicen que la variante central de /ɑ/ puede ser daqué anterior —más cercana a a— o posterior —más cercana a ɑ—. Pa dellos falantes más mayores pue ser fronteru a, aː.
/æ, æː/ son semiabiertas, fronteros y non arrondaes æ, æː.
/ɛ/ ye central, fronteru y non arrondada ɛ̝.
/yː/ ye fronteru, non arrondada, y foi descrita de formes diverses como semicerrada yː y media y̞ (?·i). Suelse convertir nel diptongu [yə].
/œ/ ye arredondiada, central, y foi descrita como semiabierta œ (?·i) y media ø̞ (?·i).
/øː/ ye arredondiada, central y foi descrita como semicerrada ø (?·i) y media ø̞ (?·i). Suelse convertir nel diptongu [øə].
/ə/ ye media, central y non arrondada ə.
/ɔ/ ye arredondiada, central y foi descrita como semiabierta ɒ (?·i) y abierta-media ɔ (?·i).
/oː/ ye media, posterior, arrondada o̞ː y puede convertise nel diptongu [o̞ə].
/ɪ/ ye fronteru, non arrondada, y foi descrita como semicerrada ɪ (?·i) y zarrada i.
/iː/ ye cerrada, frontal, non arrondada iː y puede convertise nel diptongu [iə].
/ʏ/ ye semicerrada, arrondada y foi descrita como frontera ʏ (?·i) y semifrontal ʏ.
/yː/ ye arredondiada y describióse como zarrada frontera yː y semicerrada semifrontal ʏː. Puede convertise nel diptongu [yə].
/ʉ/ ye arredondiada y describióse como semicerrada semifrontal ʊ̈ (?·i) y zarrada central ʉ.
/ʉː/ ye zarrada arrondada y describióse como semifrontal ʉ (?·i) y central ʉː.
/o/ ye arredondiada y describióse como central-posterior semicerrada ʊ y posterior zarrada o.
/oː/ ye cerrada, posterior oː y puede convertise nel diptongu [oə].

En cuasi tolos demás artículos de Wikipedia omítense los diacríticos. Equí amuésense pa clarificar. /yː/ ye arredondiada [iʷ], ente que /ʉː/ y {{AFI|/o estrúyense en [ɨᵝ], [ɯᵝ].^{[ensin referencies]}

L'estatus de los fonemas de la [æ] llarga y curtia nel noruegu oriental estándar nun ta claro, yá que ye un alófonu de /yː/ y /ɛ/ antes de consontantes líquides y aproximantes, anque la introducción de préstamos llingüísticos creó dellos contrastes delantre de /j/ como tape [tɛjp] («cinta») y sleip [ʂɭæjp] («limoso») y pares mínimos como hacke [ˈhækə] («hackear») y hekke [ˈhɛkə] («añerar»). [ə] solo asocede en sílabes átones.

Diptongos

Diptongos del noruegu oriental estándar

Los fonemes de los diptongos noruegos son /œɪ, æɪ, æʉ/. Los diptongos marxinales son /ʉɪ, ɛɪ, ɔɪ, ɑɪ/. Los sos puntos d'entamu y fin tienen una calidá similar a les vocales curties transcritas de la mesma forma.

/ʉɪ/ solo apaez na pallabra hui.
/ɛɪ, ɔɪ, ɑɪ/ apaecen solo en préstamos llingüísticos.
/ɛɪ/ solo ye utilizáu por dellos falantes nuevos, en contraste con /æɪ/. Los falantes que nun utilicen /ɛɪ/ sustituyir por /æɪ/.
El puntu final de /ɪ/ puede convertise en [j], especialmente na pronunciación enfática.
La compensación de /æʉ/ suelse realizar como una aproximante labiodental, que convierte a esti diptongu na secuencia [æʋ].
Nel casu de los diptongos /œɪ/ y /ɔɪ/, dellos estudiantes describen el so puntu final como arrondáu, esto ye, [ʏ].

Dellos autores analizaron los diptongos noruegos como secuencies de vocales curties y les semivocales /j/ o /w/ —la postrera correspuende a la vocal central /ʉ/, non a l'anterior /ʊ/—.

Acentu

El noruegu ye un idioma con dos patrones d'acentu tonal distintos. Utilizar pa estremar pallabres de dos sílabes con, d'otra forma, idéntica pronunciación. Por casu, na mayoría de los dialeutos, la pallabra landet («el país») pronúnciase utilizando'l tonu 1, ente que lande («aterrizar») utiliza'l tonu 2. Anque la diferencia d'escritura dexa estremar les pallabres nel llinguaxe escritu, en munchos casos los pares mínimos escríbense otramiente, porque'l noruegu escritu nun tien tildes esplícites.

Esisten variaciones significatives ente acentos tonales ente los distintos dialeutos. Na mayor parte de Østlandet, incluyida la capital Oslu, fálense los llamaos «dialeutos d'acentu baxu». Nellos, l'acentu 1 utiliza un acentu plano y baxo na primera sílaba, ente que l'acentu 2 utiliza un acentu altu que cai sópito na primera sílaba y un acentu baxu de primeres de la segunda sílaba. En dambos, estos cambeos son siguíos d'un aumentu de la entonación, que la so amplitú marca una énfasis, y correspuenden a la función de los acentos normales n'idiomes ensin tonos léxicos como'l inglés. Esti aumentu remata na postrera sílaba, ente que la cayida na postrera sílaba, bien habitual na mayoría de los idiomes, ye bien pequeña o inesistente.

Per otru llau, na mayoría de los dialeutos del norte y oeste de Noruega, los llamaos «dialeutos d'acentu altu», l'acentu 1 ye descendente, ente que l'acentu 2 ye ascendente na primera sílaba y descendente na segunda o en dalgún puntu ente les llendes de dambes sílabes. Los dos tonos pueden ser transcritos na primer vocal como /à/ pal acentu 1 y /â/ pal acentu 2; la llectura moderna del AFI —baxa y descendente— correspuende a la Noruega oriental, ente que l'antigua tradición d'utilizar diacríticos pa representar la forma de los acentos —descendente y ascendente-descendente— correspuende a la parte occidental.

Los acentos tonales —según los acentos de frase nos dialeutos d'acentu baxu— dan-y al noruegu una carauterística musical que la fai fácilmente diferenciable d'otros idiomes. De forma interesante, l'acentu 1 asocede xeneralmente en pallabres que yeren monosilábiques en nórdicu antiguu y l'acentu 2 en pallabres que yeren polisilábiques.

Acentos tonales y morfoloxía

En munchos dialeutos, los acentos desempeñen un papel importante a la de marcar les categoríes gramaticales. Asina, la terminación (T1)—en implica la forma determinada d'un sustantivu masculín monosilábicu (båten, bilen, (dean store) skjelven), ente que (T2)-en denota o bien la forma determinada d'un sustantivu masculín bisilábicu, o bien un verbu o nome axetiváu ((han var) skjelven, moden). Otramiente, la terminación (T1)—a denota un nome femenín, singular, monosilábicu y determináu (boka, rota) o un nome determináu, neutru y plural (husa, lysa), ente que (T2)—a implica la forma en pretéritu de verbos débiles (rota, husa) o un nome bisilábicu, determináu, femenín y singular (bøtta, ruta, jenta).

En pallabres compuestes

Nuna pallabra compuesta, l'acentu tonal perder n'unu de los elementos del compuestu —aquel col acentu más débil o con acentu secundariu—, pero la duración de l'antigua sílaba tónica permanez inalterada na sílaba tónica.

Acentos tonales monosilábicos

En dellos dialeutos del noruegu, sobremanera los de Nordmøre y Trøndelag hasta Lofoten, puede haber tamién oposición tonal en pallabres monosilábiques, como en [bîːl] («coche») y [bìːl] («hachu»). Nunos pocos dialeutos, principalmente en Nordmøre y la so contorna, la oposición tonal monosilábica tamién apaez nes sílabes finales de pallabres con más d'un acentu. Na práctica, esto significa que se llogren pares mínimos como: [hɑ̀ːninɲː] («el gallu») y [hɑ̀ːnîɲː] («tráilo adientro»); [brŷɲːa] («nel pozu») 'y [brŷɲːâ] («el so pozu»); [læ̂nsmɑɲː] («xérif») y [læ̂nsmɑ̂ɲː] («el xérif»). Ente los múltiples puntos de vista alrodiu de cómo interpretar esto, el más acertáu pue ser que les pallabres con estos tonos complexos son aquelles que tienen una mora adicional. Esta mora puede tener bien pocu o nengún efeutu sobre la duración y l'acentu dinámicu, pero represéntase como una cayida tonal.

Otros dialeutos con oposición tonal en pallabres monosilábiques esaniciaron la oposición de duración de vocales. Asina, les pallabres [vɔ̀ːɡ] («atrevese») y [vɔ̀ɡː] («trubiecu») fundiéronse en [vɔ̀ːɡ] nel dialeto d'Oppdal.

Perda d'acentos tonales

Delles formes del noruegu perdieron la oposición d'acentos tonales. Esto inclúi munchos dialeutos de les zones de Bergen, Brønnøysund, Bodø y dellos dialeutos ente Tromsø y la frontera rusa. El feroés y l'islandés, que proceden tamién del nórdicu antiguu, tampoco tienen acentos tonales. Sicasí, nun ta claru si perder col intre del tiempu o inda nun esistía cuando empezaron el so desenvolvimientu independiente. El danés, sacante dellos dialeutos del sur, según el suecu de Finlandia, tampoco tienen oposición tonal.

Soníu ingresivo

La pallabra ja («sí») pronúnciase dacuando esneldando aire (soníu ingresivo), lo que puede ser confusu pa los estranxeros. El mesmu fenómenu asocede en danés, islandés y suecu, y puede tamién atopase n'alemán y en finés.

Amuesa

El siguiente testu de muestra ye un fragmentu de Bóreas y Helios lleíu por un profesor de 47 años del barriu de Nordstrand, Oslu.^[1]

Versión ortográfica

Nordavinden og solen kranglet om hvem av dem som var dean sterkeste. Da kom det en mann gående med en varm frakk på seg. De blei enige om at dean som først kunne få mannen til å ta av seg frakken skulle gjelde for dean sterkeste av dem. Så blåste nordavinden av all si makt, men jo mer han blåste, jo tettere trakk mannen frakken rundt seg, og til sist måtte nordavinden gi opp. Da skinte solen fram så godt og varmt at mannen straks måtte ta av seg frakken. Og så måtte nordavinden innrømme at solen var dean sterkeste av dem.

Trescripción fonémica

/²nuːɾɑˌʋɪnən ɔ ˈla soːlən ²kɾɑŋlət ɔm ʋɛm ɑː dɛm səm ˈʋɑːɾ dən ²stæɾkəstə || ˌdɑː ˈkɔm deː ən ˈmɑn ˌgoːənə meː ən ˈʋɑɾm ˈfɾɑk pɔ ˌsæ || diː bleː ²yːnjə ɔm ɑt ˈdɛn səm ˈfœʂt ˌkʉnə fɔ ˈmɑnən tɔ ²tɑː ɑː sæ ˈfɾɑkən ˌskʉlə ²jɛlə fɔɾ dən ²stæɾkəstə ɑː ˌdɛm || ˈsoː ²bloːstə ²nuːɾɑˌʋɪnən ɑː ˈɑl sɪn ˈmɑkt | mɛn ju ˈhanme ²bloːstə | ju ²tɛtəɾə ˌtɾɑk ˈmɑnən ˈfɾɑkən ˈɾʉnt sæ | ɔ tə ˈsɪst ˌmɔtə ²nuːɾɑˌʋɪnən ²jiː ˌɔp || ˌdɑː ²ʂɪntə ˈel soːlən ˈfɾɛm ˌsoː ˈgɔt ɔ ˈʋɑɾmt ɑt ˈmɑnən ˈstɾɑks ˌmɔtə ²tɑː ɑː sæ ˈfɾɑkən || ɔ ˈsoː ˌmɔtə ²nuːɾɑˌʋɪnən ˈɪnˌɾœmə ɑt ˈel soːlən ˈʋɑːɾ ən ²stæɾkəstə ɑː ˈdɛm/

Trescripción fonética

[²nuːɾɑˌʋɪnˑn̩ ɔ ˈla soːln̩ ²kɾɑŋlət ɔm ʋɛm ɑ dɛm sɱ̍ ˈʋɑː ɖɳ̩ ²stæɾ̥kəstə || ˌdɑˑ ˈkʰɔmː de n ˈmɑnː ˌgoˑənə me n ˈʋɑɾm ˈfɾɑkː pɔ ˌsæ || di ble ²yːnjə ɔm ɑt ˈdɛnː sɱ̍ ˈfœʂt̠ ˌkʰʉnˑə fɔ ˈmɑnːn̩ tɔ ²tʰɑː ɑ sæ ˈfɾɑkːən ˌskʉlˑə ²jɛlːə fɔ ɖɳ̩ ²stæɾkəstə ɑː ˌdɛmˑ || ˈsoː ²bloːstə ²nuːɾɑˌʋɪnːn̩ ɑ ˈʔɑlː sɪn ˈmɑkʰtʰ | mɛn ju ˈmeːɾ ɦam ²bloːstə | ju ²tʰɛtːəɾə ˌtɾɑkˑ ˈmɑnːn̩ ˈfɾɑkːən ˈɾʉnt sæ | ɔ tə ˈsɪst ˌmɔtˑə ²nuːɾɑˌʋɪnˑn̩ ²jiː ˌɔpʰ || ˌdɑː ²ʂɪntə ˈel soːln̩ ˈfɾɛm ˌsoˑ ˈgɔtʰː ɔ ˈʋɑɾmtʰ ɑt̚ ˈmɑnːən ˈstɾɑks ˌmɔtˑə ²tɑː ɑ sæ ˈfɾɑkːən || ɔ ˈsoː ˌmɔtˑə ²nuːɾɑˌʋɪnˑn̩ ˈɪnːˌɾœmˑə ɑt ˈel soːln̩ ˈʋɑːɾ n̩ ²stæɾ̥kəstə ʔɑ ˈdɛmː]^[1]

Ver tamién

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 «Dialektprøver fra Oslo kommune» (noruegu). ling.hf.ntnu.non. Institutt for språk og litteratur (5 d'avientu de 2000). Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 10 de xunetu de 2015.

Bibliografía

Svar på anmeldelser av Fonetikk. Ei elementær innføring.., Oslo: Novus forlag
Fonetik og fonologi, Almen og Dansk (3ª edición), Copenhague: Akademisk Forlag, ISBN 87-500-3865-6, https://books.google.com/books?id=9RtCAgAAQBAJ
The Phonology of Tone and Intonation, Cambridge University Press
The Phonology of Norwegian, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-823765-5, http://ukcatalogue.oup.com/product/9780198237655.do

Norsk språklydlære med øvelser (3rd edición), Oslo: Cappelen Akademisk Forlag AS, ISBN 82-456-0178-0
Norsk fonetikk for utlendinger, Oslo: Gyldendal, ISBN 82-05-10107-8
Norsk fonetikk, Oslo: Universitetet i Oslo, ISBN 82-990584-0-6