Piper auritum

Piper auritum;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Piperales
Familia:	Piperaceae
Xéneru:	Piper
Especie:	Piper auritum; Kunth
Sinonimia
	Piper sanctum
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

Piper auritum, llamada comúnmente acuyo, tlanepa, yerba santo, alaján o momo, ye una planta arumosa del xéneru Piper que crez na Mesoamérica tropical.

Arbustu d'unos 2-4 metros d'altor, de cañes fráxiles con fueyes alternes peciolaes, acorazonaes y testura aterciopelada, de 20 a 25 cm de llongura por 14 a 18 d'anchu. Les flores apaecen n'espigues delgaes con aspeutu de “cola de mure”.

Usos editar

Ye d'usu frecuente na cocina mexicana, especialmente nos tamales de ciertes zones del sur de Méxicu, onde los pexes o carnes envolubrar nes sos fueyes fragantes pa cocinar esquisitos platillos, como'l tapixtle y el pilte del sur de Veracruz y Tabasco. En Guatemala usar na rexón maya-q'eqchi' pa preparar el pachay, que básicamente ye pescáu con chile y achiote, envolubráu en fueyes de Santa María, pa da-y otra envoltura en fueyes de plátanu, tamién pueden usase fueyes de maxán, sotiérrase y enriba faise una fogata na que se cocina sobre ella una una sopa de pexe. Al tar la sopa llista, desentiérrense los pexes y el pachay cocinóse al vapor, esta ye una auténtica receta prehispánica. Amás d'emplegase como condimento, les fueyes úsense como estomacales, analxésiques y estimulantes na medicina tradicional. El particular sabor del acuyo comparóse al ocalitu,^[2]^[3]regaliza,^[4]^[5] sassafrás,^[6]^[7] anís,^[8]^[9] nuez moscada,^[8] menta,^[10]^[11] estragón^[2] y pimienta negra.^[8]

N'homeopatía usa la tintura de la planta entera y les diluciones contra'l asma, bronquitis, larinxitis aguda o crónica y disnea.

Taxonomía editar

Piper auritum describióse por Carl Sigismund Kunth y espublizóse en Nova Genera et Species Plantarum (quarto ed.) 1: 54. 1815[1816].^[12]

Sinonimia

Artanthe aurita (Kunth) Miq.
Artanthe seemanniana Miq.
Piper alstonii Trel.
Piper auritilaminum Trel.
Piper auritilimbum Trel.
Piper heraldi Trel.
Piper heraldi var. amplius Trel.
Piper heraldii Trel.
Piper heraldii var. cocleanum Trel.
Piper perlongipes Trel.
Schilleria aurita (Kunth) Kunth^[13]

Nomes comunes editar

Tamién se-y conoz como tlanepa, tlanepaquelite (nahuatlismos de tlanecpahquílitl ‘floritu goliosu’),^[14] fueya santa (una lleenda mexicana diz que la Virxe María ensugó los pañales del Neñu Jesús nun arbustu d'esta planta, d'onde-y vien el nome),^[15] fueya d'anís, momo, o pimienta sagrada, x-mak-ulam en llingua maya.

Ver tamién editar

Referencies editar

↑ Barlow, Prof. Snow. «Sorting Piper names». Universidá de Melbourne. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.
↑ ^2,0 ^2,1 Ingredient - Fueya Santa. The Washington Post. 18 d'agostu de 2004. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A8352-2004Aug17.html. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.
↑ Pyles, Stephan (1999). New Tastes from Texas. Three Rivers Press, páx. 214. ISBN 0-609-80497-9.
↑ Rolland, Jacques L. (2006). The Food Encyclopedia: Over 8,000 Ingredients, Tools, Techniques and People. Robert Rose, páx. 326. ISBN 0-7788-0150-0.
↑ Raichlen, Steven (2000). Steven Raichlen's Healthy Latin Cooking: 200 Sizzling Recipes from Mexico, Cuba, Caribbean, Brazil, and Beyond. Rodale Books, páx. 26. ISBN 0-87596-498-2.
↑ Miller, Mark Charles (1993). Coyote's Pantry: Southwest Seasonings and at Home Flavoring Techniques. Ten Speed Press, páx. 70. ISBN 0-89815-494-4.
↑ Lambert, Paula (2000). The Cheese Lover's Cookbook and Guide: Over 150 Recipes with Instructions on How to Buy, Store, and Serve All Your Favorite Cheeses. Simon & Schuster, páx. 43. ISBN 0-684-86318-9.
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Katzer, Gernot. «Gernot Katzer's Spice Pages - Mexican Pepperleaf (Piper auritum Kunth)». Consultáu'l 3 d'avientu de 2012.
↑ Davidson, Alan (1999). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press, páx. 383. ISBN 0-19-211579-0.
↑ Hale, Adrian J.S. (28 de setiembre de 2006). «Craft, not Kraft, is the key to these homeland treats». Orlando Weekly. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.
↑ Nordin, Donna (2001). Contemporary Southwest: The Cafe Terra Cotta Cookbook. Ten Speed Press, páx. 19. ISBN 1-58008-180-0.
↑ «Piper auritum». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 7 de xineru de 2015.
↑ «Piper auritum». The Plant List. Consultáu'l 7 de xineru de 2015.
↑ Montemayor, Carlos et al. (2007): Diccionariu del náhuatl nel español de Méxicu, UNAM-GDF, Méxicu, p. 122.
↑ Martínez, Zarela (1995). Food from My Heart: Cuisines of Mexico Remembered and Reimagined. Wiley, páx. 8–9. ISBN 0028603613.

Bibliografía editar

Enciclopedia del alimentu. Roberto Rose, ISBN 0-7788-0150-0
Despensa del coyote, ISBN 0-89815-494-4
Nuevu gustu de Texas, Prensa tres ríos, ISBN 0-609-80497-9
Un xardín mexicanu comestible, ISBN 962-593-297-6
Les plantes melecinales de Méxicu. Maximino Martínez, ISBN 968-6334-07-6

Enllaces esternos editar

[barlow-1] Barlow, Prof. Snow. «Sorting Piper names». Universidá de Melbourne. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.

[WP-2] 2,0 ^2,1 Ingredient - Fueya Santa. The Washington Post. 18 d'agostu de 2004. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A8352-2004Aug17.html. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.

[3] Pyles, Stephan (1999). New Tastes from Texas. Three Rivers Press, páx. 214. ISBN 0-609-80497-9.

[Rolland-4] Rolland, Jacques L. (2006). The Food Encyclopedia: Over 8,000 Ingredients, Tools, Techniques and People. Robert Rose, páx. 326. ISBN 0-7788-0150-0.

[5] Raichlen, Steven (2000). Steven Raichlen's Healthy Latin Cooking: 200 Sizzling Recipes from Mexico, Cuba, Caribbean, Brazil, and Beyond. Rodale Books, páx. 26. ISBN 0-87596-498-2.

[miller-6] Miller, Mark Charles (1993). Coyote's Pantry: Southwest Seasonings and at Home Flavoring Techniques. Ten Speed Press, páx. 70. ISBN 0-89815-494-4.

[Lambert-7] Lambert, Paula (2000). The Cheese Lover's Cookbook and Guide: Over 150 Recipes with Instructions on How to Buy, Store, and Serve All Your Favorite Cheeses. Simon & Schuster, páx. 43. ISBN 0-684-86318-9.

[katzer-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Katzer, Gernot. «Gernot Katzer's Spice Pages - Mexican Pepperleaf (Piper auritum Kunth)». Consultáu'l 3 d'avientu de 2012.

[Davidson-9] Davidson, Alan (1999). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press, páx. 383. ISBN 0-19-211579-0.

[orlando-10] Hale, Adrian J.S. (28 de setiembre de 2006). «Craft, not Kraft, is the key to these homeland treats». Orlando Weekly. Consultáu'l 29 de marzu de 2007.

[11] Nordin, Donna (2001). Contemporary Southwest: The Cafe Terra Cotta Cookbook. Ten Speed Press, páx. 19. ISBN 1-58008-180-0.

[Trop-12] «Piper auritum». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 7 de xineru de 2015.

[13] «Piper auritum». The Plant List. Consultáu'l 7 de xineru de 2015.

[14] Montemayor, Carlos et al. (2007): Diccionariu del náhuatl nel español de Méxicu, UNAM-GDF, Méxicu, p. 122.

[Martinez-15] Martínez, Zarela (1995). Food from My Heart: Cuisines of Mexico Remembered and Reimagined. Wiley, páx. 8–9. ISBN 0028603613.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]