Llingües goidéliques

Les llingües goidélicas o gaéliques son una subfamilia de les llingües celtes que, baxando del protocelta, son una de les cañes de les llingües indoeuropees. Na subfamilia goidélica inclúyense'l irlandés, el gaélicu escocés y el manés. Otres llingües céltiques vives, tales como'l galés, el córnicu y el bretón nun son consideraes goidélicas.

Llingües goidéliques
Distribución xeográfica	Islles Britániques
Países	Reinu Xuníu  Irlanda
Filiación xenética	Indoeuropéu   • Célticu     • Célticu insular       • Goidélico
Protollingua	Antiguu irlandés
Subdivisiones	Irlandés Gaélicu escocés Manésirlandés, manés y gaélicu escocés
Códigu Glottolog	goid1240
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Los idiomes goidélicos fueron históricamente parte d'un continuu llingüísticu faláu dende'l sur d'Irlanda al traviés de la Islla de Man hasta'l norte d'Escocia. Amiéstase-y -equivocadamente- el "Shelta", que ye un dialeutu productu d'un amiestu ente l'irlandés y l'inglés, con una sintaxis primariamente inglesa.

Una forma moderna d'esti grupu, conocida como irlandés modernu tempranu o gaélicu clásicu, foi utilizada como llinguaxe lliterariu n'Irlanda hasta'l sieglu XVII y n'Escocia hasta'l XVIII. Diferencies d'ortografía ente estos dos formes deber a reformes ortográfiques más recién, lo que dio como resultáu estandarizaciones pluricéntricas complexes.

La ortografía usada nel manés ta basada nel inglés y el galés y foi introducida en 1610 pol obispu galés John Phillips.

Clasificación

L'árbol de les llingües goidélicas ye'l siguiente:

• Irlandés primitivu
  • Irlandés antiguu
    • Irlandés mediu
      • Irlandés
      • Gaélicu escocés
      • Manés

Historia

El subgrupu d'idiomes goidélicos pertenez al grupu célticu insular. Otru subgrupu d'esa caña son les llingües britóniques, a les que pertenecen el galés, el córnicu y el bretón. Dambos subgrupos son insulares, yá que se falen principalmente nes islles britániques y comparten ciertes carauterístiques, tales como l'usu común de ciertes partícules verbales, l'orde de la frase (Verbu, Suxetu, Oxetu o Predicáu), etc.

Adicionalmente, la caña goidélica ye tamién clasificada como celta-Q, por cuenta de que'l soníu protocelta *kw foi orixinalmente reteníu nesta caña (a diferencia de la caña celta-P, na que rápido se tresformó nuna [p]) Más tarde, esi soníu tamién se tresformó nesta caña, perdiendo la so labiación y aportando a un simple [k]. El celtíberu retuvo coles mesmes el soníu *kw, asina que esi grupu puede ser consideráu igualmente como parte del grupu celta-Q; sicasí, esi llinguaxe nun ye goidélico, yá que nun ye insular. Con éses dellos autores consideren esta subdivisión como superficial y esplicable en términos de contactos esternos.

Sicasí, hai diferencies adicionales ente los dos subgrupos que faen conveniente la so retención a lo menos de manera provisional. Por casu, nel grupu goidélico los soníos *an, am tresformáronse a una é, vocal desnasalizada y con alargamiento antes d'un soníu fricativu. Asina, por casu, l'irlandés antiguu éc ("muerte"), écath ("anzuelu"), dét ("diente"), cét ("cien"), comparaos col galés angau, angad, dant y cant.

Descripción llingüística

celta-P y celta-Q

El siguiente cuadru compara delles formes léxiques en celta-P (galu-britónicu) y en celta-Q (goidélico):

Protocelta	Galu-britónicu				Goidélico				GLOSA
	Proto-P	Galu	Galés	Bretón	Proto-Q	Irlandés	Gaélicu Escocés	Manés
*kwennos	*pennos	pennos	pen	penn	*qenn	ceann	ceann	kione	'cabeza'
*kwetwar-	*petwar-	petuarios	pedwar	pevar	*qethair	ceathair	ceithir	kiare	'cuatro'
*kwenkwy	*pemp-	pinpetos	pump	pemp	*qwĩk	cúig	còig	queig	'cinco'
*kweis	*pwis	pis	pwy	piv	*qwiai	cé (ant. cia)	cò/cia	quoi	'quién'

Comparanza léxica

Los numberales para distintes llingües goidlélicas son:

GLOSA	Irlandés antiguu	Irlandés	Gaélicu escocés	Manx	PROTO- GOIDÉLICO
'1'	oēn	-aon in̪	-aon ɯːn	nane neːn	*oin-
'2'	da	dó d̪o	dhà ɣɑː	jees ʤiːs	*dā
'3'	trī	trí tʲɹʲi	trì t̪ʰɾiː	tree tʰɾiː	*trī
'4'	cethair	ceathair cæhɪɹʲ	ceithir ˈkʰʲehiɾʲ	kiare kʲyːr	*ketʰair (<*kʷetʰair)
'5'	cōic	cúig kuɟ	còig kʰoːkʲ	queig kweg	*kʷĩkʷy
'6'	sē	sé ʃe	sea ʃia̯	shey ʃyː	*sē(χ)
'7'	secht	seacht ʃɑxt̪	seachd ʃaxk	shiaght ʃaːx	*seχt
'8'	ocht	-ocht ʌxt̪	-ochd ɔxk	-oght ɑːx	*-oχt
'9'	nonī	naoi n̪ˠi	naoi n̪ˠɯːi	nuy ninː/nei	*noi
'10'	deich	deich dʲɛ	deich ʧeç	jeih ʤɛi	*deχ- (<*dek-)

Referencies

• Datos: Q56433