Ríu Mariellu
El ríu Mariellu o Huang He, d'antiguo, Hwang-ho, (chinu: 黃河chinu tradicional: 黃 河, chinu simplificáu: 黄 河, pinyin: Huáng Hé, Wade-Giles: Huang-ho) ye un llargu ríu d'Asia Oriental qu'escurre íntegramente por China, con 5.464 km, el sestu más llargu de la Tierra y el segundu del país, namái superáu pol Yangtsé.[1] Orixinariu de los montes de Bayan Har, nel oeste de China, flúi al traviés de siete provincies —Qinghai, Gansu, Shanxi, Shaanxi, Henan y Shandong —y dos rexones autónomes —Ningxia y Mongolia Interior— y desagua nel mar de Bohai. La cuenca del ríu Mariellu tien una estensión, d'este a oeste, de 1.900 km, y, de norte a sur, de 1.100 km, drenando 742.443 km² (la 33ª del mundu, similar a países como Turquía, Chile o Zambia).
| Ríu Mariellu | |
|---|---|
 | |
| Situación | |
 | |
| País |  República Popular China |
| Provincies | Qinghai |
| Tipu | ríu |
| Coordenaes | 36°07′27″N 116°05′52″E / 36.12419°N 116.09767°E |
  Ríu Mariellu Ríu Mariellu (República Popular China) | |
| Datos | |
| Conca hidrográfica |
Yellow River Basin (en)  |
| Superficie de la conca | 752 000 km² |
| Llonxitú | 5464 km |
| Caudal | 2571 m³/s |
| Nacimientu |
Kariqu (en) Bajan Char Uul 34°29′31″N 96°20′25″E / 34.4919°N 96.3403°E |
| Desembocadura |
Mar de Bohai 37°47′N 119°15′E / 37.78°N 119.25°E |
| Afluentes |
ver
|
 | |
Históricamente, ye'l ríu más importante de China y na so cuenca afayáronse numberosos xacimientos arqueolóxicos que demuestren la presencia humana ininterrumpida dende la prehistoria. En redol a él, na llanura del Norte de China, surdió la civilización de los han, el principal grupu étnicu del país, que'l so territoriu dir espandiendo dempués escontra'l sur. El ríu Mariellu ye consideráu por ello «el trubiecu de la civilización china», yá que la so cuenca —en concretu, el valle del ríu Wei que corta al traviés de la llongura bucle de Ordos— foi'l trubiecu de les antigües civilizaciones chines y la rexón más próspera de la temprana historia de China. Sicasí, les frecuentes y devastadores hinchentes y los cambeos d'aldu producíos pola elevación continua del llechu del ríu, dacuando percima del nivel de los campos circundantes, tamién lu sirvieron pa ser llamáu la Murnia de China» y «Azote de los fíos d'Han».[2]
El so nome deber a la gran cantidá de materiales en suspensión qu'abasnen les sos aturbolinaes agües, folles y loess —partícules d'arena bien fines, con predominiu de cuarzu—, que-y dan el so carauterísticu color, amás de les partícules en suspensión que provienen del ensame de cultivos de maíz alredor del calce a lo llargo de cientos de kilómetros nel so cursu mediu.
Etimoloxía
editarLa temprana lliteratura china referir al ríu Mariellu a cencielles como 河 (en chinu antiguu: *C.gˤaj[3]), un personaxe que llegó a significar a cencielles «ríu» nel usu modernu. La primer apaición del nome 黄河 (en chinu antiguu: *N-kʷˤaŋ C.gˤaj; chinu mediu: Hwang Hai[3]) atopar nel Llibru d'Han escritu mientres la dinastía Han Occidental (206 e.C. - 9 d. C.). L'epítetu mariellu» describe'l color perenne de l'agua turbio nel cursu inferior del ríu, que ye debíu al loess qu'acarreta agües embaxo. Otra hestoria, cuenta que, el dragón K'au-fu intentó travesar el cielu montáu n'unu de los diez soles, al mediudía'l dragón esbarrumbar nel primeru ríu que vio. Y bebióse hasta la última gota, nun quedó más qu'un llargu llechu de folla mariello.
Unu de los nomes más antiguos en mongol yera'l de ríu Negru,[4] yá que cuerre claru enantes de la so entrada na pandu d'Aponderes, pero'l nome actual del ríu ente los habitantes de Mongolía Interior ye Ȟarreyen Gol (Хатан гол}}, "ríu Reina").[5] Na mesma Mongolia, llámase-y a cencielles Šar Mörön (Шар мөрөн, "ríu Mariellu").
En Qinghai, el nome tibetanu del ríu ye «ríu del Pavu Real» (tibetanu: རྨ་ཆུ; Wylie: Ma Chu
- chinu tradicional
- 玛 曲, chinu simplificáu: 玛 曲, pinyin: Mǎ Qū).
Historia
editarLos hinchentes
editar
Antes de la construcción de les preses modernes, el ríu Mariellu yera bien propensu a los hinchentes. Nos 2.540 años enantes de 1946, rexistráronse 1.593 hinchentes, amás de 26 cambeos notables de cursu[6] y nueve cambios drásticos.[7] Dalgunes d'estos hinchentes fueron los peores desastres naturales de los qu'hai constancia. Antes de la moderna xestión de desastres, cuando se producíen los hinchentes una parte de la población morría de primeres por afogamientu, pero munchos más se víen afeutaos pola fame y l'espardimientu d'enfermedaes que siguíen dempués.[8]
La causa de los hinchentes ye la gran cantidá de loess que tresporta'l ríu dende la pandu d'Aponderes, un loess que depués se deposita na parte inferior del so cursu. La sedimentación provoca que se creen, por lenta acumuladura, preses naturales y, sobremanera, diques naturales, colo que les veres del ríu van creciendo sobre la llanura d'hinchente quedando munches vegaes el nivel cimeru de les agües percima del nivel permediu de dicha llanura. Los diques naturales sufren alteraciones continues ya impredicibles pola mesma dinámica fluvial de los ríos d'escasa rimada, agraváu nesti casu pola finura y cantidá de los sedimentos acarrados pel ríu Mariellu. Finalmente, la enorme cantidá d'agua tien qu'atopar una manera nueva d'algamar el mar y énchese al traviés de la llanura del Norte de China, dacuando atopando un cursu nuevu. La respuesta tradicional china de dir construyendo diques a lo llargo de les veres cada vegada más altos, tamién contribuyó dacuando a la gravedá de los hinchentes: cuando les agües rompíen los diques el mayor altor de los mesmos torgaba que l'agua pudiera volver nuevamente al calce, como fadría dempués d'un hinchente normal, una y bones el llechu termina per tar inclusive más altu que'l campu que lo arredolaba. Ye l'exemplu descritu nos casos de los ríos de tipu Yazoo.
Otra fonte histórica d'hinchentes devastadores foi'l colapsu repentín de preses de xelu que s'alcontraben nel so cursu altu, en Mongolia Interior, cola lliberación sópita de grandes cantidaes d'agua embalsada. Nel sieglu pasáu hai constancia de 11 hinchentes importantes d'éstes, que provocaron terribles perdes de vides y bienes. Anguaño, pa evitales, utilícense esplosivos que se refundien dende un avión pa romper los diques de xelu primero que se vuelvan peligrosos. [ensin referencies]
Tiempos antiguos
editar
Dellos mapes históricos del periodu de les Primaveres y Serondes[9] y de la Dinastía Qin[10] reflexen que'l ríu Mariellu neses dómines escurría considerablemente al norte del so cursu actual. Esos mapes amuesen que dempués de que'l el ríu superara la ciudá de Luoyang, fluyía a a lo llargo de la frontera ente les actuales provincies de Shanxi y Henan, y depués siguía a lo llargo de la frontera ente les de Hebei y Shandong, pa desaguar finalmente na badea de Bohai, cerca de l'actual Tianjin. Otra desaguada del ríu siguía esencialmente'l cursu actual.[7]
El ríu dexó estos cursos nel añu 602 e.C.[9] y camudó dafechu al sur de la península de Shandong.[7] El sabotaxe de diques, canales y banzaos, y los hinchentes apostaos provocaes polos estaos rivales, convertir nuna táctica militar habitual mientres el periodu de los Reinos Combatientes.[11]Hai acreditaes un gran hinchente nel añu 11 e.C. —a la que se-y atribúi la cayida de la dinastía Xin, de curtia duración— y otra nel añu 70 d. C., cuando'l ríu volvió al norte de Shandong, n'esencia, al cursu actual.
Edá Media
editarEn 923, Tuan Ning, un xeneral Liang desesperáu, volvió romper los diques, anubriendo unos 2.600 km² de tierres nun intentu fallíu de protexer la capital Liang de la dinastía Tang tardida. Una propuesta similar del inxenieru Song Li Chun p'anubrir les partes baxes del ríu y asina protexer les llanures centrales de los Khitai foi revocada en 1020: el Tratáu de Shanyuan ente los dos estaos prohibiera espresamente a los Song establecer nuevos fosos o camudar el cursu del ríu.[12]
Les rotures produciéronse con too y con eso: una en 1034, en Henglong, estremó'l cursu en trés y anubrió repetidamente les rexones del norte de Dezhou y de Bozhou (Song).[12] Los Song trabayaron en devanéu —con más de 35.000 emplegaos, 100.000 reclutes, y 220.000 tonelaes de madera y bambú nun solu añu[12]— mientres cinco años intentando restablecer el cursu anterior enantes d'abandonar el proyeutu en 1041. L'entós más llentu ríu causó una fienda en Shanghu que causó que la salida principal fora escontra'l norte escontra Tianjin en 1048[7] y qu'en 1194 bloquiara la desaguada del ríu Huai.[13] L'acumuladura de depósitos de llimu foi tal qu'inclusive dempués de que'l ríu Mariellu camudara más palantre el so cursu, l'Huai yá nun foi capaz de fluyir a lo llargo del so únicu calce históricu. Sicasí, les sos agües formaron les piscines del llagu Hongze y depués escurrieron escontra'l sur, escontra'l ríu Yangtze.[ensin referencies]
Una hinchente en 1344 devolvió'l ríu Mariellu al sur de Shandong. El cursu volvió camudar en 1391, cuando'l ríu anubrió dende Kaifeng hasta Fengyang, n'Anhui. Foi finalmente estabilizáu pol eunucu Li Xing mientres les obres públiques que siguieron a la hinchente de 1494.[14]
La hinchente de 1642 foi provocada pol home, nun intentu del gobernador Ming de Kaifeng de destruyir a los llabradores rebalbos, lideraos por Li Zicheng, que sitiaben la ciudá dende diba seis meses.[15] Dirixó a los sos homes pa romper los diques y afogar a los rebeldes, pero nel so llugar destruyó la so propia ciudá: l'hinchente, y la fame y la peste que siguieron, envalórase que mató a unes 300.000 persones d'una ciudá que cuntaba entós con 378.000 habitantes.[16] La entós próspera ciudá foi casi abandonada hasta la so reconstrucción sol emperador Kangxi de la dinastía Qing.
Tiempos recién
editar
En 1851,[7] 1853,[13] o 1855,[14] el ríu volvió de nuevu escontra'l norte metanes los hinchentes que provocó la Rebelión Nien.
L'hinchente de 1887 envaloróse que mató ente 900.000 y 2.000.000 persones,[17] y ta consideráu'l segundu peor desastre natural na hestoria (salvu fames y epidemies).
El ríu Mariellu adoptó esencialmente'l so cursu actual mientres la hinchente de 1897.[13][18]
La hinchente de 1931 envalórase que mató ente 1.000.000 y 4.000.000 de persones,[17] y ye el peor desastre natural rexistráu salvu fames y epidemies).
El 9 de xunu de 1938, mientres la Segunda Guerra Sino-Xaponesa, les tropes nacionalistes de Chiang Kai-Shek rompieron una vegada más los diques que reteníen el ríu cerca de l'aldega d'Huayuankou, n'Henan, causando lo que se llamó «un desastre natural inducíu bélicamente». L'oxetivu de la operación yera detener a les tropes xaponeses qu'avanzaben, siguiendo una estratexa de «utilizar l'agua como un sustitutu de los soldaos» (yishui daibing). Quedó anubierta una superficie d'unos 54.000 km², causando la muerte d'unes 500.000 a 900.000 vides chines, xunto con un númberu desconocíu de soldaos xaponeses. L'hinchente torgó que l'exércitu xaponés tomara la ciudá de Zhengzhou, pero nun-yos torgó algamar el so oxetivu de prindar la ciudá de Wuhan, la entós capital provisional de China.[19]
Xeografía
editar
Acordies cola Sociedá d'Investigación y Esploración de China, la nacencia del ríu Mariellu ta nos montes de Bayan Har, cerca del cantu oriental de la prefeutura autónoma tibetana de Yushu (34°29'31.1"N, 96°20' 24,6"Y). Les principales fontes drenan nel llagu Gyaring y nel llagu Ngoring, nel estremu occidental de la Prefeutura autónoma tibetana de Golog nos montes de Bayan Har, na provincia de Qinghai, nel estremu oeste de China. Na cuenca del Zoige, a lo llargo de la llende cola provincia de Gansu, el ríu Mariellu describe un bucle escontra'l noroeste y depués al nordeste enantes de xirar escontra'l sur, creando'l conocíu como bucle de Ordos, y depués flúi en direición xeneralmente esti al traviés del norte de China hasta algamar el golfu de Bohai, drenando una cuenca de 752.443 km² qu'alimenta 140 millones de persones con agua potable y riego.[20]
El ríu Mariellu traviesa siete provincies y dos rexones autónomes actuales, a saber (d'oeste a este): Qinghai, Gansu, Ningxia, Inner Mongolia, Shaanxi, Shanxi, Henan y Shandong. Les principales ciudaes a lo llargo del cursu actual del ríu Mariellu son, tamién d'oeste a este: Lanzhou, Yinchuan, Wuhai, Baotou, Luoyang, Zhengzhou, Kaifeng y Jinan. La desaguada actual del ríu Mariellu alcuéntrase en Dongying, Shandong.
El ríu considérase estremáu davezu en tres seiciones, aproximao coincidentes col nordeste de la pandu tibetanu, el bucle de Ordos y la llanura del Norte de China. Sicasí, los espertos tienen distintes opiniones sobre cómo estremar eses seiciones.[ensin referencies] Nesti artículu adopta la división utilizada pola Comisión de Caltenimientu del Ríu Mariellu.Yellow River Conservancy Commission.[21]
Cursu cimeru
editar
[[Ficheru:VM 6056 Liujiaxia Town.jpg|thumb|right|250px|Liujiaxia, provincia de Gansu.
El cursu cimeru o parte alta del ríu Mariellu constitúi'l tramu o seición qu'empieza nel so orixe nos montes de Bayan Har, na llende del pandu tibetanu, y termina na ciudá de Hekou (condáu de Togtoh), en Mongolia Interior, nel tramu conocíu como'l bucle de Ordos, xusto primero que'l ríu xire sópito escontra'l sur. Esta seición tien un llargor total de 3.472 km, siendo l'área total de la cuenca drenada de 386.000 km², el 51,4% del total de la cuenca. Nesti percorríu'l ríu baxa 3.496 m, con una pendiente media del 0,10%.
Provincia de Qinghai
editarLes fontes del ríu Mariellu alcontrar na parte centroseptentrional de la pandu tibetanu, nuna una rexón de pacionales, banzaos y montículos alcontrada ente los montes de Bayan Har, alcontraes al suroeste y d'orientación NE-SO, y los montes Anemaqen (Amne Machin), paraleles a les anteriores pel noroeste. L'agua d'estes fontes ye clara y flúi constantemente. Aína arrexuntar en llagos cristalinos, carauterísticos d'esta parte de la cuenca alta, que drenan polo xeneral al traviés de pequeñes canales escontra'l Mariellu. Amás, dalgunos d'estos llagos son travesaos pol mesmu ríu, como'l llagu Zaling (扎陵湖) —con una superficie de 526 km² y un volume de 4.700 hm³— y el llagu Eling (o llagu Ngoring) (鄂陵湖) —con 610,7 km² y un volume de 10.800 hm³—, qu'asitiaos a más de 4.250 m, son los dos mayores llagos de pandu d'agua duce del país. Una parte significativa de la rexón na zona d'orixe del ríu Mariellu foi designada como Reserva Natural Nacional Sanjiangyuan [Fontes de los Trés Ríos], pa protexer una zona na que nacen amás otros dos grandes ríos: el Yangtsé (de 6.300 km), que tamién flúi escontra l'este, y el Mekong (de 4.880 km), que va correr en direición sur.
Primero'l ríu dirixir en direición sureste, escurriendo mientres dellos cientos de kilómetros pola aguada suroeste de los montes Amne Machin, cruciando tou a lo llargo la prefeutura autónoma tibetana de Golog. Pasa peles llocalidaes de Maduo, Darlag y algama la frontera suroriental de Qinghai, pa enfusase nun curtiu tramu na provincia de Gansu. Nesti tramu, na Prefeutura autónoma tibetana de Gannan, el ríu describe una zarrada curva de casi 180° que lo emponer escontra'l noroeste, siendo en dellos trechos el ríu frontera provincial: en dellos tramos, ente Qinghai-Gansú y, tamién en dellos, ente Gansú-Sichuan. Prosigue'l ríu escontra al noroeste, pasando por Maqu y volviendo internase na provincia de Qinghai, escurriendo primeru pol fondu del valle de l'aguada nordeste de los mesmos montes Amne Machin y depués travesándoles por cerrraos y tropezosos gargüelos. Ye un tramu de 200-300 km al traviés de les prefeutures d'Huangnan|, Hainan y Haidong, con serrapatosos y altos cantiles a entrambos llaos del ríu. El calce ye estrechu y el descensu mediu ye grande, polo que'l fluxu nesta seición ye desaxeradamente aturbolináu y rápídu. Hai 20 gargüelos nel tramu, siendo les más famoses les de Longyang, Jishi, Liujia, Bapan y Qingtong, con condicionesóptimas pa construyir plantes hidroeléctriques.
Nesti tramu'l ríu va virando adulces de nuevu escontra'l nordés, cruciando los montes Amne Machin y entrando nuna zona na que se construyeron delles preses. Primero algama la llarga cola del banzáu de la presa de Longyangxia —construyida ente 1976-1992, de 178 m d'altor, con una área embalsada de 383 km² y qu'alimenta una central hidroeléctrica con una potencia instalada de 1.280 MW—, y depués avanza escontra l'este, llegando a la presa de Lijiaxia —acabada en 1997, nel condáu de Jainca, con un altor de 165 m, una superficie embalsada de 383 km² y una potencia instalada de 1.648 MW;— a la presa de Gonboxia —construyida ente 2002-06, con un altor de 132 m, una superficie embalsada de 143,6 km² y una potencia instalada de 1.500 MW— y a la presa de Jishixia —acabada en 2010, nel condáu de Longhua, con un altor de 101 m y una potencia instalada de 1.020 MW—.
El ríu Mariellu abandona Qinghai pa internase de nuevu na provincia de Gansu, na Prefeutura autónoma hui de Linxia.
Provincia de Gansu
editar[[Ficheru:5922-Daxia-River-fall-into-Liujiaxia-Reservoir.jpg|thumb|right|250px|La desaguada del ríu Daxia nel banzáu de la presa de Liujiaxia]]
De nuevu en Gansu, el ríu sigue entá en terrén montascosu y llega la zona del templu Bingling, onde s'atopen una serie de covarones que tienen grandioses escultures budistes escavaes na roca. Aína algama la postrera de les preses d'esta seición, la presa de Liujiaxia (gargüelu de Liujia) —acabada en 1974, nel condáu de Yongjing, con una superficie embalsada de 130 km²— onde recibe pela derecha al ríu Daxia (de 203 km de llargor) y depués aína a la llongura río Tau (de 673 km).
Sigue'l ríu escontra l'este hasta algamar Lanzhou, la capital provincial de Gansu, con 3.616.163 d'habitantes en 2010, la mayor ciudá del cursu altu del ríu y la ciudá más occidental de les grandes ciudaes del norte de China. Hai un pequeñu entamo enantes de llegar a Lanzhou nel que'l valle ye parte de la ruta tradicional p'algamar la ciudá de Xining, puntu del que partíen les caravanes (y agora el ferrocarril Qinghai–Tíbet) escontra Lhasa. Al norte de Xining, el corredor de Hexi o de Gansu escurre a lo llargo de la llende norte del pandu tibetanu y, xunto col valle de Wei, foi la principal ruta de la seda dende la mesma China hasta algamar la cuenca del Tarim y depués dir más al oeste.
Agües embaxo de Lanzhou, el ríu Mariellu sigue escontra'l norte, por un gargüelu que traviesa los condaos de Gaolan y Baiyin, Jingyuan y Jingtai. Inda en zona montascosa entra na Rexón Autónoma Hui de Ningxia.
Rexón Autónoma Hui de Ningxia
editar
Entra en Nixia y al poco remanez de los montes y algama la ciudá de Zhongwei. Sigue por un curtiu entamo aldu al este, col desiertu de Tengger, en Mongolia Interior, nel norte, y zones de llombes al sur. Xira escontra'l norte, yá nuna amplia zona de vastes llanures aluviales, la pandu de Hetao, una rexón desértica de pandu d'unos de 900 km de llargor y de 30 a 50 km d'anchor. Avanza al traviés d'un país secu hasta pasar la presa de Qingtongxia (gargüelu de Qingtong), qu'irriga amplies zones de regadío en redol a la ciudá de Wuzhong. Sigue escontra'l norte pola llanura de Yinchuan, dexando tres la ciudá de Yinchuan, la capital de Ningxia, colos montes Helan, al oeste, y el gran desiertu de Ordos, al este. El ríu percuerre la punta norte de Ningxia y en pasando pela ciudá de Shizuishan y cruciar les últimes estribaciones de los montes Helan entra na rexón autónoma de Mongolia Interior.
Rexón Autónoma de Mongolia Interior
editarEntra na pandu de Hetao, una zona desértica y de praderíes, con bien pocos afluentes y un escurrir llentu, algamando llueu la gran ciudá de Wuhai, con un importante aeropuertu y un nuedu ferroviariu que la coneuta col restu de ciudaes de Mongolia Interior. Sigue dempués el ríu Mariellu na so meyora al norte al traviés d'una gran área irrigada en redol a Dengkou y Bayannur, otra importante ciudá que cuntaba con 520.300 habitantes en 2010. El ríu vira depués al este cerca de Linhe, al atopase colos montes Lang, que lo cierren pel noroeste. Sigue'l ríu escontra l'este pasando al sur del llagu Ulansuhai Nur (233 km²), per otra zona de regadío ente los montes y desiertu escontra'l sureste. Nel centru d'esta franxa ta la gran ciudá de Baotou, dende onde parte la principal carretera al sur, a Xian, y otra a Hohot, la capital de Mongolia Interior, alcontrada a unos 110 km al nordeste.
Agües embaxo, inda escurriendo escontra l'este, el Mariellu llegar a la fin del so cursu altu, xusto cuando pasa la ciudá de Hekou (nel condáu de Togtoh) onde'l ríu vuélvese de secute escontra'l sur y entra na gran pandu de Loess.
Cursu mediu
editar
El cursu mediu del ríu Mariellu ye la parte ente la ciudá de Hekou (condáu de Togtoh), en Mongolia Interior, y Zhengzhou, n'Henan. Tien 1.206 km de llargu, con una cuenca de 344.000 km² (el 45,7% del total), y con un desnivel acumuláu de 890 m, siendo la pendiente media del 0,074 %. Nesti tramu entemediu'l ríu recibe 30 grandes tributarios y el so caudal amontar nun 43,5%. El cursu mediu contribúi col 92% de los sedimentos del ríu. La enorme cantidá de folla y sable descargaes nel ríu fai que sía'l ríu con más carga de sedimentos del mundu. El nivel añal de sedimentos más altu rexistráu ye de 3.910 millones de tonelaes en 1933. El nivel de concentración de llimu más alto rexistróse en 1977, con 920 kg/m³. Estos sedimentos darréu deposítense nes partes más lentes del ríu, nel so cursu inferior, alzando'l llechu del ríu y creando el famosu «ríu sobre tierra».
Empecípiase esti cursu mediu cuando'l Mariellu enfusar na pandu d'Aponderes, escurriendo en direición sur pol fondu d'un gargüelu de siquier 60 m per debaxo de les llombes circundantes nuna rexón ensin apenes ciudaes importantes. El ríu llega llueu a la llende provincial, siendo nun tramu la frontera ente Mongolia Interior y la provincia de Shaanxi. Nesti tramu fronterizu llega primero al banzáu de la presa de Wanjia —construyida ente 1994-986, con un altor de 105 m, una potencia instalada de 1.080 MW, y onde hai una importante derivación d'agües conocida como «Proyeutu d'esviación del ríu Mariellu Wanjiazhai Shanxi» pa suministrar agua a les ciudaes de Taiyuan, Shuozhou y Datong, alcontraes al este— y depués al banzáu de Longkou. Nuna zona ancha dempués de pasar el llargu cañón, hai un llargu ya importante ponte, el de Longkou, que crucia'l ríu. Empecípiase de siguío otru tramu nel que'l Mariellu va ser llende fronteriza, esta vegada ente les provincies de Shanxi (Y) y Shaanxi (O).
Sigue escontra'l sur, pola aguada occidental de los montes Lüliang y pasa peles pequeñu ciudaes de Jia Xian y Wubu y depués recibe, pela derecha, al ríu Wuding (无定河/無定河), d'unos 170 km. Sigue al sur al traviés de la serie continua más llarga de valles del so cursu principal, llamaos colectivamente valle de Jinshan. Los abondosos recursos hidrodinámicos d'esta seición convertir nel segundu ámbitu más fayadizu pa la construcción de plantes hidroeléctriques. La famosa tabayón de Hukou, por volume d'agua la segunda mayor del país, ta na parte inferior d'esti valle, una zona protexida como Parque nacional Tabayón de Hukou.
El ríu sale del gargüelu y de la zona montascosa cerca de la ciudá Hancheng, enfusándose na llanura de Guanzhong. Pasa pela ciudá de Sunji y depués recibe pela derecha al ríu Fen (de 694 km), procedente del noroeste, y depués al ríu Wei, el más llargu de tolos sos tributarios (con 818 km), que llega dende l'oeste. Na so unión col Wei, el ríu Mariellu xira al este, y casi darréu llega a un puntu trifinio ente les provincies de Sanxi, Saanxi y Henan. El ríu sigue siendo frontera, ta vegada ente Sanxi y Henan, y algama llueu'l pasu de Hangu, un pasu estratéxicu na antigua China, ente les antigües tierres del estáu de Qin y les llanures centrales del país nel que se celebraron munches antigües batalles famoses. Llega depués el ríu a Sanmexia, con una población de 284.312 habitantes en 2010, yá na llarga cola (d'unos 250 km) del banzáu de la presa de Sanmexia (acabada en 1960, de 106 m d'altor, con una potencia instalada de 400 MW y 2.350 km² de superficie embalsada).
El ríu entra nun nuevu tramu montascosa y metanes él dexa de ser frontera ya intérnase na provincia de Henan. Llega a una nueva zona embalsada, la de la presa de Xiaolangdi (acabada en 2000, de 154 m d'altor, con una potencia instalada de 1.836 MW y 277.88 km² de superficie embalsada), con una cola d'unos 130 km. Sale de la zona montascosa ya intérnase na llanada del norte de China. Depués recibe pela derecha al ríu Luo y pasa pela antigua ciudá de Chenggao. El ríu, yá dafechu d'llanura, empieza a tener grandes y cambiantes islles fluviales nel so cursu y llega llueu a Zhengzhou, la gran capital de Henan que cuntaba con 3.132.000 habitantes en 2010 y que marca'l final del cursu mediu.
Cursu baxu
editarNel cursu inferior o parte baxa, dende Zhengzhou al mar, con una distancia de 786 km, el ríu ta confináu nun cursu formáu por diques a midida que flúi escontra'l nordés al traviés de la llanura del Norte de China, enantes de desaguar nel golfu de Bohai. L'área de la cuenca nesti tramu ye de 23.000 km², namái'l 3% del total, con pocos afluentes añader a la corriente principal. Casi tolos ríos cercanos que desaguan en direición sur facer nel ríu Huai, ente que los que s'emponer al norte facer nel ríu Hai. La cayida total del cursu baxu ye de 93,6 m, con una rimada media de solamente'l 0,012%.
Los llimos recibíos del cursu mediu formen sedimentos equí, alzando'l llechu del ríu. Mientres 2.000 años de construcción de diques, el depósitu escesivu de sedimentos alzó'l llechu del ríu varios metros percima del suelu circundante.
Empieza'l tramu baxu dempués Zhengzhou lmanteniendo el ríu la so direición escontra l'este y llegando aína a Kaifeng, que cuntaba con más de 5 millones d'habitantes nel so área metropiltana en 2010, y onde el cursu ta 10 m eleváu sobre'l nivel del suelu circundante.[22] Depués el ríu vira escontra'l nordés, una direición que va caltener polo xeneral hasta la so desaguada. Al poco vuelve ser llende provincial, ta vegada ente Henán (NON) y Sandong (NE), onde s'interna a acontinuación. Cerca de la llende provincial, el Mariellu pasa mui cerca, pel noroeste del llagu Dongping (de 148 km²), que desagua nel Mariellu por un emisariu de curtiu llargor. Sigue'l ríu na so meyora al NE, llegando a la gran ciudá de Jinan, la capital provincial, que cuntaba en 2010 con una población de 4.335.900 d'habitantes que viven en seis distritos urbanos. Una autopista crucia'l ríu Mariellu al traviés d'una ponte atirantada rematáu en 1982 (, na Wikipedia n'inglés) qu tien un llargor de 488 m, con un vanu central de 220 m. Llega dempués a la ciudá de Binzhou y al poco a Lijin, y en pasando daqué al norte de la ciudá de Dongying, desagua en Huanghe Kou, na badea de Laizhou, nel mar de Bohai.
Afluentes
editarLos principales afluentes del ríu Mariellu, en direición agües abaxo, son:
- río Blanco (白河)
- ríu Ejin (黑河)
- ríu Star (湟水)
- ríu Daxia (大夏河), afluente pela derecha de 203 km de llargor;
- río Tau (洮河), afluente pela derecha de 673 km;
- ríu Zuli (祖厉河/祖厲河)
- ríu Qingshui (清水河)
- ríu Dahei (大黑河)
- ríu Kuye (窟野河)
- ríu Wuding (无定河/無定河), d'unos 170 km;
- ríu Fen (汾河), de 694 km y con una cuenca de 39 417 km²;
- ríu Wei (渭河), el más llargu de tolos tributarios, con 818 km y una cuenca de 135.000 km²;
- ríu Luo (洛河), afluente pela derecha de 420 km;
- ríu Qin (沁河)
- ríu Dawen (大汶河)
- ríu Kuo
Carauterístiques
editar
El ríu Mariellu destaca pola gran cantidá de llimu que tresporta —1,6 millones de tonelaes añalmente nel puntu en que baxa de la pandu d'Aponderes. Si lleva l'abondu volume d'agua p'algamar el mar, deposita nél 1,4 millones de tonelaes cada añu. Una estimación del llimu da unos 34 kg/m³, que tienen de comparase colos 10 kg/m³ del ríu Colorado y los solamente 1 kg/m³ del ríu Nilu.[23]
El so caudal mediu dizse que ye 2.110 m³/s (32.000 m³/s nel Yangtzé), con un máximu de 25.000 m³/s y un mínimu de 245 m³/s. Sicasí, dende 1972, de cutiu ensúgase enantes de llegar al mar. El baxu volume ye debíu al creciente riego agrícola, qu'aumentó nun factor de cinco dende 1950. L'agua esviada del ríu a partir de 1999 sirvió p'apurrir agua a 140 millones de persones y regar 74.000 km² de tierra.[20] El delta del ríu Mariellu contién unos 8.000 km². Sicasí, col amenorgamientu de los llimos que lleguen al mar, informóse tamién de que mengua llixeramente cada añu dende 1996 pola erosión.[24]
El mayor volume producir mientres la temporada d'agües, de xunetu a ochobre, cuando flúi'l 60% del volume añal del ríu. La demanda máxima pal riego dar ente marzu y xunu. Col fin d'almacenar l'escesu d'agua pal so usu cuando seya necesariu y pal control d'hinchentes y la xeneración d'electricidá, construyéronse delles preses, pero la so mira de vida ye llindada por cuenta de l'alta carga de sedimentos. Propúnxose un Proyeutu de Tresferencia d'Agua Sur-Norte qu'arreya dellos planes pa esviar agua del ríu Yangtze: unu nes cabeceres occidentales de los ríos, onde s'atopen más cercanes; otru dende los tramos cimeros del ríu Han; y un terceru utilizando'l trazáu del antiguu Gran Canal de China.[ensin referencies]
Por cuenta de la so pesada carga de sedimentos el ríu Mariellu ye una corriente depositaría —esto ye, deposita parte de la so carga llevada de suelu na so cama en tramos nos que flúi amodo. Estos depósitos alzar el llechu del ríu que flúi ente diques naturales nel so cursu inferior. En casu d'asoceder un hinchente, el ríu puede romper los diques y anubrir la llanura d'hinchente circundante y adoptar un nuevu aldu. Históricamente esto asocedió una vegada cada cien años. Nos tiempos modernos, fíxose un considerable esfuerciu pa reforzar los diques y el control de los hinchentes.[ensin referencies]
Preses hidroeléctriques
editar
Se listan de siguío les centrales hidroeléctriques construyíes nel ríu Mariellu, ordenaes según l'añu en qu'empezaron a operar (ente paréntesis):
- presa de Sanmenxia (1960), de 106 m d'altor, con una potencia instalada de 400 MW y 2.350 km² de superficie embalsada;
- central hidroeléctrica de Sanshenggong (1966);
- central hidroeléctrica de la gargüelu de Qingtong (1968) (Qingtongxia City, Ningxia);
- presa de Liujiaxia (gargüelu de Liujia) (1974) (condáu de Yongjing, Gansu);
- presa de Yanguoxia (gargüelu de Yanguo) (1975) (condáu de Yongjing, Gansu);
- central hidroeléctrica de Tianqiao (1977);
- presa de Bapanxia (gargüelu de Bapan) (1980) (Distritu de Xigu, Gansu);
- presa de Longyangxia (1992) (condáu de Gonghe, Qinghai), con un altor de 178 m, y una potencia instalada de 1.320 MW;
- presa de Lijiaxia (1997) (condáu de Jainca, Qinghai), con un altor de 165 m, una superficie embalsada de 383 km² y una potencia instalada de 1.648 MW;
- central hidroeléctrica de la gargüelu de Da (1998);
- central hidroeléctrica de la gargüelu de Li (1999);
- presa de Wanjiazhai (1999);
- presa de Xiaolangdi (2001) (Jiyuan, Henan), de 154 m d'altor, una superficie embalsada de 277,88 km² y una potencia instalada de 1.836 MW;
- presa de Gonboxia (2006), (condáu de Longhua, Qinghai), con un altor de 132 m, una superficie embalsada de 143,6 km² y una potencia instalada de 1.500 MW.
- presa de Laxiwa (2010) (condáu de Guide, Qinghai), con un altor de 250 m, y una potencia instalada de 4.266 MW;
- presa de Jishixia (2010), (condáu de Longhua, Qinghai), con un altor de 101 m y una potencia instalada de 1.020 MW.
Según informóse nel añu 2000, les 7 mayores plantes hidroeléctriques (Longyangxia, Lijiaxia, Liujiaxia, Yanguoxia, Bapanxia, Daxia y Qinglongxia) teníen yá en funcionamientu una capacidá instalada total de 5.618 MW.[25]
Cruces
editarLes principales pontes y tresbordadores, por provincia, en sentíu agües enriba son:[26][27][28]
- Shanxi y Henan: Ponte Río Mariellu Sanmen (Sanmenxia)
- Shaanxi y Henan: Ponte Río Mariellu Hancheng Yumenkou
- Ningxia: Ponte Río Mariellu Yinchuan (Yinchuan)
- Mongolia Interior: Ponte Río Mariellu Baotou (Baotou)
- Gansu
- Ponte Río Mariellu Lanzhou (Lanzhou)
- Ponte Lanzhou Zhongshan (Lanzhou)
- * Encruz de Zalinghu
Polución
editarEl 25 de payares de 2008, Tania Branigan de The Guardian presentó un informe "[China's Mother River: the Yellow River]" (El ríu madre de China: el ríu Mariellu), alegando que la severa contaminación fixo un terciu del ríu Mariellu inservible inclusive pa usu agrícola o industrial, por cuenta de los arramaos de fábriques y agües residuales de ciudaes en rápida espansión.[29] La Comisión pal Caltenimientu del Ríu Mariellu reconoció en 2007 más de 13.493 km del ríu y señaló que'l 33,8% del sistema fluvial rexistraba un nivel peor que'l nivel cinco», acordies colos criterios utilizaos pol Programa Ambiental de la ONX (UN Environmental Program). El nivel cinco ye aptu pa beber, pa l'acuicultura, l'usu industrial o inclusive agricultura. Según l'informe, los residuos y les agües residuales arramaes al sistema l'añu anterior xubieren a 4,29 billones de tonelaes. La industria y les manufactures representaron el 70% de les descargues nel ríu, representando los llares el 23% y daqué más del 6% d'otres fontes.
El ríu Mariellu na cultura
editar
En tiempos antiguos creíase que'l ríu Mariellu fluyía dende'l cielu como una continuación de la Vía Láctea. Nuna lleenda china, cúntase que Zhang Qian foi l'encargáu d'atopar la fonte del ríu Mariellu. Dempués de navegar ríu arriba mientres munchos díes, vio un fatáu de vaques y a una neña filando. Al preguntar a la neña ónde taba, ella apurrió-y unes indicaciones por que-y les amosara al astrólogu Yen Chun-p'ing. Cuando tornó, l'astrólogu reconocer como'l serviciu de tresporte de la Filandera (Vega), y, per otra parte, dixo que nel momentu que Zhang recibió les indicaciones, viera una estrella errante interponese ente la neña y el fatáu (Altair).
Les provincies de Hebei y Henan deriven los sos nomes del ríu Mariellu. Los sos nomes signifiquen, respeutivamente, «Norte del Ríu» y «Sur del Ríu».
- Río Madre, Dolor de China.
Tradicionalmente, créese que la civilización china aniciar na cuenca del ríu Mariellu. Los chinos referir al ríu como «el ríu Madre» y «el trubiecu de la civilización china». Mientres la llarga historia china, el ríu Mariellu foi consideráu tantu una bendición como una maldición, siendo tamién moteyáu «arguyu de China» (chinu tradicional: 中國的驕傲, chinu simplificáu: 中国的骄傲, pinyin: Zhōngguó de Jiāo'ào) y «dolor de China».[30] (chinu tradicional: 中國的痛, chinu simplificáu: 中国的痛, pinyin: Zhōngguó de Tòng).
- Cuando'l ríu Mariellu fluya claru
Dacuando, el ríu Mariellu ye llamáu poéticamente «corriente magriza» (chinu tradicional: 濁 流, chinu simplificáu: 浊 流, pinyin: Zhuó Liú). La espresión china «cuando'l ríu Mariellu fluya claro utilízase pa referise a un acontecimientu que nunca va asoceder, y ye similar a la espresión inglesa «cuando los gochos vuelen». La espresión yera usada como un bon presaxu mientres el reináu del emperador Yongle, xunto cola apaición d'animales auspiciosos llexendarios como'l qilin (una xirafa africana llevada a China por una embaxada de Bengala a bordu de los barcos de Zheng He en 1414), el zouyu (ensin identificar de forma clara) y otros fenómenos naturales estraños.[31]
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Yellow River (Huang He) Delta, China, Asia
- ↑ New York Times, "A Troubled River Mirrors China's Path to Modernity". 19 de payares de 2006, p. 4.
- ↑ 3,0 3,1 Baxter, Wm. H. & Sagart, Laurent. Baxter–Sagart Old Chinese Reconstruction Archiváu 2012-04-25 en Wayback Machine
- ↑ Parker, Edward H. China: Her History, Diplomacy, and Commerce, from the Earliest Times to the Present Day, p. 11. Dutton (New York), 1917.
- ↑ Geonames.de. "geonames.de: Huang He".
- ↑ Boyang.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Tregear, T.R. A Geography of China, p. 218. 1965.
- ↑ «Flooding and communicable diseases fact sheet» páx. 2. World Health Organization. Consultáu'l 27 de xunetu de 2011.
- ↑ 9,0 9,1 Gernet, Jacques. Monde chinois, p. 59. Map "4. Major states of the Chunqiu period (Spring and Autumn)". (en francés)
English version: A History of Chinese Civilization (Second edition edición), ISBN 0-521-49781-7, https://books.google.com/books?id=jqb7L-pKCV8C - ↑ Vease por casu en: «Qin Dynasty Map» Archiváu 2015-01-05 en archive.today.
- ↑ Allaby, Michael & Garrat, Richard. Facts on File Dangerous Weather Series: Floods, p. 142. Infobase Pub., 2003. ISBN 0-8160-5282-4. Accessed 15 October 2011.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Elvin, Mark & Liu Cuirong (eds.) Studies in Environment and History: Sediments of Time: Environment and Society in Chinese History, páxs. 554 ff. Cambridge Uni. Press, 1998. ISBN 0-521-56381-X. Accessed 15 Oct. 2011.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Grousset, Rene. The Rise and Splendour of the Chinese Empire, p. 303. University of California Press, 1959.
- ↑ 14,0 14,1 Tsai, Shih-Shan Henry. SUNY Series in Chinese Local Studies: The Eunuchs in the Ming Dynasty. SUNY Press, 1996. ISBN 0791426874, 9780791426876. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2012.
- ↑ Lorge, Peter Allan. War, Politics and Society in Early Modern China, 900–1795, p. 147. Routledge, 2005. ISBN 978-0-415-31691-0.
- ↑ Xu Xin. The Jews of Kaifeng, China: History, Culture, and Religion, p. 47. Ktav Publishing Inc, 2003. ISBN 978-0-88125-791-5.
- ↑ 17,0 17,1 International Rivers Report. "Before the Deluge Archiváu 2008-07-04 en Wayback Machine". 2007.
- ↑ Needham, Joseph. Science and Civilization in China. Vol. 1. Introductory Orientations, p. 68. Caves Books Ltd. (Taipei), 1986.
- ↑ Lary, Diana. The Waters Covered the Earth: China's War-Induced Natural Disaster. Op. cit. in Selden, Mark & So, Alvin Y., eds. War and State Terrorism: The United States, Japan, and the Asia-Pacific in the Long Twentieth Century, páxs. 143–170. Rowman & Littlefield, 2004.
- ↑ 20,0 20,1 New York Times http://video.nytimes.com/video/2006/11/17/world/1194817103057/china-s-yellow-river-part-1.html Archiváu 2011-07-14 en Wayback Machine.
- ↑ Yellow River Conservancy Commission.
- ↑ «Yellow River: Geographic and Historical Settings». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-10-30.
- ↑ Tregear, T.R. A Geography of China, páx. 219. 1965.
- ↑ "Yellow River Delta Shrinking 7.6 Square Kilometers Annually", China Daily 1 February 2005, retrieved 14 September 2006 from http://china.org.cn/english/2005/Feb/119497.htm.
- ↑ Yellow River Upstream Important to West-East Power Transmission People's Daily, 14 December 2000
- ↑ Yellow River Bridges (Baidu Encyclopedia) (in Chinese)
- ↑ Yellow River Bridge Photos (Baidu) (in Chinese
- ↑ Yellow River Highway Bridge Photos (Baidu) (in Chinese)
- ↑ Tania Branigan (25 de payares de 2008). escritu n'UK. «One-third of China's Yellow River 'unfit for drinking or agriculture' Factory waste and sewage from growing cities has severely polluted major waterway, according to Chinese research». The Guardian. http://www.guardian.co.uk/environment/2008/nov/25/water-china. Consultáu'l 14 de marzu de 2009.
- ↑ Berkshire encyclopedia of China, page 1125 ISBN 978-0-9770159-4-8
- ↑ The True Dates of the Chinese Maritime Expeditions in the Early Fifteenth Century The True Dates of the Chinese Maritime Expeditions in the Early Fifteenth Century, 34, http://www.jstor.org/stable/4527170
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Mariellu.- Listen to the Yellow River Ballade from the Yellow River Cantata
- First raft descent of the Yellow River from its source in Qinghai to its mouth (1987)
- Climate Change Impacts and Adaptation Strategies in the Yellow River Basin – UNESCO report
- Ilustraciones de la supervisión del ríu Mariellu
- Obra ilustrada sobre les actividaes de canalización y almacenamientu nos llagos y nos ríos del ríu Mariellu y de la Gran Canal
Datos: Q7355- Multimedia: Yellow River
