Llinguaxe non sexista

Les espresiones del llinguaxe inclusivu o llinguaxe de xéneru emplegar en diverses disciplines qu'investiguen los efeutos del sexismu y del androcentrismo nel llinguaxe. L'estudiu de la teoría del llinguaxe sexista ye paralelu al del llinguaxe non sexista y cai dientro del ámbitu de la filosofía, la socioloxía del llinguaxe, l'antropoloxía llingüística, la sociollingüística y la etnografía de la comunicación.

Pancarta cola frase Nengún pibx naz machista nuna marcha feminista onde se modificar la postrera vocal de 'pibe' (que significa neñu) pola «x» en considerancia de qu'escribir namái «pibe» sería una forma de llinguaxe sexista.

Introducción

Esisten diverses propuestes que pretenden erradicar l'usu sexista y androcéntrico dientro de les llingües naturales qu'históricamente tuvieron suxetes al cambéu llingüísticu nel que'l papel de la cultura tuvo tradicionalmente ciertu pesu:

Una llingua que nun se modificar namái ta ente les llingües muertes.

Les persones comenenciudes en promover un llinguaxe inclusivu consideren que l'enclín de les llingües a camudar nel so desenvolvimientu natural al traviés de la historia, dexa potencialmente llograr una mayor inclusividad social, cuando cierta conciencia social inflúi sobre los cambeos de les llingües. Como señala Francesca Graziani:

"La llingua puede ser de toes y de toos: nun ye un sistema ríxidu, cerráu a cualquier mutación, sinón, al contrariu, el cambéu ta previstu nes sos mesmes estructures; ye un sistema dinámicu, un mediu (medium) flexible, en continuu tresformamientu, potencialmente abiertu a escribir nél infinitos significaos, y por ello preve tamién la espresión de la esperiencia humana femenina."

Crítica al llinguaxe sexista

Nel alderique académicu alderícase la posibilidá de faer un usu del llinguaxe que nun produza l'efeutu que se denomina androcentrismo y que se conoz como sexismu.^{[ensin referencies]} Estos efeutos nun tienen de confundir se. El androcentrismo trai'l silenciu, la omisión o la invisibilización de les muyeres, según la ginopia. El sexismu, per otra parte, ye una forma de despreciu escontra les muyeres.

Pa entender la manera en que'l llinguaxe masculín impúnxose como universal y l'efeutu sexista y androcéntrico del llinguaxe, ye precisu un abordaxe interdisciplinar qu'incluya l'estudiu de la rellación ente poder y llinguaxe.^{[ensin referencies]}

Les investigaciones sobre les rellaciones ente llinguaxe, pensamientu y realidá, punxeron de manifiestu la infravaloración y degradación de la muyer nel llinguaxe.^{[ensin referencies]} En concretu, constatóse que l'universal masculín, xéneru non marcáu o non escluyente, en realidá lo qu'espresa ye la subordinación de la muyer al traviés del llinguaxe.^{[ensin referencies]} Arriendes d'ello, la investigación dirixir a faer un usu inclusivu del llinguaxe, en llugar del masculín non escluyente. Estes investigaciones proponen midíes que son oxetu de polémicu discutiniu en redolaes académiquessobremanera en redol a les conclusiones de la RAE. Les instituciones públiques, nel so casu, deciden l'adopción de les midíes polítiques qu'envaloren necesaries.

Mercedes Bengoechea, sociollingüista, catedrática de Filoloxía Inglesa y referente na defensa del usu del llinguaxe non sexista dende una fundamentación académica, señala con claridá les consecuencia del usu del llinguaxe sexista sobre la construcción d'estereotipos y sobre la identidá de cada xéneru, y cómo ello forma parte de la estructura patriarcal de les llingües. Asina mesmu, Bengoechea llama l'atención sobre'l fechu de que la llingua ye una institución más, como otres, y por tanto, una construcción social y, como tal, suxeta a meyores y cambeos. Nesti sentíu, Mercedes Bengoechea significóse na defensa de la evolución del llinguaxe que visibilice a la muyer, frente a les resistencies de insituciones como la RAE. Señala, asina mesmu, la necesidá de "reivindicar los usos que se conocen como “llinguaxe non sexista”. Pa les muyeres son necesarios como preséu d'afirmación del Yo femenín, y, pa los homes, como fórmula de reconocencia de la alteridad, de la diferencia; ensin fórmules anti-sexistes, les muyeres sumimos na llingua y los homes acaben escaeciendo la nuesa esistencia" (Xornaes sobre micromachismos, 2014)

El llinguaxe non sexista enceta l'estudiu de la perspeutiva de xéneru nel llinguaxe. Surdió nos años 1960 como caña del xiru llingüísticu nes ciencies sociales, y naz d'una esixencia del feminismu pa terminar cola invisibilización de la muyer na fala y l'escritura, esto ye, col androcentrismo y la ginopia:^{[ensin referencies]}

Ginopia ye miopía o ceguera a lo femenino, el nun ver a les muyeres, el nun percibir la so esistencia nin les sos obres; entiéndese como una omisión, xeneralmente non consciente, naturalizada y casi automática polo anterior, a la realidá de les muyeres. Falar de ginope pa calificar a los suxetos o grupos o organizaciones que caltienen una práutica o patrón inveterado d'omisión y esclusión, nel discursu y na práutica, a la realidá de lo femenín o de les mesmes muyeres.

Wittgenstein, principal influencia nel xiro llingüísticu na filosofía, propón una rellación íntima ente'l pensamientu y el llinguaxe en Tractatus Logico Philosophicus. La teoría del llinguaxe inclusivu ye una contrapostura al purismu llingüísticu, que forzadamente esclúi y invisibiliza al xéneru femenín del llinguaxe ^{[ensin referencies]} y, teóricamente, de la cultura y de la historia del pensamientu. Igualmente dende la llingüística antropolóxica proponer nel so momentu la hipótesis de Sapir-Whorf pola cual les categoríes llingüístiques llindaben o condicionaben el pensamientu, anque'l trabayu llingüísticu posterior criticó bien severamente estes propuestes, qu'en realidá faen afirmaciones d'un tipu similar a les usaes por munchos autores dientro de la crítica feminista.^{[ensin referencies]}

Ver tamién: ginopia

Usu clásicu del xéneru gramatical

La forma tradicional en que s'usa'l xéneru gramatical en castellanu ta afiguráu nel Diccionario panhispánico de dudas de la Real Academia Española:

Usu del masculín en referencia a seres de dambos sexos. Nos sustantivos que designen seres animaos, el masculín gramatical non solo emplégase pa referise a los individuos de sexu masculín, sinón tamién pa designar la clase, esto ye, a tolos individuos de la especie, ensin distinción de sexos: L'home ye l'únicu animal racional; El gatu ye un bon animal de compañía. Consecuentemente, los nomes apelativos masculinos, cuando s'empleguen en plural, pueden incluyir na so designación a seres d'unu y otru sexu: Los homes prehistóricos vistir con pieles d'animales; Nel mio barriu hai munchos gatos (de la referencia nun queden escluyíes nin les muyeres prehistóriques nin les gates).

Propuestes escontra un llinguaxe non sexista

1. Prescindir del usu peyorativu de pallabres rellacionaes cola llibertá sexual, como puta; cola orientación sexual, como marica, cola identidá de xéneru, como señor; col cuerpu, como gorda o gordu. Vease Homofobia, Transfobia, Obesofobia.
2. Cuando se trata de grupos mistos, incorporar nel discursu siempres les formes femenines xunto a les masculines, según les formes neutres (col fin de visibilizar a toles identidaes presentes): alumnes, alumnes y alumnos, hermanes, hermanes y hermanos.
3. Utilizar los coleutivos: l'alumnáu, la población, el personal, l'electoráu...
4. Utilizar astractos: la redaición (por los redactores), la direición (polos direutores), la llexislación (por el llexislador), la infancia, la mocedá, la adultez, la vieyera.
5. Evitar l'usu de el, los, aquel, aquellos, siguíos del relativu que con sentíu xeneral. Ye meyor Quien sepa lleer ente llinia entender en llugar de El que sepa lleer ente llinia entender.
6. Camudar el suxetu. En llugar d'usar la tercera persona del singular, usar la segunda (tu o usté) o la primera del plural ensin mentar el suxetu. Si usté tien un abonu va poder viaxar de baldre, en llugar de L'abonáu va poder viaxar de baldre.
7. Usar formes neutres: pareya, rellación, cónyuge en llugar de noviu o novia; home, maríu o esposa, evitando suponer heterosexualidá. L'alumnáu puede asistir coles sos pareyes en llugar de Los alumnos pueden asistir coles sos novies
8. Evitar la cosificación de les persones. Ye meyor Los pueblos nómades treslladar colos sos enseres d'un llugar a otru y non Los pueblos nómades treslladar colos sos enseres, muyeres y neños d'un llugar a otru.
9. Evitar usar espresiones como señora o señorita, señora de..., vilba de... y utilizar l'apellíu de les muyeres. Prefierse Juan Pérez y María García y non Señor y señora Pérez.
10. Evitar la pallabra home sustituyéndola por persona o home, según correspuenda. Persona, pa referise a la especie humana y varón pal xéneru o sexu masculinos. Ye preferible Historia de la humanidá y Pueblos prehistóricos y non Historia del home y L'home prehistóricu
11. Na escritura, ye frecuente utilizar el símbolo arroba (@), o la lletra xe (x) o l'asteriscu (*) pa reemplazar les lletres que denotan xéneru nes pallabres. Exemplu l@s o lxs l*s en llugar de los o les.
12. Na espresión oral, ye frecuente usar otra vocal en llugar de les que denotan xéneru. Espublizóse l'usu de la vocal y (Nosotres, en llugar de nós).
13. Otra opción, muncho menos habitual que les anteriores, de normal utilizada en círculos feministes qu'aluden a les identidaes "femenines" (non necesariamente muyeres) ye usar les formes femenines como universal: Nós... (refriéndose a un grupu de persones de diverses identidaes de xéneru)

=== L'usu de l'arroba, la xe y l'asteriscu Dalgunos manuales de llinguaxe non sexista con perspeutiva feminista, consideren incorreutu l'usu de l'arroba. Otros, aceptar solo pa testos de calter informal y con poca repercusión institucional, como por casu, anuncios, correos electrónicos personales, chats, blogues informales o privaos, etc.

N'otros casos defende l'usu de la xe, inclusive en publicaciones académiques, esclariando que ye útil pa faer referencia a un ampliu universu d'espresiones de xéneru que degola la bi-categorización reduccionista de «varones» y «muyeres». Señálase que tanto l'arroba (l@s) como l'usu del masculín y femenín (les/los) pueden sirvir pa faer referencia a los sexos» que componen el binariu de xéneru, pero nun contemplen les espresiones transexuales, tresxéneros, intersexuales, travestis o otres yá esistentes o por esistir. Al empar, apellar a quien sostienen el llinguaxe sexista y ampárense na economía del llinguaxe, según la cual faer referencia a «dambos sexos» sería demasiada gastadura, argumentando qu'esta alternativa d'escribir con xe podría aforra-yos un problema, y de nun ser asina, podría siquier sirvir pa relativizar la validez del so argumentu. La escritura con xe foi denominada desobediencia llingüística, na midida na que ruempe cola norma gramatical y xulgao como saludable.

L'usu del asteriscu foi defendíu por Mauro Cabral con un poema llamáu Asteriscu y el poema citáu en dellos testos.

Ver tamién

• Llinguaxe sexista
• Rol de xéneru
• Sexismu
• Llista de prexuicios cognitivos

Referencies

Bibliografía

Publicáronse dellos manuales que, dientro del marcu teóricu sosteníu pol activismu feminista, proponen estratexes empobinaes a les instituciones deseyando desenvolver una política d'inclusión.

• Guía sobre comunicación socioambiental con perspeutiva de xéneru. Conseyería de Mediu Ambiente, Xunta d'Andalucía, ISBN 978-84-96776-78-4, ensin fecha.
• Guía pa un usu del llinguaxe non sexista nes rellaciones llaborales y nel ámbitu sindical y Guía pa delegaes y delegaos. Secretaría confederal de la muyer de CCOO y Ministeriu d'Igualdá, Madrid, 2010.
• Guía de llinguaxe non sexista. Unidá d'Igualdá de la Universidá de Granada, Universidá de Granada, ensin fecha.
• Antonia M. Medina Guerra (coord.): Manual de llinguaxe alministrativu non sexista. Asociación d'estudios históricos sobre la muyer de la Universidá de Málaga y Área de la muyer del Conceyu de Málaga, 2002.
• Guía d'usu non sexista del llinguaxe de la Universidá de Murcia. Unidá pa la Igualdá ente muyeres y homes, Universidá de Murcia, 2011.
• Manual de llinguaxe non sexista na Universidá Politéunica de Madrid. Madrid, Unidá d'Igualdá, Universidá Politéunica de Madrid, ensin fecha.
• Guía sindical del llinguaxe non sexista. Madrid, Secretaría d'Igualdá, Unión Xeneral de Trabayadores, 2008.
• Guía de llinguaxe non sexista. Oficina d'Igualdá, UNED, ensin fecha.
• Igualdá, llinguaxe y Alministración: propuestes pa un usu non sexista del llinguaxe. Conselleria de Bienestar Social, Generalitat Valenciana, 2009.

Amás la RAE publicó:

• MONTE, Ignacio. muyer_0.pdf Sexismu llingüísticu y visibilidá de la muyer.

Enllaces esternos

• Nueva Gramática de la Llingua Española / Real Academia Española de la llingua, 2009.[1]
• Lenguage y xéneru / Claudio Wagner, Universidá Austral de Chile.[2] Archiváu 2020-07-13 en Wayback Machine
• Regles básiques del Españole Archiváu 2020-11-26 en Wayback Machine

• Datos: Q1404524
• Multimedia: Gender-neutral language