Wikipedia

Reinu d'Aragón

El reinu d'Aragón (n'aragonés: Reinu d'Aragón) naz en 1035, pola unión de los condaos d'Aragón, Sobrarbe y Ribagorza na figura de Ramiro I. va enllargar hasta 1707, cuando Felipe V promulgó los Decretos de Nueva Planta, polos que'l reinu integrar nel Reinu d'España.

← Condáu d'Aragón
← Condáu de Ribagorza
← Condáu de Sobrarbe
← Señoríu d'Albarracín
← Imperiu almohade
← Condáu d'Aragón
← Condáu de Sobrarbe
← Condáu de Ribagorza		 Reinu d'Aragón
(de 1035 a 29 xunu 1707)		 Capitanía Xeneral d'Aragón →
Aragón →
estáu desapaecíu
Alministración
Capital Ciudad de Jaca (es) Traducir (de 1035 a 1097)
ciudad de Huesca (es) Traducir (de 1097 a 1118)
Zaragoza (dende 1119)
Forma de gobiernu Monarquía hereditaria
pactismo (es) Traducir
Monarca de la Corona de Aragón (es) Traducir Ramiru I d'Aragón (dende 1035)
Llingües oficiales llatín
Aragonés medieval
Relixón oficial Ilesia Católica y catolicismu
Xeografía
Coordenaes 41°39′N 0°54′W / 41.65°N 0.9°O / 41.65; -0.9
Demografía
Cambiar los datos en Wikidata

Historia

editar
Artículu principal: Historia de Aragón

Orixe: El condáu d'Aragón

editar
Artículu principal: Condáu d'Aragón

El matrimoniu d'Andregoto, fía del conde Galindo II d'Aragón, col rei García Sánchez I de Navarra, condució a la unión de dambes entidaes polítiques. El Condáu d'Aragón siguió calteniendo una cierta personalidá que fuera reforzada pol renacer de la vida monástica y l'organización d'una diócesis coincidente coles llendes del condáu.

En 1035 Ramiro, fíu natural de Sancho III de Navarra y baiulus del condáu d'Aragón, incorporó a ésti los condaos de Sobrarbe y Ribagorza, que tuvieren sol gobiernu del so hermanu Gonzalo.[1] Fináu Sancho, el condáu biforcar del reinu navarru y constituyóse en reinu separáu.[1] Llindáu a los valles pirenaicos y vecín del más poderosu reinu navarru y de la importante Taifa de Zaragoza, l'aumentu de la población y la sede de tierres pa los sos habitantes empuxáben-y a espandise, magar la so debilidá militar inicial.[2]

La llexitimidá de la nueva dinastía llograr los reis Sancho Ramírez y Pedru I al poner el reinu sol amparu de la Santa Sede. Asina'l Reinu d'Aragón pasó a formar parte de los estaos occidentales. La donación del reinu al papa realizar Sancho Ramírez nel 1068, pa tratar de reforzar la so posición ante los sos contrarios vecinos, n'ocasiones coligados contra él.[2]

Sieglos XI-XII: Espansión del reinu

editar

La proyeición de Ramiro I para reconquistar de la tierra llana viose devasada en demasía polos sos inmediatos socesores.

El rei de Navarra Sancho Garcés IV foi asesináu pol so propiu hermanu en 1076.[2] Los navarros, nun queriendo ser gobernaos pol fratricida, escoyeron pol so rei a Sancho Ramírez d'Aragón —primu del fináu—, quien incorporó la corona de Pamplona a la d'Aragón. El reinu navarru quedó estremáu ente Llión-Castiella y Aragón; este recibió los principales territorios, incluyida la capital navarra, y triplicó el so territoriu, anque en cuenta de almitir la supremacía teórica castellanu-lleonesa.[2] Pa celebrar la espansión, Sancho fundó a la ciudá de de Jaca, onde pasó a morar y a onde treslladó l'obispáu mozárabe oscense nel 1077.[2] Como controlaba les tierres altes qu'atestaben col Ebro pel norte, pudo entamar diverses incursiones, principalmente contra la taifa zaragozana, y tratar d'espandise escontra'l llanu, fundamentalmente a lo llargo de los valles d'Aragón, Sobrarbe y Ribagorza.[3] Pa compensar la falta de soldaos necesaria pa la espansión territorial, trató de traelos del sur de Francia.[3] La espansión, sicasí, foi lenta y realizóse n'especial por aciu la conquista de puntos estratéxicos, como Graus nel 1083 y Ayerbe, pola mesma dómina.[4] Les meyores escontra'l sur acelerar a finales de sieglu, tantu pola falta de sofitu d'Alfonso a los zaragozanos como pola marcha del Cid al Llevante, qu'hasta entós combatiera con estos.[5] Nel 1089, los aragoneses apoderar del Monzón, qu'estorbaba les comunicaciones ente Lleida y Huesca y el en 1091 construyeron el castiellu d'El Castellar, ente Zaragoza y Tudela.[6] Sancho entamó l'asediu de la importante ciudá y Huesca —enforma mayor que Jaca y Pamplona y probablemente que nenguna ciudá peninsular en manes cristianes, salvu Barcelona y Toledo— nel 1094, pero morrió d'una flechada.[7] Asocedió-y de momentu'l so fíu Pedro, yá acomuñáu al poder y que retomó llueu'l cercu.[7]

El rei Pedru I d'Aragón (1070-1104) conquistó Huesca el 27 de payares de 1096, dempués de ganar al rei Al-Musta'in II de Taifa de Zaragoza na batalla del Alcoraz, que se llibró'l 18 de payares d'esi añu.[8] En 1101 tomó Barbastro y Sariñena, y tomó Tamarite de Llitera en 1104. Nesti reináu se reglamentó el Fueru de infanzones.

Mientres el reináu d'Alfonsu I el Batallador (1104-1134), nel cursu de pocos años, cola pervalible collaboración de la nobleza feudal del sur de Francia, conquistáronse los nucleos urbanos y contornes de Tudela, Tarazona, Calatayud, Daroca y Zaragoza. Tomar de Zaragoza en 1118 supunxo la cayida de tol reinu moru, camudando d'esta miente radicalmente les estructures sociales y los horizontes espirituales del pequeñu reinu de montañeses qu'hasta entós fuera Aragón.

El rei Batallador, quien fracasara nel so matrimoniu cola reina castellana Urraca, nun tuvo descendencia. Nel so singular testamentu, fixo herederes de los sos reinos a les órdenes militares, pero naide pensó en cumplir dichu testamentu y los nobles aragoneses, axuntaos en Jaca reconocieron al so hermanu Ramiro como rei. Pela so parte, los navarros escoyeron a García Ramírez, lo que determinó la separación del Reinu de Navarra. Nesi momentu Ramiro yera obispu de Roda-Barbastro, pero tuvo qu'ocupar el tronu.

Corona d'Aragón

editar
 
Guión y caballu engualdrapado col emblema heráldicu del Reinu d'Aragón privativu nes exequias pola muerte de Carlos I d'España. En La Magnifique, et sumptueuse pompe funèbre faite aus obsèques, et funerailles du très grand, et très victorieus empereur Charles Cinquième, celebrées na Ville de Bruxelles -y XXIX. jour du mois de décembre M.D.LVIII par Philippes Roy Catholique d'Espaigne son fils, Jérôme Cock (dibuxu), Jean y Luc de Dovar, (grabadores), Amberes, Cristóbal Plantino, 1559, LÁM. 19.[9]
 
Máxima estensión del Reinu d'Aragón (en color moráu, territorios perdíos en favor del Principáu de Cataluña y del Reinu de Valencia). Mapa publicáu pola Institución Fernando'l Católicu
 
«Aragonés» o mediu real de plata de Fernando'l Católicu. Acuñáu en 1484 en Zaragoza (aviesu coles iniciales I C flanqueando les armes d'Aragón, onde la C, marca de ceca, remite a Çaragoça). Tuvo'l valor d'un sueldu jaqués, lo que la convirtió na figuración de la unidá de la moneda de cuenta aragonesa tradicional, que nun foi amonedada nunca.
Artículu principal: Corona d'Aragón

En 1137 Ramiro II el Monxu apautó los esponsales de Petronila d'Aragón, con Ramón Berenguer IV de Barcelona. El fíu de dambos, Alfonsu II, foi'l primer rei n'heredar los títulos de rei d'Aragón y conde de Barcelona.

Nel so momentu de mayor estensión territorial, el Reinu d'Aragón taba integráu polos territorios que güei formen la Comunidá Autónoma d'Aragón, más una gran parte de l'actual provincia de Lleida, la mayor parte del valle del Ebro hasta'l mar, con Tortosa como principal ciudá costera, y el norte de l'actual provincia de Castellón. Esta espansión articular por aciu la creación de los Marquesaos de Lleida y Tortosa, anque darréu fueron vencíos por Xaime I d'Aragón al Principáu de Cataluña.

Fernandu II (1479 - 1516) casó con Sabela I de Castiella. El nietu de dambos, Carlos I, heredó dambes corones, pero calteniendo caúna les sos propies lleis y costumes.

En 1700, cola muerte de Carlos II, foi proclamáu rei de Castiella y d'Aragón Felipe d'Anjou, lo que provocó la Guerra de Socesión española. La Corona d'Aragón poner de parte del archiduque Carlos, l'otru pretendiente. Cuando la guerra terminó, Felipe V promulgó los Decretos de Nueva Planta, polos que quedaben abolíes toles instituciones de la Corona d'Aragón, que sumía ya integrábase nun Estáu moderno y centralizao.

Instituciones

editar
 
Vidal Mayor. Manuscritu del sieglu xiii. El rei Xaime I recibiendo de manes del obispu d'Huesca Vidal de Canellas el manuscritu cola compilación de los Fueros d'Aragón

Les instituciones polítiques del reinu tuvieron en constante evolución mientres la so esistencia. Paez ser que los primeros reis de Pamplona yeren escoyíos por y de ente los principales barones, tamién llamaos ricoshombres del reinu.[10] Col tiempu'l cargu volvióse hereditariu, pero tantu en Navarra como n'Aragón y en delles ocasiones, cuando nun hubo un herederu direutu, los ricoshombres, y más tarde les Cortes, decidieron quien tenía de ser el nuevu rei.

El rei Sancho'l Mayor dio fueros bonos a Jaca pa incentivar l'asentamientu na ciudá de cristianos del otru llau del Pirinéu. Esos fueros, o fueros derivaos d'ellos, fueron dempués concedíos a otres ciudaes y villes d'Aragón y fueron tamién la base de fueros daos a poblaciones d'otros reinos. El Fueru de Jaca foi la base de la llei aragonesa y convirtiéronse nuna señal d'identidá del reinu. Nel 1247 se compilarán los primeres Fueros d'Aragón.[11]

El Xusticia d'Aragón empieza siendo un xuez de la Corte, y nel 1265 establezse como xuez de pleitos ente los nobles y el rei y como presidente de les Cortes del reinu. De primeres yera nomáu pol rei d'ente los nobles, pero acabó siendo una dignidá dacuando vitalicia y hereditaria, siendo retayaes les sos prerrogativas en 1592 de resultes de les Alteraciones d'Aragón.[12]

En 1283, dempués de que'l rei Pedru III fuera escomulgáu pol papa Martín IV por ocupar Sicilia, reinu feudatario de la Santa Sede, la oligarquía aragonesa confederar pa llindar el poder real y estrayer nuevos privilexos. El rei vese forzáu a conceder el Privilexu Xeneral no que seria conocida como la revuelta de la Unión en 1283. El so fíu Xaime II ye forzáu a conceder el Privilexu de la Unión.[13] Mientres el reináu de Xaime I habíense aconceyáu distintes asamblees, más o menos allegaes, pa resolver pleitos. El Privilexu de la Unión rique la convocatoria añal d'una corte de nobles y ciudadanos, que va acabar incluyendo cuatro brazos: los ricoshombres, los infanzones y caballeros, les autoridaes eclesiástiques y les universidaes. Naquel tiempu llamábense universidaes a les ciudaes, villes y comunidaes del reinu. Les Cortes d'Aragón nun son convocaes cola regularidá riquida, pero col tiempu tomen el control de la fiscalidá del reinu, otorgando fondos al rei a cambéu del caltenimientu y estensión de los privilexos de los estamentos representaos nelles. [14]

La Diputación Xeneral del Reinu naz en 1363 como l'organismu delegáu poles Cortes pa recaldar y alministrar los impuestos y aranceles, y p'apurrir al rei los fondos alcordaos. Tán representaos nella los cuatro brazos de les Cortes, con dos diputaos per cada brazu. Col tiempu les sos atribuciones van crecer al encargase de l'alministración de los fondos necesarios pa caltener la paz y el bienestar del reinu. [15]

Fernando'l Católicu instituye la figura del Virréi, que va exercer les atribuciones reales cuando'l rei tea ausente del reinu, cosa que va asoceder frecuentemente colos monarques de la Casa d'Austria. Del virréi dependía'l Gobernador, encargáu de caltener l'orde y la paz social, y la Real Audiencia, tribunal qu'impartía xusticia pa casos graves o de gran importancia, o qu'afectaren a individuos aforados.[16] Tamién estableció l'autoridá de la Inquisición nel reinu, un órganu que posteriores reis usaron pa socavar los privilexos aragoneses, estendiendo la so actuación más allá del ámbitu puramente relixosu.[17]

Organización Territorial

editar

El sistema alministrativu más antiguu del reinu basar na distribución de poblaciones y tierres a los nobles que participaben na conquista. Los nobles podíen recibir estos honores en propiedá o en tenencia, cuando'l rei acutábase la propiedad pero dexaba al noble'l so alministración. Los nobles podíen recibir castiellos en tenencia, encargándose de caltenelos guarníos en cuenta de poblar y llograr rentes de les tierres qu'estos controlaben.[18]

El rei tamién concedió l'alministración de tierres y poblaciones a la xerarquía eclesiástica. Obispaos, arciprestalgos, abadíes y órdenes militares alministraben y cobraben rentes de los honores a ellos daos.[19]

Col tiempu'l rei va empezar a crear una rede de funcionarios por que controlen les tierres y poblaciones direutamente dependientes d'él, llamaes de realengu. El merín yera un axente executivu, xudicial y militar del monarca que yá apaez documentáu nel Fueru de Jaca. Los bailles empezaron teniendo competencies similares, pero acabaren especializándose na xestión del patrimoniu real. El rei otorgaba a ciudaes y villes de realengu fueros qu'especificaben los privilexos de los sos vecinos. Les contornes de Daroca, Teruel, Calatayud, Albarracín y otres fueron entamaes en comunidaes qu'unviaben los sos propios representantes a les Cortes.[20] Nel sieglu XV el territoriu del reinu foi estremáu n'once sobrecollidas con fines fiscales, que fueron convertíes en siendes, con dellos cambeos, nel sieglu XVII.[21]

Demografía

editar

Antes de la conquista islámica de la península ibérica la población no que depués sería Aragón yera un amiestu del sustratu íberu y celtíberu colos colonizadores romanos y los invasores visigodos, con vasconos ocupando los valles pirenaicos.[22] Había tamién una minoría xudía, resultáu de la diáspora del sieglu I. Esta minoría, tolerada polos romanos, taba siendo escorrida polos visigodos na dómina previa a la invasión musulmana.[23]

Los invasores musulmanes nun fueron bien numberosos, siendo principalmente bereberes, pero tamién, en folaes posteriores, árabes y sirios. Aquellos establecíos nel valle del Ebro yeren mayoritariamente árabes, estremaos ente qaysíes y kalbíes, árabes del norte y del sur. La mayoría de la población musulmana na zona na dómina de reconquistar yeren muladíes, cristianos convertíos al Islam.[24] Aquellos cristianos que nun se convirtieron, llamaos mozárabes, fueron toleraos polos gobernantes musulmanes a cambéu del pagu d'impuestos especiales.[25]

Los primeros condes de la Marca Hispánica fueron francos, pero col tiempu fueron reemplazaos poles élites locales, vascones y hispanovisigodas. Los reis de Pamplona y depués d'Aragón promovieron la inmigración de francos y occitanos a los sos reinos, según la de mozárabes. Cola invasión de los fundamentalistes almohades, comunidaes xudíes d'Al-Ándalus tamién emigraron a los reinos cristianos. Tres la conquista del valle del Ebro, un númberu considerable de musulmanes pasó a ser súbditos del rei d'Aragón. Esti musulmanes, llamaos mudéxares, formaron una parte importante de la clase artesanal y agrícola del reinu, como se reflexa na bien espublizada arquiteutura mudéxar aragonesa.[26]

El sieglu XIII foi la dómina dorada de los xudíos d'Aragón. La minoría xudía yera eminentemente urbana, dedicándose a tou tipu d'ocupaciones, pero destacando na medicina, l'alministración, la recaldación d'impuestos y el préstamu. Los xudíos yeren consideraos propiedá de la corona, apurriéndo-yos el rei proteición en cuenta de contribuciones especiales.[27] Nel mesmu sieglu producióse la llegada de refuxaos cátaros d'Occitania, que fuxíen de la persecución relixosa. La situación de los xudíos empioró a la fin del sieglu por cuenta de la presión de la xerarquía católica, siéndo-yos prohibíos l'exerciciu de cargos públicos. Munchos xudíos aragoneses convertir al cristianismu, con mayor o menor convencimientu, pa evitar los altos impuestos y la persecución. Estos conversos integrar na población cristiana, entemeciéndose inclusive con families nobles. Esto podría esplicar la significante frecuencia de haplotipos xudíos na población aragonesa contemporánea.[28]

Los conflictos internos, la guerra con Castiella y sobremanera la peste negro y otres epidemies nel sieglu XIV producieron un descensu importante de la población nel reinu. Nel añu 1492 los Reis Católicos decretaron la conversión o espulsión de los xudíos. Nel 1495 realizóse un censu, el fogaje de 1495, que reveló un total de 51.540 fueos nel reinu, o unos 200.000 habitantes. Los musulmanes yeren entós un 11% de la población total. La ciudá más poblada, Zaragoza, cuntaba con menos de 20.000 pobladores.

En 1525 Carlos V decretó tamién la conversión o espulsión de los mudéxares, siendo bautizaos la mayoría de los musulmanes d'Aragón nel 1526. Mientres el sieglu XVI el total de la población creció un 50%, sobremanera na ribera del Ebro y los sos afluentes de la marxe derecha. Parte de la crecedera foi por cuenta d'inmigración procedente del norte de los Pirineos. Nel sieglu XVII la crecedera demográfica ralentizóse. En 1610 fueron espulsaos unos 65.000 moriscos, alredor d'un 20% de la población. Otros factores significativos na menor crecedera poblacional fueron la perda de producción agrícola por cuenta de la espulsión de los moriscos y periodos de seques, una peste qu'afaró'l reinu de 1647 a 1654, l'aumentu de la imposición fiscal y la Guerra de Secesión catalana.[29]

Yá nel sieglu XVIII, la Guerra de Socesión traxo un amenorgamientu d'alredor del 10% en población, incluyendo la emigración de munchos de los residentes d'orixe francés dempués de que l'Archiduque Carlos decretara la so espulsión.

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Reilly, 1992, p. 105.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Reilly, 1992, p. 106.
  3. ↑ 3,0 3,1 Reilly, 1992, p. 107.
  4. ↑ Reilly, 1992, páxs. 107, 109.
  5. ↑ Reilly, 1992, páxs. 109, 112.
  6. ↑ Reilly, 1992, p. 112.
  7. ↑ 7,0 7,1 Reilly, 1992, páxs. 112-113.
  8. ↑ Reilly, 1992, p. 115.
  9. ↑ Montaner Frutos, 1995, p. 185, LÁM. XVII.
  10. ↑ Zurita, 1984, Llibro I, cap. V.
  11. ↑ González Antón, 1989, páxs. 174-175.
  12. ↑ González Antón, 1989, páxs. 176-177.
  13. ↑ González Antón, 1989, páxs. 175-176.
  14. ↑ González Antón, 1989, páxs. 177-178.
  15. ↑ González Antón, 1989, p. 178.
  16. ↑ Serrano Martín, 1989, páxs. 218-219.
  17. ↑ Colás Latorre, 1989, páxs. 224-228.
  18. ↑ Rodrigo Estevan, 1999, cap. 43.
  19. ↑ Sarasa Sánchez, 1999, cap. 55.
  20. ↑ González Antón, 1999, capt. 48.
  21. ↑ Jarque Martinez, 1999, cap. 65.
  22. ↑ Marco Simón, 1989, páxs. 72-74.
  23. ↑ Motis Dolader, 1999, cap. 60.
  24. ↑ Cervera Fras, 1999, cap. 22.
  25. ↑ Cervera Fras, 1989, páxs. 119-122.
  26. ↑ Ledesma Rubio, 1999, cap. 32.
  27. ↑ Blasco Martínez, 2009, cap. 6.
  28. ↑ Adams, 2008, páxs. 732-733.
  29. ↑ Salas Auséns, 1989, páxs. 191-197.

Bibliografía

editar

Enllaces esternos

editar


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Reinu_d%27Aragón&oldid=4294869»