Lupinus luteus

Lupinus luteus;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
Subreinu:	Tracheobionta
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Fabales
Familia:	Fabaceae
Subfamilia:	Faboideae
Tribu:	Genisteae
Xéneru:	Lupinus
Subxéneru:	Lupinus
Especie:	L. luteus; L.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

Lupinus luteus ye una especie de la familia de les fabacees.

Descripción

Planta añal d'hasta 100 cm, vellosa, con pelos aplicaos. Tarmos erectos, toscos y gruesos. Raigaños fuertes y fondos y un sistema radicular bien desenvueltu. Fueyes con llargu peciolu, digitaes, estremaes en 5-9 foliolos llanceoláu-oblongos y mucronado, daqué vellosos pol fai. Los sos estípules apaecen soldaes al peciolu. Flores cortamente peciolaes, marielles, golioses, con cinco por verticilu, formando un recímanu erecto. Mota bilabiáu, tando'l superior fendíu hasta la metá y tridentáu l'inferior. Ta sofitáu por dos bráctees lliniales que dacuando non se pueden apreciar por ser rápido caduques. El so frutu ye una llegume d'hasta 6 cm de llargor por 1 cm d'anchor, bien pelosu, coritu, linear-oblongo, con 4-6 granes, de forma llevemente esplanada, d'unos 6-8 mm de llargor por 5-7 mm d'anchu, llises de color ablancazáu con manches marrones o corites, dacuando con un arcu daqué coloriáu alredor del filo. Floria de primavera a branu.^[1]

Distribución

L. luteus tien el so orixe na cuenca mediterránea occidental, apaeciendo en primeramente nel Oeste de la Península Ibérica, estendiéndose dempués a zones costeres del Mediterraneu como la península Itálica principalmente. Tamién crez en suelos arenosos del Norte d'Europa, principalmente Alemaña y Polonia (orixe de les sos variedaes duces), y Australia y Sudáfrica.

Requerimientos ambientales

Les sos condiciones óptimas identificar col clima mediterraneu, con pluviometríes mayores de 250 mm añales. El altramuz mariellu ye resistente a seques, una y bones el restu de les especies riquen una precipitación mayor ente los 400-1000 mm añales.

El so rangu óptimo asitiar ente los 18-24 °C de temperatura medio mensual mientres un periodu de 5 meses. Nun ye aconseyable semalos na seronda con temperatures demasiáu baxes, polo que nes zones acedes del norte peninsular semar a finales d'iviernu o principios de primavera. Esta especie ye tolerante a xelaes nidies.

Los suelos más favorables pa esta lleguminosa son suelos fondos, yá que esiste una rellación ente la fondura del so raigañu pivotante y del desenvolvimientu de la parte aérea. Prefier suelos arenosos o francu arenosos, y con un pH bien baxu o baxu, fuxendo de los suelos mal drenaos, anque ye más resistente a los hinchentes qu'otros Lupinus (como L.angustifolius). Nun aguanta los suelos caliares, siendo este'l factor limitante más importe pal so cultivu y afaise a suelos pocu fértiles.

Tien requerimientos relativamente altos de fósforu y azufre y ye una especie bastante sensible a defectos de fierro n'Europa, magnesiu y manganesu n'Australia, lo que xenera la clorosis caliar. L. luteus, según toles especies mediterránees de Lupinus, respuende a la vernalización.

Fenoloxía y bioloxía

La llantadera puede realizase en delles rexones llueu na seronda, yá que si tarda enforma'l primer floriamientu producir a demasiao altor sobre'l suelu y la planta va xenerar menos frutu, ente qu'en zones más fríes va faese dempués d'iviernu.

La guañada ye epigea, y el so baxu poder germinativo por cuenta de la durez de les sos tegumentos pue ser un problema, asina que s'encamienta almacenar les granes en bolses de politeno con un mugor del 13-14% o con un tratamientu previu d'ácidu sulfúricu.

Floriamientu III-VIII, dándose equí los sos máximos requerimientos d'agua, polo que ye conveniente dar un riego de 300-500 m³/hai 15 díes dempués d'ésta p'asegurar la fructificación del segundu floriamientu y siguientes. La maduración del granu producir nunos 105-108 díes, en función de les condiciones climátiques locales.

Manexu y agronomía

Como yá se mentó'l so cultivu dase fundamentalmente n'Europa y Australia para forraxe. Cultívase como especie añal o de autosiembra, tantu en pastizal monofitos como bifitos:

Monofitos de secanu, en rotaciones con ceberes o formando una campera de autoesiembra, con una densidá óptima d'unes 45-50 plantes/hai, anque n'ocasiones búsquense densidá baxes pa favorecer la entrada d'especies bonales.
Bífitos, con dalguna cebera o gramínea pratense.

Ye importante aportunar na rellación ente la fondura del raigañu y el desenvolvimientu de la parte aérea^[2]polo qu'hai que realizar llabores fondos d'alzar p'ameyorar el desenvolvimientu, anque estes nun suelen realizase por cuenta de que el altramuz cultivar en suelos bastante probes, polo que la so productividá ye baxa.

La llantadera puede ser a volio, anque s'encamienta una llantadera en llinies, a una fondura de 2,5-5 cm y con una distancia ente llinies de 50-60 cm y una distancia ente les plantes de 10-15 cm.^[2] Si la llantadera foi en llinies van poder dase llabores col cultivador. Los valores encamentaos na dosis de llantadera bazcuyen ente los 45-67 kg/hai³. Nun s'aconseya l'abonáu nitrogenáu por cuenta de la so capacidá de formar nódulos, con una fixación abonda de nitróxenu, anque s'ignora si ye necesariu l'apurra pa favorecer el desenvolvimientu inicial del cultivu. Lo que si que paez recomendable ye l'apurra de superfosfato de cal, por cuenta de los defectos d'aminoácidos azufraos (especialmente en metionina), polo que sería recomendable en terrenes probes en azufre.

Tocantes a plagues, L. luteus ye bien sensible a los áfidos (Aphis spp.) nes sos variedaes duces, que tienen importancia por causar daños qu'amenorguen el desenvolvimientu de la grana y por ser vectores d'importantes enfermedaes víriques como'l mosaicu mariellu de la xudía. El altramuz mariellu tamién se ve afeutáu por caparines nocherniega (Heliothis spp.), siendo la especie de altramuz más susceptible, fundamentalmente en cultivos d'iviernu. La so canesba fura les vaines verdes, comiéndose les sos granes en desenvolvimientu. Cuando la grana ta dafechu formada y los sos tegumentos endurécense, les canesbes nun lu pueden atacar, polo que pueden evitase daños por aciu l'adelantamientu del cultivu. Una plaga bastante común en altramuces polo xeneral ye Frankliniella spp, que n'Estaos Xuníos amenorga considerablemente'l rendimientu en granu. Ḷḷuteus vese bien perxudicáu n'Australia por (Sminthurus viridis) y nes sos variedaes duces polos ácaros terrestres de pates coloraes (Halotydeus destructor). La resitencia d'esta especie a los nematodos qu'afecten a los nódulos del raigañu, como Meloidogyne spp., anque la so afección puede esaniciase con una fayadiza rotación. En patoloxíes, hai que destacar el dañu producíu en collecha por dellos fungos. Ḷḷuteus ye moderadamente susceptible la mancha marrón de les fueyes (Ceratophorum setosum), una de les enfermedaes más dañibles d'aquelles qu'afecten a los altramuces d'iviernu, yá que crez a temperatures d'hasta 5 °C y soporta condiciones fríes y húmedes. Tresmítese principalmente por granes infestaes y restos de les colleches. Antracnosa (Glomerella cingulata) y el mildiu (Erysiphe spp.) afecten a los altramuces cultivaos en medios templaos y húmedos. Con tiempu templáu y escesu de mugor, el cultivu puede trate afeutáu por podrigueros de raigañu y del pescuezu del tarmu, causaes por Phythium y Rhizoctonia. Ḷḷuteus ye inmune a la mancha gris de les fueyes (Stemphylium solani y S.botryosum). Como se comentó enantes en rellación a los áfidos, la principal enfermedá vírica, qu'afecta de manera xeneral a tolos altramuces, ye'l mosaicu de la xudía mariella (BYMV). Ésti manifiéstase en Ḷḷuteus con un motudu en mosaicu, con distorsión de les hojillas y crecedera nana. La infeición enantes del floriamientu amenorga considerablemente'l rendimientu pol baxu desenvolvimientu de granos y plantes. Si la infeición dar mientres o dempués del floriamientu, prodúcense delles granes pequeñes y de forma anormal. Pal control BYMV encamienta una llantadera temprana combinada con un control eficaz de los áfidos, y en Ḷḷuteus, onde'l virus puede tresmitise poles sos granes, ye fundamental l'usu de grana certificada llibre d'esta enfermedá. Finalmente, na recoyida hai qu'estremar ente variedaes de llegumes dehiscentes y indehiscentes. La recoyida en variedaes indehiscentes ye senciella, con cosechadora, y cola barra de corte a baxu altor pa evitar la perda de les vaines del primer floriamientu. Ye preferible que la collecha realizar a primeres hores de la mañana yá que al avanzar el día y xubir la temperatura, y por cuenta de que la indehiscencia nunca ye total, puede quedar granu nel suelu. Tres la recoyida, les granes llimpiar pa esaniciar restos indeseaos y granes verdes, y ensúguense hasta algamar un mugor del 10% pa evitar l'ataque de fungos. Les variedaes dehiscentes aprovéchense direutamente como rastroxu, dexando'l granu ensin recoyer.

Interés y aprovechamientu forrajero

Mora en ciertes carauterístiques propies, como'l desenvolvimientu de tarmos en yemes axilares y la so lignificación más tardida, lo cual aumenta la crecedera vexetativa y el tiempu nel que ye disponible p'alimentar al ganáu.

Per otru llau, como lleguminosa que ye, presenta un gran valor nutritivu pol so eleváu conteníu proteicu (20% de la planta ye proteína y más del 35% del granu) y por ello'l granu secu emplegar na alimentación animal como suplementu alimenticiu. Per otru llau, esta planta presenta una pequeña proporción d'alcaloide, denomináu lupinina d'ente un 0,25-0,30% (altramuz semidulce), qu'amenorga'l so valor forrajero, anque polo xeneral el so digestibilidad ye bona.

Na tremosilla (L.Luteus) el porcentaxe de tegumentos puede algamar el 20-25%. Si'l altramuz pasa por un periodu de seca, aumenta'l conteníu de pulgu. Esti pulgu dixerse fácilmente pol ganáu, polo que nun se suxer el descascarilláu.

Tocantes a la so producción, ésta ye bien variable, d'ente 4-19 tonelaes/hai. Según l'Anuariu d'Estadística a fecha de 7 d'ochobre de 20094, el cultivu del altramuz ocupa una superficie 5.300 ha, y una producción total de 4.300 tonelaes n'España. No que se refier al aprovechamientu del cultivu, este puede ser segáu o aprovecháu a diente por rumiantes. El llendo y la siega nun son aconseyables en primavera, yá que entós el cultivu tien una baxa capacidá de rebrote y baxa apetecibilidad pal ganáu por efeutu de los alcaloides, que mengüen pel branu, tresformándose n'aminoácidos na maduración. Ye na dómina braniza fai posible apurra d'alimentu proteico, cuando'l restu d'alimentos son de baxa calidá.

Llendo branizu de la planta seca de pies (o rastroxu si collecha'l granu).
Mala henificación.

Tamién s'aconseya evitar el consumu del ganáu dempués de les agües serondiegues, yá que puede apaecer Phomopsis leptostromiformis o Phomopsis rossiana , fungos que xeneren una micotoxina que causa lupinosis mortal n'oveyes, ganáu vacuno y caballos.

Usos

Como abonu verde, yá que afiten enforma nitróxenu.
En consumu humanu. En países como Chile esisten fábriques destinaes a la producción de farines p'alimentu humano (necesidá de descascarillar el granu). Na Cordal de los Andes la producción de altramuz destínase totalmente al consumu humanu en forma de farines galletes y otros tipos de preparaos.
El altramuz mariellu foi una planta cultivada con frecuencia pal so usu como forraxe o como fonte de proteínes n'amiestos concentraos pa ganáu vacuno, oveyes, gochos y aves de corrolada. Tamién s'usa como mejorador de lleches maternizaes pa xatos. En Portugal por casu, utilízase como alimentu pal ganáu ovín mientres el branu. Si recueye'l granu, los rastroxos que queden utilícense como campera.
D'esta planta llográbense d'antiguo fibres utilizaes na industria testil.
N'ilesies y cabildros catedralicios de la Castiella medieval les sos granes fueron utilizaes pa votar.

Citoloxía

Númberos cromosomáticos de Lupinus luteus (Fam. Leguminosae) y taxones infraespecificos: 2n=48-52:^[3] 2n=52^[4]^[5]

Galería

con Fagopyrum esculentum

Lupinus luteus - Museum specimen

Referencies

↑ Angel Penes et alii. (1991). Plantes Monteses de Castiella y Llión, Valladolid, Ámbitu, ISBN 84-86770-40-8
↑ ^2,0 ^2,1 Guerrero, Andrés.(1999).Cultivos herbaceos estensivos,Madrid, Mundiprensa,ISBN
↑ Chromosome atlas of flowering plants. Darlintong, C. D. & A. P. Wylie. * (1955).
↑ Contribuiçao para o conhecimento citotaxonómico das spermatophyta de Portugal. IX. Cruciferae Fernandes, A. & M. Queirós. Bol. Soc. Brot. ser. 2 52: 79-164 (1978).
↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Flora

Bibliografía

Species Plantarum 2:722. 1753
USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [Data from 07-Oct-06]. [1]

Enllaces esternos

[1] Angel Penes et alii. (1991). Plantes Monteses de Castiella y Llión, Valladolid, Ámbitu, ISBN 84-86770-40-8

[Andrés_Guerrero-2] 2,0 ^2,1 Guerrero, Andrés.(1999).Cultivos herbaceos estensivos,Madrid, Mundiprensa,ISBN

[3] Chromosome atlas of flowering plants. Darlintong, C. D. & A. P. Wylie. * (1955).

[4] Contribuiçao para o conhecimento citotaxonómico das spermatophyta de Portugal. IX. Cruciferae Fernandes, A. & M. Queirós. Bol. Soc. Brot. ser. 2 52: 79-164 (1978).

[Flora-5] Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Flora

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]