Hispania

Hispania^[1] yera'l nome dau polos fenicios a la península ibérica, darréu utilizáu polos romanos, y parte de la nomenclatura oficial de los trés provincies romanes que crearon ehí: Hispania Ulterior Baetica, Hispania Citerior Tarraconensis y Hispania Ulterior Lusitania,Carthaginense y Gallaecia . Dempués, el conceutu evolucionó hasta incluyir, nes dómines finales del imperiu, a la provincia de Balearica y la provincia de Mauritania Tinxitana.

Provincia alministrativa de la Hispania romana tres la reforma diocleciana.

Orixe del nome

Ponte d'Alcántara (Toledo), construyíu sobre'l ríu Tajo ente'l 104 y el 106 d.C. pol arquiteutu Cayo Julio Lacer.

El nome d'España remanez d'Hispania, nome col que los romanos denomaben al conxuntu de la península Ibérica, términu alternativu al nome «Iberia» preferíu polos autores griegos pa referise al mesmu espaciu. Sicasí, el fechu de que'l términu Hispania nun ye de raigañu llatín llevó a la formulación de delles teoríes sobre'l so orixe, dalgunes d'elles revesoses.

Acueductu de Segovia.

Hipótesis fenicia

Les etimoloxíes más aceutaes anguaño prefieren suponer un orixe feniciu de la mesma. En 1674, el francés Samuel Bochart, basándose nun testu de Gayu Valeriu Catulu au denomaba a España cuniculosa ('coneyera'), propunxo qu'ende podría tar l'orixe de la pallabra "España". D'esa forma, deduxo que n'hebréu (llingua semítica, emparentada col feniciu) la pallabra spʰ(a) n podría significar «coneyu», una y bones el términu feniciu *i-špʰanim lliteralmente significa: de damanes (špʰanim ye la forma plural de šapʰán, 'damán', Hyrax syriacus), que foi como los fenicios decidieron, a falta d'un vocablu meyor, denominar al coneyu Oryctolagus cuniculus, animal pocu conocíu por ellos y qu'abondaba n'estremu na península ibérica. Otra versión d'esta mesma etimoloxía sería ʾi-špʰanim 'Islla de coneyos' (o, de nuevu lliteralmente, damanes). Esta segunda esplicación faise necesaria porque en llatín clásicu la H pronunciábase aspirada, faciendo imposible derivala de la S sorda inicial (Lleis de Grimm y Verner).

Arcu de Bará na provincia de Tarragona.

Otra posibilidá respeutu del raigañu feniciu Span ye'l so significáu de "anubríu", qu'indicaría que tomaben a Hispania como un país escondíu y remotu.

Hispania y los sos habitantes

Bustu de Traxanu, emperador romanu d'orixe hispanu.

Les más importantes víes de comunicación romanes en Hispania hacia'l 125 d. C.

El términu Hispania ye llatín, el términu Iberia ye puramente griegu. Dicir español por iber o por hispanus ye cometer una falta de pertenencia, pos lleva consigo diferencies de dómina y d'ambiente. Nos testos que se caltienen de los romanos estos empleguen siempres el nome de Hispania (citada per primer vegada hacia'l 200 e.C. pol poeta Quintu Enniu), ente que nos testos calteníos de los griegos éstos usen siempres el nome d'Iberia.

Los romanos estremaron de primeres les Hispanies en dos provincies (197 a. C.), rexíes por dos pretores, la Citerior y l'Ulterior. Les llargues guerres de conquista duraron dos sieglos; ye lo que se conoz como romanización. Cola conquista cortó'l cursu de la civilización indíxena que foi sustituyida pola helenu-llatina. Al traviés d'estos dos sieglos hubo munchos conflictos:

Guerres d'independencia nes que los íberos y otros pueblos (primeros pobladores de la península) foron adulces vencíos y apoderaos a pesar de les grandes xestes protagonizaes pela ciudá de Numancia o pol caudiellu Viriatu y otros.
Guerra empobinada por Sertoriu, pretor de la Hispania Citerior, dende onde desafió con ésitu'l poder de Roma.
Guerra civil ente César y Pompeyu, que se llevó a cabu en gran parte en territoriu de Hispania.
Campañes de César y d'Augustu pa someter a los galaicos, ástures y cántabros.
Finalmente llega la pax augusta. Hispania ye estremada en trés provincies a finales del sieglu I a. C. Nesti momentu apaecen dos escritores que la so obra tuvieron bien en cuenta los historiadores de tolos sieglos: el xeógrafu Estrabón y l'historiador universal Pompeyu Trogu. Dambos dediquen nes sos obres dos talos capítulos a les Hispanies.

Estrabón fala d'Iberia nel so llibru III de Xeografía y ellí comenta:

Dalgunos dicen que les designaciones d'Iberia y Hispania son sinónimes, que los romanos designaron a la rexón entera (la península) indiferentemente colos nomes d'Iberia y Hispania, y a les sos partes denomáronles ulterior y citerior.

Referencies

↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: ibéricu

[1] Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: ibéricu

[1]