Landete
Landete ye un conceyu español de la provincia de Cuenca, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha, allugáu na contorna de la Serranía de Cuenca, na subcomarca de la Serranía baxa. Ye unu de los conceyos más poblaos de la zona. Ta próximu a les provincies de Teruel y Valencia. Cuenta con una superficie de 79,34 km² y con una población de 1.310 habitantes (INE 2015). El so densidá ye de 16,84 hab/km².
 Landete | |||
|---|---|---|---|
.jpg) | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||
| Provincia |  provincia de Cuenca | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Landete (es)  | Luis Peinado Sánchez | ||
| Nome oficial | Landete (es)[1] | ||
| Códigu postal |
16330 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°54′28″N 1°21′52″W / 39.907777777778°N 1.3644444444444°O | ||
  Landete Landete (España) | |||
| Superficie | 79.34 km² | ||
| Altitú | 989 m | ||
| Llenda con | Santa Cruz de Moya, Graja de Campalbo, Talayuelas, Garaballa, Henarejos, Fuentelespino de Moya y Moya | ||
| Demografía | |||
| Población |
1230 hab. (2023) - 633 homes (2019) - 601 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Cuenca | ||
| Densidá | 15,5 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
 | |||
Etimoloxía
editarSobre l'orixe del so nome namái apaez una mención nel llibru de D. Emiliano Peinado dedicáu a Moya. Con esti datu y otros recoyíos de la tradición oral podemos aventurar trés posibles oríxenes del nome "Landete".
Por cuenta de la proximidá col centru del Marquesáu de Moya, hai quien cree que'l nome vien de la so situación colindante con él, siendo'l términu col que se llamaba d'antiguo el de "LINDETE", o llinde colos Güertos, barriu de Moya.
Tamién hai quien piensa nun orixe nórdicu de la pallabra, siendo nesi casu una derivación de "LAND", que vendría espresar daqué según "ciudá o población nun llanu".
D'últimes tenemos la pallabra castellana "LANDA": "formación vexetal compuesta por arbustos y pequeños árboles, so los que crez una vexetación más o menos abondosa. Apaez de manera preferente en climes templaos, frescos y húmedos, (pandorial). Quiciabes sía esta postrera la que más s'avera a la verdá, suponiendo una derivación pol diminutivu -ete: Land-ete.
Xeografía
editarLlocalización y accesos
editarEn plena Serranía Baxa, a 100 quilómetros al este de Cuenca y 130 al oeste de Valencia ta enclaváu Landete. Dende un puntu eleváu de la llocalidá puede comprobase'l so allugamientu nun llanu arrodiáu, na so totalidá, per montes; dende'l mesmu puntu tómase conciencia de por qué Landete ye, primero de too, parte de la Sierra conquense pero tamién un pocu de Teruel y un pocu de Valencia, una y bones les llendes d'estes provincies tán casi al altor de la vista. El so principal accesu ye al traviés de la carretera N-330 que percuerre dende Alicante a Francia pasando per Zaragoza y xune esti conceyu con Utiel al sur y Teruel al norte.
Urbanismu: otres unidaes urbanístiques
editarManzaneruela, con un censu averáu de 130 habitantes ye la única pedanía de Landete. Los rentos o caseríos de Mijares, Pumar, Serval, Molín Nuevu, Fuentiaca, Ermita de la Fuen María fueron n'otres dómines pequeños nucleos de población que na actualidá son caseríos abandonaos, nel meyor de los casos, y ruines nel peor. La mayoría de los habitantes d'aquellos centros y los sos descendientes viven nestos momentos en Landete.
Hidrografía
editarEl río Güeyos de Moya, que nel so percorríu xunióse al ríu Algarra, configura una especie de llende natural pa la estensión de la zona habitable, pudiéndose atopar a lo llargo de tol ríu la mayor ayalga de los pescadores: la trucha.
Demografía
editar| Gráfica d'evolución demográfica de Landete ente 1842 y 2015 |
 |
| Población de derechu (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye población de fechu) según los censos de población del sieglu XIX.
Ente'l Censu de 1857 y l'anterior, crez el términu del conceyu porque incorpora a 165009 (Manzaneruela). Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censo de población del INE. Población según el padrón municipal de 2015 del INE. |
| 1991 | 1996 | 2001 | 2013 | 2015 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1553 | 1652 | 1502 | 1329 | 1310 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [ensin referencies]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Les cifres de población de los años 2013 y 2015 correspuenden a los datos oficiales publicaos pol INE.
Clima
editarLandete presenta un clima mediterraneu templáu mediu, como correspuende a una zona de tránsitu ente'l pandu castellanu y la llanura valenciana. Les variables climátiques son les siguientes:
- Temperatura medio añal: 10 a 14 °C
- Temperatura medio mes más fríu(xineru): 2 a 5 °C
- Temperatura medio mes más templáu: 21 a 24 °C
- Duración del periodu de xelaes: 6 a 7 meses
- ETP media añal: 700 a 800 mm.
- Precipitación media añal: 400 a 600 mm.
- Duración del periodu secu: 4 meses.
Paisaxe
editarEl ríu y el regajo conformen un doble paisaxe: nes riberes güerta y vergel, alloñar de l'agua'l secanu. El mesmu contraste paisaxísticu presenta la llocalidá nes sos cais: xunto a rincones de la más típica arquiteutura rural antigua -construcciones en piedra, corralones de vieyes y grandes puertes de madera- atopamos modernos edificios o caprichoses cases-xalé de recién construcción, destacando pola so guapura y tamién pola so escasez dellos edificios modernos de tipu castellanu y sobremanera les cases semicolgadas asitiaes nel barriu "Castillo", unu de los más antiguos de la llocalidá.
Historia
editarLandete, que gocia del privilexu de "villa", apenes apaez en nengún documentu sinón como parte integrante del Marquesáu de Moya, al que perteneció hasta los primeros años del sieglu XIX.
Pa reconstruyir la hestoria de Landete, a esceición del citáu testu de Madoz, nun esiste nengún otru documentu. Sicasí pueden ser d'utilidá toes los documentos esistentes sobre Moya, yá que Landete foi una de les xurisdicciones del Marquesáu y como tal el so nome apaez en dalguna ocasión.
Puede concretase, siempres basándonos n'estudios realizaos sobre Moya, que nel términu de Landete hubo asentamientos de pueblos íberos, los primeros pobladores de la península. Asina lo demuestren los restos arqueolóxicos atopaos nes paraxes conocíes como "La Talaya" y "La Pata de la Yegua".
Cola llegada del pueblu romanu, Landete, como la mayoría del territoriu español, pasó a formar parte del Imperiu Romanu y ser hasta la llegada de los reinos visigodos.
Más tarde entraríen na península los pueblos árabes. Landete, como un pobláu dependiente de Moya, taría so dominación árabe hasta'l sieglu IX, en que foi reconquistáu a los moros.
Considérase que nel añu 1210 poblóse Moya por Alfonsu VIII, y por tanto Landete, entrando a formar parte del reinu de Castiella. Yera la dómina de la Edá Media y les batalles pol poder ente distintos reinos y señoríos yeren una forma de vida. Landete llucharía siempres como defensor de Moya hasta la última batalla que llibraren xuntos moyanos y landeteros que sería unos sieglos más tarde: na Guerra de la Independencia.
L'únicu escritu de relativa antigüedá documentando sobre Landete ye un pequeñu testu de Pascual Madoz, recoyíu en "OLCADES" y estrayíu de la mesma del Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de 1847. Yá naquel momentu Madoz fala de les mines de fierro y del manantial, de les sos cualidaes curatibles y del analís de les mesmes realizáu nel colexu de farmacia de Madrid.
Sobre momentos históricos de los que sí hai constancia podemos citar dos:El primeru vien recoyíu nel Diccionariu de Madoz de la siguiente forma:
Nel añu de 1836, el 16 d'agostu, foi amburada la so ilesia poles tropes del Pretendiente, zarrándose na so torre 100 soldaos del reximientu Francos d'Estremadura, salvándose d'esta miente. Los carlistes fusilaron al alcalde de Landete en 1839Diccionariu de Madoz
El segundu, recoyíu direutamente de persones que la vivieron, tuvo llugar un sieglu dempués, mientres la guerra civil española. Ye'l bombardéu. Landete foi bombardiáu el 22 de xineru de 1938 a les 2 del mediudía, cuando les families disponer a comer. Delles cases esbarrumbar con families enteres dientro. Morrieron 16 persones. La guerra apurrió munches miseries y penuries, pero quiciabes nenguna tan imperdonable como'l bombardéu.
Alministración
editar| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | ||
| 1983-1987 | Julián Huerta Acebrón | AP |
| 1987-1991 | Julián Huerta Acebrón | PP |
| 1991-1995 | ||
| 1995-1999 | ||
| 1999-2003 | ||
| 2003-2007 | Lluis Peinado Sánchez[2] | PSOE |
| 2007-2011 | Pablo Bosque Cortines[3] | PIL (Plataforma Independiente por Landete) |
| 2011-2015 | Lluis Peinado Sánchez | PSOE |
| 2015-2019 | ||
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Economía llocal
editarSegún dellos diccionarios onde apaez Landete, y tamién, según la creencia de munchos, ésti ye un pueblu agrícola y ganaderu. Quiciabes en dalgún momentu ser, pero anguaño esto falta enforma de ser verdá.
La agricultura que se da ye de tipu familiar, cumple un importante papel económicu nel senu de la familia pero en bien rara ocasión ye un mediu de vida. Nun ye asina cola ganadería, yá que polo xeneral el ganaderu sí vive d'esi trabayu, sicasí ye una minoría con al respective de la población.
Son munchos los landeteros que viven de pequeños negocios, yá que hai un importante númberu de comercios. Tamién son munchos los que viven de jornales. Esisten dellos puestos de funcionariado en alministración, servicios, enseñanza, etc.
Landete tamién ye l'allugamientu d'una bodega de 120 hectárees llamada Altolandon.
Un paséu pol pueblu
editarVamos ver, al traviés d'imáxenes, los llugares más importantes de Landete.
Festividaes
editarEl primer día del añu los quintos que van ser llamaos a files salen a percorrer el pueblu acompañaos de 5 o 6 músicos, a pidir l'aguilandu. Dende la madrugada hasta les primeres hores de la tarde pasen puerta per puerta cantando jotillas y cantares típicos: D'antiguo los aguilandos yeren una ayuda de los vecinos pa los mozos que diríen llueu a cumplir el serviciu militar; el dineru que consiguíen partir ente toos. Anguaño polo xeneral los quintos faen una cena o comida como despidida. N'honor a San Antón, patrón de los animales, siguen encendiéndose les típiques fogueres nes que se quemar cañes de arbustos verdes que producen enforma fumu y bon arume. Ye una ufrienda que se fai al Santu por que protexa a los animales d'enfermedaes y epidemies, la tradición tamién consistía en guardar un carbonizu de la foguera y ponelo dempués na corte onde taben les caballeríes. Otra utilidá yera estender cenices nes corrolades. Esta sería la parte sagrada de la celebración, pero coles mesmes ta'l retruque profanu que la nueche del 16 de xineru consiste na ronda de la "pellejuela". Chicos "armaos" con cachos de piel de dalgún animal untaos en grasa dedicar a hollinar a les moces, por eso la nueche de San Antón conozse tamién como "la nueche de los hollinones".
Santu Tomás
editarDe muncha menos antigüedá ye la siguiente fiesta del pueblu. Trátase de Santu Tomás d'Aquino, patrón de los estudiantes. Una fiesta qu'empezó a celebrase a partir de la instalación del Institutu de Bachilleratu, pel añu 1960. Empezó siendo la fiesta de los estudiantes, na que s'axuntaben alumnos y profesores que pasaren pel Centru. Agora Stu. Tomás convirtióse na fiesta d'iviernu y coles mesmes ye una manera de dar la importancia que tien al Institutu. La fiesta ye entamada polos alumnos de C.O.O, como despidida al centru.
La xunta y los antroxos
editarLes celebraciones de febreru son el xueves lardero, o "día de la xunta", y los antroxos. Dambes tradiciones tuvieron momentos d'olvidu nos que paecía que diben sumir, sicasí nos últimos años hubo un rellanzamientu de los dos.
Selmana Santa
editarMientres marzu o abril tien llugar la Selmana Santa y como tradición especial "el Judas". La madrugada del domingu de Resurreición son "colgaos" -recordando l'episodiu de la muerte de Judas- unos moñecos, fabricaos a manera d'espantuxu, que son portadores d'escritos rimados en forma de crítica a persones o entidaes de la llocalidá.
Los Mayos
editarEl 30 d'abril, como na mayoría de los pueblos conquenses, en Landete cántense Los Mayos. Los mayos son cantaos polos quintos y un grupu de músicos que los acompañen. A los dolce de la nueche, na puerta de la ilesia axunta'l pueblu pa escuchar el Mayu de la Virxe, una vegada concluyíu hai una cohetada y tol públicu esvalíxase. Dempués y mientres tola nueche la ronda percuerre'l pueblu cantando'l mayu a les moces. Va años el mayu yera daqué comprometíu. El mozu pidía, a quien cantaba, ser el mayu de tal moza y amás tenía qu'asitiala la "enramada" nel balcón. Pero corría'l riesgu de nun gustar a la moza y entós ésta facer saber saliendo a la cai col mandil al aviesu.
San Isidro y San Cristóbal
editarEnte mayu y xunu celebren otres tres fiestes, toes con romería. San Isidro: ye'l 15 de mayu y la celebración consiste nuna romería col patrón de los llabradores hasta la ermita de San Roque, onde se celebra la misa y tres ella parte la caridad -pan y vinu.
San Cristóbal: La romería conduz a la ermita asitiada nel cuetu que lleva'l mesmu nome. Esiste una especie de cofradería que s'encarga d'esta ermita. El día de San Cristóbal tamién se celebra con misa y pártese caridá.
La Fuen María
editar
La tercer fiesta del añu ye la de la Virxe de la Fuen María, patrona de Landete. Según la lleenda la virxe apaecer a dos pregueros, unu de Fuentelespino de Moya y otru de Landete na paraxa llamada "La Coroniella". Los pastores pidieron que nel llugar llevantara una ermita, y ellí atópase la ermita de la Fuen María, xunto a ella una casina onde, hasta hai bien pocu, vivió siempres una familia que s'encargaba del caltenimientu de tola finca.
Antes del día de la fiesta celebra una novena na que diariamente hai ufriendes florales y cantaraes tradicionales que n'otres dómines yeren entonaos por un coru. La viéspora de la romería celebra la Procesión Xeneral y l'ufrienda mayor, que tien llugar na puerta de la ilesia. Nesi día neñu y neñu son vistíos col traxe típicu serranu pa llevar les flores y pa baillar los bailles típicos de les serranillas y les jotillas. El día de la fiesta, que siempres ye llunes, construyéronse 2 arcos pa despidir a la patrona que se va quedar na ermita, en cada unu la imaxe fuelga mientres s'entona la Salve.
San Roque
editarN'agostu tien llugar otra fiesta mayor: San Roque, patrón del pueblu. La celebración empieza'l 15 d'agostu, y allárgase mientres 6 díes. Dende siempres, San Roque celebróse principalmente con toros y cohetes, siendo tamién bien popular la música, les verbenes, les mises, l'alcuentru con familiares y amigos, les tardes y nueches nel allugamientu de les peñes o nos pubs y chigres nocherniegos y munches más actividaes. & La fiesta ye típicamente popular pero bien mesma en tres puntos: la pólvora, l'encierre de reses y les novilladas, y agregu a esto un nuevu fenómenu de les fiestes: les peñes. Namái con una repasada a lo que ye San Roque podemos entender cómo ye'l landetero, ente tradiciones d'unos y otros llugares.
Asina daqué tan valencianu como los cohetes o daqué tan aragonés como les peñes entemecer colo más típicamente castellano, dende la gastronomía a los vistíos típicos pasando polo principal, el calter totalmente castellán de les xentes de Landete.
La foguera de los quintos
editarLlegando a la fin del añu hai una última tradición qu'entá se celebra: la foguera de los quintos, ye'l 1 de payares y cuerre al cargu de los mesmos quintos que cantaren el mayu. Consiste n'encender una gran foguera na plaza del conceyu con un tocón qu'a poder ser aguantadera encendío tola nueche. Estos mesmos quintos van ser los que van salir el 1 de xineru a pidir los aguilandos.
San Miguel
editarUna fiesta d'antigua tradición recuperada nel añu 2005 ye la Feria del caballu de San Miguel. Anguaño celébrase na segunda quincena de Setiembre y consta d'exhibiciones, concursos, esposiciones y comíes populares.
La Virxe de la Fuen María
editarLa devoción de los landeteros ta partida ente la so patrona, la virxe de la Fuen María y la so más pernomada vecina la virxe de Tejeda, patrona de Garaballa. La tradición de los mayores encargóse de crear una especie de "rivalidá" ente dambes imáxenes. Esta "sana rivalidá", que nun dexa de ser la que cada pueblu siente pol so vecín, vese alimentada cada siete años mientres el septenariu en que la virxe de Tejeda ye treslladada dende'l Santuariu de Tejeda, en Garaballa, a Moya. Nel so percorríu la virxe y los sos numberosos acompañantes faen una parada en Landete, parada ésta que supón un momentu de gran emoción pal landetero y qu'en delles ocasiones traxo ciertos problemes con otros pueblos vecinos, hasta'l puntu de qu'en dalguna ocasión, en dalgún momentu de la hestoria tratar d'esaniciar el pasu por Landete de la imaxe de Tejeda. Afortunadamente pa toos nunca se llegó a esi estremu, pero'l percorríu de la imaxe pol términu municipal de Landete siempres ye motivu de conflictu. Con too y con eso Landete siempres, cada siete años, prepara lo meyor que puede'l recibimientu de la "moreneta", engalanando'l pueblu y, como lo fai pa despidir a la so patrona, iguando unos formosos arcos onde fuelga la imaxe. Y como máxima ufrienda siempres hai dalgún danzante que representa a Landete ente los 8 qu'acompañen en cada momentu a la virxe.
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Llistáu d'alcaldes nes eleiciones del 2003
- ↑ Llistáu d'alcaldes nes eleiciones del 2007 Archiváu el 11 d'abril de 2010 na Wayback Machine.
Ver tamién
editar
Enllaces esternos
editar- Páxina sobre esti conceyu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). - Paez non oficial
- En pueblos d'España
- SÁNCHEZ GARZÓN, Alfredo. Una cierta visión de la posguerra en Landete y Moya (Cuenca) [I y II], en: [1]
- SÁNCHEZ GARZÓN, Alfredo. El Camín de la Vera Cruz: de Ademuz a Landete [I y II], en: camín-de-la vera-cruz-de-ademuz.html
