Metafonía

La metafonía o metafonía vocálica ye un fenómenu llingüísticu que consiste nel pieslle de les vocales tóniques per aciu del influxu fonéticu de la vocal que va a lo cabero la pallabra.

Metafonía nel asturianu

El fenómenu dase con puxu n'asturianu na faza central-sur y na contorna del cabu Peñes en vocal cabera -u, inda que nun ye exclusivu d'esta llingua. Ta presente nos conceyos de Gozón, Carreño y Ḷḷena, Ayer, Sobrescobiu, Llaviana, Samartín del Rei Aurelio, Bimenes, Llangréu, Mieres, Morcín y Riosa.

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera -u:

- e > i

perru > pirru

primeru > primiru

- o > u

gochu > guchu

raposu > rapusu

Cola vocal tónica a xébrense dos resultaos desemeyaos dependiendo de la faza:

- a > e

platu > pletu

prau > preu

xatu > xetu

- a > o

platu > plotu

prau > prou

xatu > xotu

La metafonía ante -u dáse tamién nos diptongos lo que pudiere ser ñiciu de que'l fenómenu produxérese llueu de diptongar ĕ y ŏ llatines, siendo darréu dello un fenómenu romance dafechu.

- ua > ue: guapu > güepu / guopu

- ue > ui: puertu > puirtu

- ie > ii

castiellu > castiilu > castillu

vieyu > viiyu

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera –i :

Diose tamién n'asturianu el fenómenu metafónicu ante -ī cabera, conseñáu nun namás en pallabres aisllaes de la llingua, sinón tamién na toponimia, lo que llevó a Arias a camentar qu'esta metafonía ante –i tuvo abondo más espardío que los exemplos de güei nos pudieren dexar ver. El pieslle prodúzse en un primer o segundu grau ante –i etimolóxica, inda que tamién danse exemplos de metafonía analóxica ente -e etimolóxica.

- ŏ > ō > ū: Piniŏlī (Piñueli, Casu) > Piniōlī (Piñole, Villaviciosa) > Piniūlī (Piñule, Llieres) / Iŏvīs (Sueve/Xueve) > Iōvīs (Xove, Xixón) / cŏmī (cuemi tu) > cōmī (comi tu) > cūmī (cume tu).

- ŭ > ū: fŭgi > fūgi (fuxi tu, non foxi tu)

La nomada segunda metafonía:

En dellos conceyos del centru-sur, onde se conseña ainda'l fenómenu metafonéticu debíu a -u cabera, hay nicios qu'obligaben a almitir la existencia d'una segunda metafonía. Asina:

- guapu > güepu (Llangréu) > güipu (Ayer)

- prau > preu > príu

- esbardu (xral.) > esberdiu (Llangréu) > esbirdiu (Ayer)

- escolanciu (xral.) > esculenciu (Llangréu) > esculinciu (Ayer)

- guañu (xral.) > güeñu (Llangréu) > güiñu (Ayer)

Referencies

"Metafonía por -i" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ4. Ed. ALLA 1982.
"Nuevos datos d'evolución fónica” X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ46. Ed. ALLA 1992.
"Aspeutos evolutivos del vocalismu nel dominiu ástur" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ82. Ed. ALLA 2002.