Llingües ugries

Llingües ugries
Distribución xeográfica	Cuenca del Obi, Hungría, Transilvania
Países	Hungría; Rumanía; Austria; Rusia
Filiación xenética	Urálicu; Finu-ugrio; L. Ugrias
Subdivisiones	Llingües obi-ugries; Idioma húngaruhúngaru, Idioma mansi y Idioma janty
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües ugries o úgricas son un subgrupu de llingües uráliques formáu poles llingües obi-ugries, el mansi (o vogul) y el janty (o ostyak), d'un llau y l'húngaru d'otru llau. El parentescu de les dos primeres ye razonablemente cercanu, y el parentescu d'éstes dos col húngaru ye más alloñáu, inclusive apostáu.^[1]

Historia

La rellación especial ente los maxares o húngaros y los falantes de llingües obi-ugries remontar a los sieglos XV o XVII, cuando'l exónimo llatín hungarus comparar col topónimu rusu Yugra o Yugria pa designar una rexón na cuenca del ríu Obi. La creencia de parentescu basada nesta observación anecdótica reforzóse cuando mientres el sieglu XIX ganó espardimientu'l fechu ciertu de que dellos pueblos de la cuenca del Obi se autodenominaban mansi, términu que se comparó cola autodenominación magyar de los húngaros. El parentescu basáu nesta evidencia paez incompatible cola estendida creencia de que'l nome hungarus sería una derivación del nome turcu on-ogur ('siete tribus'), nome d'una federación de pueblos procedentes del oeste de los Urales de lo que formaríen parte presumiblemente los proto-húngaros.

Budenz foi'l primer autor que trató d'aplicar el métodu comparativu a diverses llingües uráliques. El so trabayu yera defeutivu en munchos sentíos, y nél l'húngaru nun se considera especialmente amestáu a nenguna otra llingua urálica. Foi Donner (1879) quien propunxo que les llingües uráliques teníen de dixebrase n'ugrofineses y samoyedas, pero basóse primero de too en opiones personales sobre la morfoloxía y non sobre un trabayu rigorosu. La investigación posterior na llingüística urálica asumió tácitamente un parentescu especialmente cercanu ente l'húngaru y les llingües Obi-ugries, basáu nel trabayu de Donner. Sicasí, dicha rellación especialmente cercana ente húngaru y Obi-ugrio foi puesta en dulda por dellos autores. Ello ye que anguaño nun esiste una reconstrucción ortodoxa del proto-ugrio sobre la base del mansi, el janty y l'húngaru. Abandolo (1998), unu de los investigadores más reconocíes en llingüística urálica, afirma sobre la rellación del húngaru y el Obi-ugrio:

Anque tipológicamente similares en munchos aspeutos (llargamente aglutinantes, con harmonía vocálica, postposiciones, sufixos posesivos y concordanza nominal amenorgada), l'húngaru ye esviar en gran midida en ciertos aspeutossobremanera nel desenvolvimientu de les vocales y los detalles de la flexón del nome y el verbu

Abandolo, Uralic Languages, 1998, páxs. 428

Discutiniu del parentescu

Como grupu llingüísticu el ugrio ye un grupu filoxenéticu aldericáu y non aceptáu universalmente como subdivisión válida dientro de les llingües uráliques. De fechu anguaño nun esiste nenguna reconstrucción fayadiza del proto-ugrio, anque dellos autores intentaron un esbozu de reconstrucción.^[2]

De fechu les dificultaes principales paecen tar rellacionaes con que, dientro de les llingües uráliques, l'húngaru nun paez especialmente cercanu nin en gramática nin en léxicu compartíu a les llingües obi-ugries. Esto ye, magar les llingües ob-úgricas tán cercanamente emparentaes, subyace el problema de decidir si esiste una llingua distinta del proto-urálicu, llamada eventualmente proto-ugrio del cual puedan derivase regularmente tantu les llingües obi-ugries como l'húngaru.

Sicasí, a pesar de que l'húngaru aguantó tolos intentos rigorosu d'encaxar coles llingües Obi-ugries, na comunidá llingüística la creencia de que la rellación ente l'húngaru y el obi-ugrio foi establecida yá nel sieglu XIX sigui teniendo puxanza.

Proto-ugrio

Una forma rigorosa de probar que dos o más llingües tán filoxenéticamente emparentaes ye reconstruyir la protollingua o ancestru común, del cual derivaríense caúna de les llingües modernes por aciu cambeos fonéticos altamente regulares. Pal proto-ugrio esto nun se fixo de la manera convencional nunca, y namái en 1988 Sammallahti "solucionó" l'ausencia d'una reconstrucción razonable por aciu lo que llamó "interpolación" o "reconstrucción reversa", na que por aciu la postulación d'un conxuntu de regles y fonemes ad hoc, reconstruyó daqué entemediu ente la reconstrucción del proto-urálicu de Jahunen y los datos conocíos de les llingües obi-ugries y l'húngaru. Cabo dicir qu'esti procedimientu nun ye una aplicación del métodu comparativu canónicu, y foi criticáu pola so falta de naturalidá y por partir como base de lo que pretende probase. Aun así esta "interpolación" cadez de numberosos problemes y ta llarada d'irregularidaes non esplicables, particularmente na evolución de les vocales y dellos fonemes consonánticos.

Llingües Obi-Ugrias

Húngaru

L'húngaru tien un sistema de casos marcadamente distintu de les llingües obi-ugries. Anque al igual qu'éstes se trata d'una llingua aglutinante, parte del so sistema de casos podría ser relativamente recién y la so formación incipiente puede rastrexase n'unu de los primeros testos n'húngaru, el Halotti beszéd onde s'atopen formaciones como:

(1) gimilɾ-be-n > gyümölcs-ben

(2) miloɾt-be-n > malaszt-ban

(3) vilag-bel-y > világ-ba

(4) uruzag-bel-y > ország-ba

(5) timmuce-bel-ev-l > tömlöc-ből

(6) gimilcíc-el to-l > gyümölcs-től

(7) uro-m-chuz > ura-m-focete

Vese que nos exemplos (2)-(5) la harmonía vocálica nun s'aplica con bél 'interior' (< 'intestín') n'húngaru antiguu, pero sí n'húngaru modernu. Y lo mesmo diría que pasa con -el to en (6).

Per otra parte, la comparanza léxica amuesa que l'húngaru comparte casi'l mesmu númberu de cognaos coles llingües pérmiques que coles llingües obi-ugries.

Carauterístiques comunes

L'húngaru y les llingües obi-ugries comparten esencialmente traces tipolóxiques, que se dan non yá neses llingües sinón tamién n'otres llingües uráliques y altaiques:

Tipoloxía morfolóxica de calter aglutinante.
Esistencia de postposiciones.
Harmonía vocálica
Escasez de concordances.
Inesistencia de distinciones de xéneru.

Esto ye, nun esisten carauterístiques peculiares o innovaciones específiques comunes a tol obi-ugrio y l'húngaru que nun tean n'otres llingües uráliques, salvo unos pocos fechos señalaos por Sammallahti, pocu conclusivos. Esto podría ser reflexu del fechu de que'l grupu ugrio nun ye realmente una unidá filoxenética en sí mesma, y que les sos carauterístiques similares nun son la resultancia d'un parentescu especialmente cercanu como se supunxera comúnmente.

Comparanza léxica

Los numberales en distintes llingües ugries son:^[3]

GLOSA	Húngaru	Mansi septent.	Janty oriental	PROTO- UGRIO
'1'	ɛɟ egy	akʷa	əj	*əgʲ-
'2'	kɛttøː kettő	kit(iɣ)	kætkən	*ket-
'3'	haiːrom három	χoːrum	qoləm	*qoːl^əm
'4'	neːɟ négy	nʲila	næləm	*nʲel-
'5'	øt öt	at	wet	*wet
'6'	hɒt hat	χoːt	qut	*qot
'7'	heːt hét	saːt	læwət ~ jæwət	*sæːt
'8'	ɲolts nyolc	nʲollow	nɨləɣ	*nʲol-
'9'	kilɛnts kilenc	oːntəllow	əjərjøŋ
'10'	tiːz tiz	low	(jøŋ)	*low?

El morfema jøŋ ye un préstamu del túrquico.

Referencies

↑ A. Marcantonio, 2002, p. 130
↑ Sammallahti, P. (1988): Historical Phonology Uralic Languages (with special reference to Samoyed, Ugric and Permic). En D. Sinor (ed.), páxs. 478-554.
↑ Uralic numerals (Eugene Chan)

Bibliografía

Angela Marcantonio: The Uralic Language Family: Facts, Myths and Statistics, Blackwell Publishing, 2002. ISBN 0-631-23170-6, ISBN 978-0-631-23170-7 [1]
Sinor D.(ed.), 1988: The Uralic Languages. Description, History and Foreing Influences, Handbook of Uralic Studies I, Leiden.

[1] A. Marcantonio, 2002, p. 130

[2] Sammallahti, P. (1988): Historical Phonology Uralic Languages (with special reference to Samoyed, Ugric and Permic). En D. Sinor (ed.), páxs. 478-554.

[3] Uralic numerals (Eugene Chan)

[1]

[2]

[3]