Fresno de Cantespino

Fresno de Cantespino ye conceyu y villa del nordeste de la provincia de Segovia, Comunidá de Castiella y Lleón (España). El so xentiliciu ye fresnense. La villa de Fresno ye cabeza de Comunidá de Villa y Tierra de Fresno de Cantespino.

Fresno de Cantespino
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Segovia
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Fresno de Cantespino	Rafael Fernández Martín
Nome oficial	Fresno de Cantespino (es)
Códigu postal	40516
Xeografía
Coordenaes	41°22′10″N 3°29′50″W
Fresno de Cantespino Fresno de Cantespino (España)
Superficie	63 km²
Altitú	1037 m
Llenda con	Campo de San Pedro, Riaguas de San Bartolomé, Corral de Ayllón, Ribota, Riaza, Sequera de Fresno y Bercimuel
Demografía
Población	303 hab. (2023) - 148 homes (2019) - 117 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.2% de provincia de Segovia
Densidá	4,81 hab/km²
fresnodecantespino.com

Topónimu

Ye conocida la opinión según la cual los nomes de Cantalapiedra, Cantaracillo, Cantalpino, Cantimpalos, Cansoles y similares aniciar a partir d'una forma proclítica *can ‘campu’, como yá señaló Julio González, Riesco Chueca xuntar a la propuesta de Julio González, ufiertando una panorámica xeneral ya introduciendo delles matizaciones semántiques qu'espliquen l'alta concentración espacial del los topns. Canta- na antigua frontera ente Castiella y Lleón, un fechu que yá llamara l'atención d'Ángel Barrios.

Julio González interpretaba la toponimia de campu na rexón allende el Duero como alusiva a terrenes fértiles, aptos pal llabor, pero abandonaos tres les guerres (“campos primeramente incultos, non venceyaos namái pa camperes”), que llamaríen l'atención de los ganaderos y caballeros repobladores nel s. X. Sicasí, y sobremanera pa los topónimos fronterizos, Riesco barruntu nestos nomes una referencia más militar qu'agrícola, na que *cam, *can tean per campu de batalla, llinia defensiva’. Estos pueblos asítiase na frontera ente Castiella y Lleón, onde fueron frecuentes les esfriegues militares; Cantalapiedra y Cantaracillo cuntaron con torres fortificaes. A la vista d'estos datos y dada l'alta concentración de topns. Canta-, Cande- (< cam[po] de) nes fronteres de Castiella, ye probable que faigan referencia a llugares de batalla o puntos d'alta tensión fronterizo. El calter d'emblema nos determinativos (piedra, arcillo, pinu, sol, escayu) paez entroncar cola tradición heráldica d'amestar la memoria d'una batalla a una circunstancia anecdótica. N'otros casos, sicasí, va haber d'interpretase campu na so acepción toponímica más común: tierra desarbolada, rasa.

Nel presente caso, la importante y celebrada batalla que tuvo llugar en 1110 cerca de Fresno ilustra la verosimilitud d'esta hipótesis.

Xeografía

Asítiase a 13 km d'Ayllón y a los mesmos de Riaza, a 85 km de la capital segoviana y a unos 130 km de Madrid y tamién de Burgos. El ríu Riaza crucia'l términu municipal nes proximidaes de Cincovillas y de Gomeznarro.

• Coodernadas xeográfiques UTM ED-50: x:458446.69 y:4579770.60
• Altitú sobre'l nivel del mar: 1037 msnm (1060 msnm nel cuetu del Castillo, onde s'haya un vértiz xeodésicu denomináu "Castillo").
• Códigu INE: 40079
• Precipitaciones añales (mm): 537
• Temperatura Mínimo (°C): -1,3 (media del mes más fríu)
• Temperatura Medio (°C): 10,9
• Temperatura Máximo (°C): 29,0 (media del mes más templáu)

Nucleos de población

La villa ye Cabeza de Conceyu, compuestu coles mesmes poles siguientes pedaníes:

• Cascajares (conceyu amestáu en 1970)
• Castiltierra
• Cincovillas (perteneciente al antiguu conceyu de Payares de Fresno)
• Gomeznarro (perteneciente al antiguu conceyu de Payares de Fresno)
• Payares de Fresno (conceyu amestáu en 1970)
• Riahuelas (conceyu amestáu en 1977)

En 2002 empezóse'l desenvolvimientu urbanísticu de 'Prau Pinilla', d'aproximao 600 parceles d'usu principalmente temporal o vacacional.

Demografía

Conceyu

Evolución demográfica de Fresno de Cantespino

2000	2002	2004	2006	2008	2010	2012	2014	2016
249	282	290	281	290	278	261	267	272
(Fonte: INE)

Llocalidá

Evolución demográfica de Fresno de Cantespino

2000	2002	2004	2006	2008	2010	2012	2014
113	111	112	103	116	104	94	100
(Fonte: INE)

Gráfica d'evolución demográfica de Fresno de Cantespino ente 2000 y 2014

Población de derechu (2000-2013) según los censos de población del INE a 1 de xineru de cada añu.

Historia

Entamos

Les muertes históriques d'esta villa son amplios, lo que fai pensar que n'otres dómines tuvo cierta relevancia. Amás de restos romanos como la fonte denomada "El Cubillo", qu'apurrió agua a los habitantes hasta bien entráu'l sieglu XX, son numberosos los restos d'orixe visigodu atopaos nel so términu municipal. Un exemplu d'ello ye la necrópolis visigoda alcontrada en Castiltierra, pedanía de Fresno, que foi oxetu d'una escavación arqueolóxica en 1941 y que los sos oxetos, munchos de gran valor, atopar nel muséu Arqueolóxicu de Madrid.

Edá Media

La villa tuvo'l so plenu apoxéu na Edá Media, cuando aportó a cabeza d'Arciprestalgu y dióse-y el títulu de Comunidá de Villa y Tierra. En 1002 tuvo llugar una batalla na paraxa denomada «El Corporario» contra los árabes, preludiu de la derrota de los mesmos en Calatañazor, arriendes de la cual créase'l Condáu del Campu del Escayu o Candespina. En conmemoración de dicha batalla construyó la Ermita del Cristu del Corporario (cerca de Castiltierra), onde se celebra añalmente una bien popular Romería venti díes dempués de Pentecostés.

Apaez citáu en documentos como Campu de Spina en 1107 y como Frexno en 1247.

Nel cuetu denomináu "El Castillo" pueden entá reparase los restos d'una fortaleza medieval que perteneció a Don Gómez González de Salvadórez, Conde de Candespina, personaxe de gran relevancia na dómina. Nella abellugóse Urraca I de Lleón, antes de la so derrota na batalla del Campu de los Escayos contra'l so propiu home Alfonsu I d'Aragón y el conde Enrique de Portugal, nel añu 1110, acontecimientu nel cual el conde perdió la vida.

Dende 1122 a 1136 el rei Alfonsu VII "L'Emperador" robló dellos documentos en Fresno, lo qu'indica la so estancia en delles temporaes na villa. Dixebrar de Sepúlveda, a la que pertenecía hasta entós, y concediólu de títulu de villa y fueru propiu. Les disputes territoriales pola posesión de montes y praos coles vecines Sepúlveda y Riaza asoceder dende'l sieglu XIII a 1925, cuando recibió pocu más d'un 10 % d'aquellos.

Yṕoques posteriores

El so cayente empezó nel sieglu XVI. Formáu tradicionalmente poles poblaciones de Castiltierra, Cincovillas y Gomeznarro, el conceyu absorbió en 1970 Cascajares y Payares de Fresno y en 1978 Riahuelas.

Intereses

• Nel diccionariu xeográficu-estadísticu d'España (1826) descríbese:

FRESNU DE CANTESPINO: V.S. d'España, provincia, partíu y obispáu de Segovia, tierra del Fresno. A.O., 88 vec., 405 habitantes, 1 parroquia, 1 pósito. Sit. nun altor, de clima bastante fríu por tener la so esposición al N. y O. Produz trigu, cebada, centenu y avena; cría de ganáu lanar, cabrio y mular. Falta 12 leg. de la capital. Contribúi 5,756 rs. 12 mrs. Derechos enagenados 843 rs. 11 mrs.

• Nel Cantar de mio Cid, ente los versos 391 a 403, faise referencia a una llocalización que presuntamente correspondería a Fresno de Cantespino:

Soltaron les riendes, pienssan d'andar;

çerca vien el plazu pol reinu quitar.
Vieno mio Çid yazer a Spinaz de Can;
grandes yentes sele acueyen essa noch de toes partes.
Otru dia mañana pienssa de cavalgar.

Ixiendos va de tierra'l Campeador lleal;
de siniestru Sant Estevan ?una bona çipdad?
de diestru Alilon les torres que moros haber,

passo por Alcobiella que de Castiella fin ye yá,

El Cid, camín del destierru, abandona Burgos y toma el camín del Sur. Fai nueche en Spinaz de Can, referencia toponímica al Campu del Escayu o Candespina, territoriu históricu correspondiente a la Comunidá de Villa y Tierra de Fresno de Cantespino. Bien posiblemente xaz na fortaleza del cuetu del Castillo, anguaño en ruines. Al paecer xúnense-y munchos homes de la zona (grandes yentes acuéyense-y... de toes partes) por cuenta de la perspeutiva d'una llarga correría, que puede ser granible con un pocu de fortuna, al llau d'unu de los líderes militares más carismáticos de Castiella. Paez ser que toma'l camín de San Esteban de Gormaz siguiendo la Cañada Real Soriana Occidental (entós yá yera una vía pecuaria importante), cruciando'l ríu Aguisejo por Mazagatos, pedanía de Languilla (de diestru Alilon les torres que moros haber).

Personaxes pernomaos

• Gómez González de Salvadores, (h. 1065 - Fresno de Cantespino, 26 d'ochobre de 1110). Conde de Candespina, burgalés venceyáu a esta llocalidá.
• Fray Juan de la Madalena, venerable agustino recoletu nacíu en setiembre de 1583 nesta Villa. y fináu el 17 d'abril de 1657.
• Manuel María González Ángel (1812 Sanlúcar de Barrameda-1887 Xerez de la Frontera), de padres fresnenses. Fundador de la empresa de xerez González Byass. Pioneru n'instalar nes sos Bodegues la lluz llétrico agua corriente depurada a les sos instalaciones. Collaboró intensamente nel primer proyeutu de Ferrocarril qu'hubo n'España y n'ensame de nueves Instalaciones industriales.
• Martínez-Campos (14 d'avientu de 1831 – 23 de setiembre de 1900), de madre fresnense.
• Victoriano Provencio Román, inventor del "Aparatu Logarítmicu-Mecánicu" (pat. Nᵘ26.101) precursor de los ordenadores, que foi Medaya de Plata na Esposición Provincial de Segovia de 1901. Nacíu en Fresno de Cantespino en 1848, d'onde foi Secretariu del Conceyu y de la Comunidá de Villa y Tierra.

Alministración

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Aurelio Vázquez	UCD
1983-1987	Aurelio Vázquez	AP
1987-1991	Rafael Fernández Martín	PSOE
1991-1995	Rafael Fernández Martín	PP
1995-1999	Rafael Fernández Martín	PP
1999-2003	Rafael Fernández Martín	PP
2003-2007	Rafael Fernández Martín	PP
2007-2011	Rafael Fernández Martín	PP
2011-2015	Rafael Fernández Martín	PP
2015-2019	Rafael Fernández Martín	PP
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

Monumentos

imaxe de Fresno de Cantespino

Ilesia de San Nicolás de Bari.

Ermita de la Cerca, en llomba qu'apodera la población.

Cartelu antiguu de cai.

L'arquiteutura tradicional de la Villa compónse fundamentalmente d'edificaciones realizaes con adobe (folla y paya) y madera, apurriendo a los edificios un color similar al de los campos que lo arrodien, colloraos pol altu conteníu en fierro de la tierra. Resalta como interés la disposición nos teyaos d'una sola fila de texer de tipu árabe.

Ente los edificios singulares cabo destacar:

• Ilesia de San Nicolás de Bari. La Ilesia Mayor de Fresno foi realizada n'honor al patrón del conceyu. D'orixe románicu, con planta de cruz llatina, foi oxetu de posteriores cambeos y ampliaciones dende'l sieglu XVI al sieglu XVIII. La so mayor ayalga ye la so pila bautismal d'estilu románicu y el so retablu barrocu, de trés calles y realizáu pol sepulvedano Andrés de Moratinos en 1743 y doráu en 1767. La so espodada torre apurre un bellu perfil a la Villa que puede trate a quilómetros de distancia. Cuenta con un pórticu de cuatro arcos de mediu puntu, nel que s'atopen restos d'escultures romániques y tres piles bautismales de llocalidaes cercanes. Nel interior atópesse dellos cuadros del santu, pintaos tamién en 1767. La mota y la caxa portaviático de la parroquia, obra del maestru plateru de Peñafiel Miguel del Castillo.

• Ermita de del Santu Cristu de la Cerca. Realizada xunto a les antigües muralles de la fortaleza a les cualos debe'l so nome, ye un templu d'una única nave de mampostería. Conozse la so esistencia dende siquier 1663, pero probablemente'l so orixe ye la capiya del desapaecíu castiellu. Nel so interior guarda una imaxe de Cristu crucificáu, denomináu Santu Cristu de la Cerca que data de 1706, de gran guapura y dimensiones, al cual los habitantes empresten gran devoción y ye parte fundamental de les procesiones de les fiestes patronales. Foi obra de Francisco de la Vega, miembru de la escuela d'Alonso Cano y sustituyó a otra más antigua, sumida. Cuntaba d'antiguo amás con otra imaxe, la de La nuesa Señora de la Cerca. Pel esterior, apréciase la so cabecera cuadrada y una espadaña asitiada a poniente. Nel interior atopa un coru, el techu de artesonado, dos cuadros representando a San Francisco y a María Madalena, dos retablos neoclásicos menores y unu mayor del mesmu estilu.

• Al norte de la población atópase tamién un cruceru con dos imaxe, de Cristu y la Virxe, elementu bien estendíu na rexón nos sieglos XVI y XVII, sieglu esti postreru del que data'l cruceru de Fresno.

Heráldica

L'emblema de la llocalidá ta formáu por un escudu d'armes de fondu verde sobre'l que s'amuesa un árbol espinosu con tantes cañes como llugares correspondíen a la Tierra de Campos del Escayu o Candespina, protexíu a los lladrales por dos lleones rampantes con facciones cuasi humanes y rematáu cola corona real qu'usara Alfonsu VII. El so usu como escudu heráldicu municipal de la Villa foi autorizáu por Decretu del Conseyu de Ministros de 18 d'avientu de 1949.

Fiestes

• Romería del Cristu del Corporario, venti díes dempués de Pentecostés, en xunto col restu de nucleos del conceyu.

• Romería del Santu Cristu de la Cerca, el segundu domingu de mayu.

• Fiestes patronales n'honor de San Nicolás de Bari, el segundu domingu de setiembre. Hai de solliñar les sos procesiones multitudinaries y el so tradicional desfile d'amarutes.

Gastronomía

Ver tamién: Gastronomía de la provincia de Segovia

Amás del tradicional corderu llechal segovianu, rustíu en fornu de lleña namái con agua y sal, son bien apreciaes y conocíes los sos falpayares estofadas, denominaes "Falpayares a la Fresnense".

Igualmente son típicos los productos de la matanza del gochu, como'l chorizu, picadiellu, morciella, etc.

Artesanía

Fresno tuvo a lo llargo de la historia una amplia y reconocida tradición alfarera, desenvuelta de forma familiar, llegando a tener la Villa a mediaos del sieglu xviii hasta 8 families dedicaes a l'alfarería, toes provenientes de la mesma caña familiar. La necesidá d'aumentar les posibilidaes de venta de les pieces realizaes obligaba a los alfareros a allegar a les feries o mercaos de la redolada, actividá qu'entá güei caltiénse. La industrialización y l'apaición del plásticu amenació seriamente esta actividá anque anguaño entá queda una familia dedicada a esti noble oficio, que realiza artesanalmente pieces rústiques con magre autóctonu, carauterizada pol color acoloratáu de les tierres ferriales de la redolada.

Ver tamién

• Comunidá de Villa y Tierra de Fresno de Cantespino

Bibliografía

• Fresno de Cantespino, síntesis histórica d'una Villa segoviana Teodoro García García, 1980 ISBN 978-84-300-2914-3 ISBN 84-300-2914-1

• Fresno de Cantespino, pueblu, condáu, villa y comunidá Teodoro García García, 2004 ISBN 978-84-609-3000-6 ISBN 84-609-3000-9

• Alcordances d'un pueblu castellanu (memories y vivencies) Teodoro García García, 2001 ISBN 978-84-606-3129-3 ISBN 84-606-3129-X

• Vida y virtúes del Venerable Hermano Fray Juan de la Madalena, relixosu legu de la Orde del nuesu Padre San Agustín de los descalços Joseph de S. Estevan Osa, 1662

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Fresno de Cantespino.

• Datos: Q1939147
• Multimedia: Fresno de Cantespino