Wikipedia

San Francisco (California)

ciudá de California, Estaos Xuníos

San Francisco, oficialmente City and County of San Francisco y conocíu coloquialmente como SF, San Fran, Frisco, o The City[5][6], ye una ciudá del estáu de California, nos Estaos Xuníos d'América. Centru cultural, comercial y financieru del norte de California, San Francisco ye, colos sos 873.965 habitantes (U.S. Census Bureau, 2020[7]), la cuarta mayor ciudá del estáu y la 15ª mayor de los Estaos Xuníos. Abarca una estensión d'alredor de 121,4 km² del estremu septentrional de la península de San Francisco, nel área de la badea de San Francisco; ye la segunda ciudá más densamente poblada del país y el quintu condáu d'Estaos Xuníos con mayor densidá de población, namái por detrás de cuatro de los cinco boroughs de la ciudá de Nueva York. La so área metropolitana ye la 12ª mayor del país por población, con 4,7 millones d'habitantes, y la 4º por productu internu brutu[8]. Forma, con San José, la quinta área estadística combinada mayor del país, qu'axuntaba en 2018 a 9,67 millones d'habitantes. En 2019 San Francisco yera'l 7ᵘ condáu del país con mayor renta per cápita, y la so área estadística combinada conforma la tercera mayor economía del país. San Francisco, por últimu, yera la segunda ciudá del país, y quinta del mundu, nel Índiz de Centros Financieros Globales (Global Financial Centres Index) espublizáu en setiembre de 2021[9].

San Francisco
Bandera de San Francisco (es) Traducir
, y
Alministración
PaísBandera de Estaos Xuníos d'América Estaos Xuníos
Estaos California
Condáu condáu de San Francisco
Tipu d'entidá ciudá-condáu consolidada[1]
Alcaldesa de San Francisco London Breed
Nome oficial San Francisco (en)[2]
Yerba Buena (es)[2]
Nome llocal San Francisco (en)[2]
Nomatu Frisco (en)[3]
Códigu postal 94110, 94103, 94133, 94107, 94109, 94108, 94105 y 94116
Xeografía
Coordenaes 37°46′39″N 122°24′59″W / 37.7775°N 122.4164°O / 37.7775; -122.4164
San Francisco alcuéntrase en los EE.XX.
San Francisco
San Francisco
San Francisco (los EE.XX.)
Superficie 600.592202 km²
Altitú 30 m[4] y 52 ft
Llenda con
Demografía
Población 873 965 hab. (1r abril 2020)
Porcentaxe 100% de condáu de San Francisco
Densidá 1455,17 hab/km²
Viviendes 362 141 (31 avientu 2020)
Más información
Fundación 29 xunu 1776 y 1776
Prefixu telefónicu 415 y 628
Estaya horaria UTC−08:00 (horariu estándar)
UTC−07:00 (horariu de branu)
Tiempu del Pacíficu
Llocalidaes hermaniaes
sf.gov
Cambiar los datos en Wikidata

San Francisco foi fundada el 29 de xunu de 1776, el día nel que colonos españoles fundaron el Presidio de San Francisco nel estrechu de Golden Gate, y la misión de San Francisco de Asís a unos quilómetros de distancia[10]. La fiebre del oru de California de 1849 traxo a la ciudá un rápidu crecimientu, que la convirtió na mayor de la Costa Oeste: nel cumal de la so preeminencia, ente 1870 y 1900, alredor del 25% de la población de California vivía nella[11]. El terremotu y posterior incendiu de 1906 destruyó trés cuartes partes de la ciudá[12], pero la reconstrucción foi rápida ya esitosa. Na Segunda Guerra Mundial foi'l puntu d'embarque de la mayoría de los soldaos que colaben pal teatru de operaciones del Pacíficu[13], y al acabar ella, en 1945, fundáronse nella les Naciones Xuníes[14][15][16]. Tres de la guerra la ciudá convirtióse, pol amiestu de dellos factores (regresu de los soldaos, inmigración, sudimientu de la contracultura hippie, revolución sexual, movimientu escontra la guerra de Vietnam), nún centru perimportante d'activismu lliberal nos Estaos Xuníos.

La ciudá ye un popular destinu turísticu[17], famosu pola so arquiteutura ecléctica y por llugares como la ponte del Golden Gate, l'antigua prisión federal d'Alcatraz o los barrios de Fisherman's Wharf o Chinatown, amás de museos como'l De Young Museum o el Muséu d'Arte Modernu de San Francisco (San Francisco Museum of Modern Art). Na ciudá tienen la so sede grandes empreses como Levi Strauss & Co., Gap Inc., Fitbit, Salesforce.com, Dropbox, Reddit, Square, Inc., Dolby, Airbnb, Weebly, Pacific Gas and Electric Company, Yelp, Pinterest, Twitter, Uber, Lyft, Mozilla y la Fundación Wikimedia, y delles instituciones educatives de sonadía como la Universidá de San Francisco (University of San Francisco, USF), la Universidá de California en San Francisco (University of California, San Francisco, UCSF) o la Universidá Estatal de San Francisco (San Francisco State University, SFSU).

Historia

editar

Los rexistros arqueolóxicos documenten la presencia humana nel actual territoriu de la ciudá de magar el 3000 e.C[18]. Nativos americanos del grupu Yelamu de la etnia Ohlone vivíen en pequeñes aldees cuando aportó a la zona de la badea de San Francisco, el 2 de payares de 1769, la primer espedición terrestre europea documentada a la zona, la dirixida pol español Gaspar de Portolá[19]. La primer vegada que los europeos aportaron a la badea por mar foi'l 5 d'agostu de 1775, cuando'l navíu español San Carlos, comandáu por Juan Manuel d'Ayala, fondió nella. Al añu siguiente, el 28 de marzu de 1776, establecieron el Presidio de San Francisco, y poco dempués Juan Bautista de Anza creó una misión, la Misión San Francisco d'Asís (o Misión Dolores)[20].

 
Puertu de San Francisco, na badea de Yerba Buena (1851).

De magar 1821, añu de la independencia de Méxicu, la zona formó parte d'esi país. El sistema de misiones foi abandonándose, y les tierres privatizáronse. En 1835, un británicu nacionalizáu mexicanu, construyó la primer finca independiente[21] cerca d'un fondeaderu de botes na rodiada de lo que ye anguaño la plaza Portsmouth. Xuntamente col alcalde Francisco de Haro desarrolló un plan d'urbanización pal asentamientu y a la ciudá, nomada Yerba Buena, empezaron a aportar colonos d'Estaos Xuníos. El comodoru John D. Sloat, nel contestu de la guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu, reclamó California el 7 de xunetu de 1846, y dos díes dempués el capitán John B. Montgomery llegó a Yerba Buena pa facese col control d´ella. El 30 de xineru del añu siguiente Yerba Buena foi renombrada col so nome actual, y al acabar la guerra, pol tratáu de Guadalupe-Hidalgo, Méxicu cedió oficialmente'l territoriu a Estaos Xuníos. Pese a la so llocalización, perafayaíza pa un puertu y base naval, San Francisco siguía siendo un pequeñu asentamientu[22].

La Fiebre del Oru de California llevó a la zona a munchos buscadores de tesoros (conocíos como los "forty-niners", los del 49), lo que fizo medrar la población, en solo un añu, 1849, de 1.000 a 25.000 habitantes[23]. Les espectatives de facese ricu yeren tantes que les tripulacones de los barcos qu'aportaben al puertu desertaben y colaben a les mines d'oru: dellos de los aproximadamente 500 barcos abandonaos foron usaos como saloon, tienda y hotel, otros podrieron y otros más fundiéronse. Pa 1851 el puertu medrara cola construcción de nuevos muelles, y nel puertu, ente los barcos abandonaos, construyéranse cases sofitaes en pilotes.

California alcanzó bien ceo la condición d'estáu, en 1850, y l'exércitu construyó dos fuertes pa protexer la badea: Fort Point, nel estrechu de Golden Gate, y otru na islla d'Alcatraz. El descubrimientu de plata en Nevada, en 1859, dió-y otru rápidu emburrión a la población de la ciudá[24]. L'abondanza de población en busca de fortuna traxo un aumentu del crimen: el barriu de Barbary Coast fízose famosu como refuxu pal crimen, la prostitución ya les apuestes[25].

Dellos emprendedores buscaron capitalizar la riqueza xenerada pola fiebre del oru. Los primeros en consiguilo foron banqueros, que fundaron Wells Fargo en 1852 y el Bancu de California (Bank of California) en 1864. El desarrollu del puertu, y l'establecimientu en 1869 de la conexón col sistema ferroviariu del este del país al traviés de la Pacific Railroad ayudaron a facer del área de la badea un centru de comerciu. A elli aportaron munchos inmigrantes chinos: en 1870 el 8% de la población, concentrada nel barriu de Chinatown, yera d'orixe asiáticu[26]. Los tranvíes entamaron a xubir pela cai Clay (Clay Street) en 1873, empezaron a construyise cases d'estilu victorianu y entamó la campaña pa facer un parque públicu espaciosu, que daría llugar al Golden Gate Park. Construyéronse escueles, ilesies y teatros, y el Presidio convirtióse na principal instalación militar de la costa del Pacíficu[27]. Pa 1890 vivíen na ciudá, que yera la octava mayor del país naquel tiempu 300.000 persones. Nel cambiu de sieglu San Francisco yera yá una gran ciudá conocida pol so estilu estravagante, los sos hoteles señoriales, les ostentoses mansiones de Nob Hill y la so floreciente vida cultural[28].

 
"Nunca na historia tien sío una ciudá imperial moderna tan completamente destruyida. San Francisco esvaneciose" –Jack London tres del terremotu y posterior incendiu de 1906.[29]

A les 5:12 de la madrugada del 18 d'abril de 1906 un gran terremotu sacudió San Francisco y el norte de California. Cuando los edificios colapsaron pol temblor la rotura de les cañeríes del gas provocó fueos que s'estendieron pela ciudá, ardiendo ensin control demientres varios díes. Cola rede de suministru d'agua inutilizada, los artilleros de la base de Presidio tentaron de controlar el fueu dinamitando bloques enteros d'edificios pa crear cortafueos[30]. Más de tres cuartes partes de la ciudá, incluyendo casi todo'l so centru (downtown)[31], quedaron en ruines, y el númberu oficial de muertos foi de 498, magar que les estimaciones modernes calculen varios miles d'ellos[32]. Más de la metá de los 400.000 habitantes de la ciudá quedaron ensin casa[33]: llevantáronse barriaes de tiendes improvisaes nel Golden Gate Park, nel Presidio o nes playes, y munchos colaron definitivamente de la ciudá p'asentase nel Este de la Badea.

La reconstrucción foi rápida y a gran escala, y magar que dalgunos apostaben por aprovechar pa refacer la trama urbana, los habitantes de la ciudá apostaron por reconstruyir rápido[34]. El Bank of Italy de Amadeo Giannini (que dempués convertiríase nel Bank of America) dio hipoteques a munchos de los que perdieran la so vivienda, y en 1910 fundóse l'Asociación pal Planeamientu Urbanu de San Francisco (San Francisco Planning and Urban Research, SPUR) pa vixilar la calidá de les construcciones feches tres del terremotu[35]. Esti aceleró'l desarrollu de los barrios más occidentales, que sobrevivieran al incendiu; ente ellos taba Pacific Heights, au los más ricos de la ciudá reconstruyeron les sos cases[36]. Les mansiones de Nob Hill nes que vivieran primero convirtieronse en grandes hoteles, la casa conceyu reconstruyóse n'estilu Beaux Arts y, finalmente, la ciudá celebró'l so renacimientu cola Esposición Universal de 1915[37].

Foi nestos años cuando se construyeron delles de les principales infraestructures de la ciudá. L'inxenieru civil Michael O'Shaughnessy foi contratáu pola ciudá como jefe d'inxenieros en setiembre de 1912, col encargu de supervisar la construcción del banzáu de Twin Peaks, los túneles de Twin Peaks y Stockton Street, la rede municipal de tresporte públicu y los sistemes d'agua y alcantarilláu. El sistema de tranvíes de la ciudá (del qu'entá siguen n'usu les llinies J, K, L, M y N) foi engrandecíu y completáu por O'Shaughnessy ente 1915 y 1927, pero habría ser el sistema de pantanos y l'acueductu de Hetch Hetchy la obra más importante pal futuru de la ciudá[38]; asegurar un suministru d'agua abondante pa la ciudá permitió-y a la ciudá convertise na que ye anguaño.

Nos años posteriores la ciudá afitose como capital financiera: dengún de los bancos que teníen la so sede na ciudá quebró nel crac del 29[39]. Dafechu, foi nos años cimeros de la Gran Depresión cuando la ciudá entamó la construcción simultánea de dos grandes infraestructures fundamentales: les pontes Bay Bridge (Ponte de la Badea) y Golden Gate, completaos en 1936 y 1937 respeutivamente. La islla d'Alcatraz dexó de ser una instalación militar pa convertise nuna cárcel de máxima seguridá. La ciudá celebró la so renacida grandeza con otra esposición internacional, la de 1939-40, que la so sede foi una islla (Treasure Island) construyida espresamente p'agospiala na metá de la badea[40].

 
La Pirámide Transamerica foi l'edificiu más altu de la ciudá hasta qu'acabó de construyise, en 2016, la Torre Salesforce.

Demientres la Segunda Guerra Mundial la ciudá foi un importante centru d'operaciones: l'astilleru de Hunters Point trabayó a plenu rendimientu, y Fort Mason foi'l puntu d'embarque de soldaos que diben a lluchar al Pacíficu[41]. L'abondanza de trabayu favoreció la llegada d'inmigrantes, especialmente d'afroamericanos del sur del país, y al finar la guerra munchos d'ellos, y tamién parte de los soldaos que volvíen de la guerra, decidieron asentase definitivamente. La Carta de les Naciones Xuníes, que creó la ONX, foi redactada y firmada na ciudá en 1945, y nella firmose tamién, en 1951, el Tratáu de San Francisco, que dio fin oficialmente a la Segunda Guerra Mundial y representó'l restablecimientu de les rellaciones pacífiques ente Xapón y los aliaos[42].

Los proyectos de renovación urbana de la década de 1950 y 1960 provocaron la destrucción y reconstrucción de los barrios occidentales de la ciudá. Planeárase tamién la construcción d'una rede d'autopistes nueves, que nun llegó a completase pola oposición vecinal[43]. No que cinca al puertu, la estensión del tráficu marítimu en contenedores dexó obsoletos los muelles de la ciudá, y l'actividá portuaria treslladose al puertu d'Oakland[44]. La ciudá perdió puestos de trabayu industriales, y el turismu entamó a ser el principal sector económicu[45]. Los suburbios medraron rápidamente, y la demografía de la ciudá camudó sustancialmente cuando'l vacíu dexáu pola población de raza blanca foi enllenáu por inmigrantes d'Asia y América Llatina[46][47]. Ente 1950 y 1980 la ciudá perdió más del 10% de la so población.

Nesti tiempu convirtióse tamién nún centru de la contracultura d'Estaos Xuníos. Los escritores de la Xeneración Beat alimentaron el movimientu poéticu conocíu como Renacimientu de San Francisco, agrupándose, na década de los 50, nel barriu de North Beach[48]. Los hippies foron ocupando na década siguiente'l barriu de Haight-Ashbury, nún movimientu que habría tener el so cumal nel Branu del Amor de 1967[49]. Na década siguiente la ciudá convirtióse nún centru del movimientu polos derechos de los homosexuales: The Castro convirtióse nún barriu gay, y el primer políticu declaradamente homosexual del país, Harvey Milk, formó parte de la Xunta de Supervisores (el órganu de gobiernu de la ciudá-condáu). Morrería asesináu, xunto col alcalde George Moscone, en 1978[50].

Bank of America completó dos rascacielos, el 555 California Street (1969) y la Pirámide Transamérica (1972)[51], y esto dio aniciu a unos años de "manhattanización", de construcción d'edificios altos nel centru de la ciudá, que finaron a finales de la década de 1980[52]. Los años 80 foron tamién los de la medría importante del númberu de persones viviendo na cai, daqué qu'entá ye un problema a día de güei pese a los intentos de solucionalu[53]. El terremotu de Loma Prieta de 1989 afectó a la ciudá: dañó seriamente munchos edificios de los distritos de Marina y South of Market, y obligó a demoler parte de les autopistes Central y Embarcadero, permitiendo que la ciudá recuperara la so fachada marítima histórica y que se revitalizara'l barriu de Hayes Valley[54].

Les caberes décades tienen sío les del españíu de les industries rellacionaes con internet. A finales de los años 90, col desarrollu de les empreses punto.com, les empreses emerxentes revitalizaron la vida na ciudá. Milenta emprendedores y desarrolladores d'aplicaciones informática instaláronse na ciudá, y detrás d'ellos llegaron profesionales del márketing, el diseñu o les ventes. Esto camudó'l paisaxe social de la ciudá, y provocó la xentrificación de un bon númberu de barrios[55]. La demanda creciente de vivienda y oficines favoreció una segunda fola de construcción d'edificios altos, nesti casu nel distritu South and Market[56]. Nel añu 2000 la población de la ciudá medró como nunca anantes, sobrepasando'l so récord previu, de 1950. L'españíu de la burbuya de les punto.com obligó a munches empreses a menguar el so tamañu y a despidir a munchos trabayadores. Sicasí, esti sector económicu sigue siendo fundamental na economía de la ciudá: a mediaos de la década de 2000 entamó'l desarrollu de les redes sociales, y San Francisco convirtióse nún llugar popular pa instalar oficines d'empreses tecnolóxiques y nel llugar onde s'instalaron pa vivir munchos emplegaos de compañíes asitiaes en Silicon Valley, como Apple o Google[57].

Xeografía

editar
 
La península de San Francisco.

San Francisco allúgase na costa oeste d'Estaos Xuníos, nel estremu septentrional de la península de San Francisco, ya inclúi delles porciones del océanu Pacíficu y de la badea de San Francisco, les qu'arrodien les islled d'Alcatraz, Treasure, Yerba Buena, Alameda, Red Rock y Angel, dientro de les sos llendes. Delles fontes inclúin tamién dientro de la ciudá les islles Farallon, despoblaes, asitiaes nel océanu, a 43 km de la costa. El territoriu peninsular incluyíu nes llendes de la ciudá forma una especie de cuadráu de 7 milles de llau (ye vezu falar de la ciudá como un "seven-by-seven-mile square"), magar que la so estensión total, incluyendo l'acuática, ye de casi 600 km².

Hai más de 50 llombes dientro de la ciudá[58]: delles, como les de Nob, Potrero y Russian, dan nome a los barrios asitiaos nella (Nob Hill, Potrero Hill y Russian Hill respeutivamente), y hai otres, más alloñaes del downtown, al suroeste d'elli, que tán menos poblaes. Twin Peaks (Picos Ximielgos), una pareya de llombes de les de más altor, son un mirador natural sobro la ciudá. La llomba más alta ye'l monte Davidson, de 283 m d'altor, y hai nella una cruz de 31 m d'altor, colocada en 1934[59]. La zona ta dominada pola icónica imaxe de la torre Sutro, una gran torre de tresmisiones de radio y televisión pintada en colloráu y blancu de 298 m d'altor que ye una de les imáxenes más emblemátiques del skyline de la ciudá.

Les cercanes falles de San Andrés y Hayward son les responsables de la mayoría de l'actividá sísmica de la ciudá, magar que denguna d'elles atraviesa físicamente la ciudá. La de San Andrés foi la responsable de los terremotos de 1906 y 1989, y dambes provoquen los munchos terremotos menores habituales na ciudá. L'amenaza de terremotos importantes tien un papel perimportante nel desarrollu de les infraestructures de la ciudá. Esta construyó un sistema auxiliar de suministru d'agua y tien revisao repetidamente los sos códigos de construcción, obligando a reacondicionar los edificios antiguos y estableciendo altos estándares de protección sísmica pa los edificios nuevos[60]. Sicasí, entá hai miles d'edificios baxos que son vulnerables al dañu sísmicu[61].

La llinia de costa de la ciudá tien medrao enforma más allá de les sos llendes naturales. Barrios enteros, como los de Marina, Mission Bay y Hunters Point, amás de bona parte del d'Embarcadero, asítiense en tierres rellenaes y ganaes al mar. La islla Treasure foi construyida a partir de material drenáu de la badea y d'escombru procedente de la escavación del túnel de Yerba Buena demientres la construcción de la Ponte de la Badea. Esa tierra ye inestable cuando hai terremotos, y la licuefacción del suelu que se produz causa grandes daños a los edificios asentaos nelli, como se pudo ver nel barriu de Marina nel terremotu de 1989. La mayoría de los cursos naturales, como los regatos d'Islais y Mission, foron alcantarillaos y tapaos, magar que ta n'estudu un proyectu pa restaurar y sacar a la superficie dellos regatos[62].

Barrios

editar

El centru históricu de San Francisco ye'l cuadrante nororiental de la ciudá, la fastera comprendida ente la cai Market y la llinia de costa. Equi ta'l distritu financieru (Financial District) y, a la vera d'elli, Union Square, la principal zona de compres y d'hoteles, y Tenderloin. Los tranvíes carreten a los sos pasaxeros cuesta arriba peles pindies cais que lleguen a lo altu Nob Hill, au nún tiempu vivieron los ricos de la ciudá, y llomba abaxu hacia les atracciones turístiques de la llinia de costa, en Fisherman's Wharf y Pier 39. Tamién s'asitien nesti cuadrante Russian Hill, un barriu residencial nel que ta la perfamosa cai Lombard; North Beach, la pequeña Italia de la ciudá y antiguu centru de la Xeneración Beat; y Telegraph Hill, au s'alcuentra la torre Coit. Llendando con Russian Hill y North Beach ta'l barriu chinu: la Chinatown de San Francisco ye la más antigua d'Estaos Xuníos, y ún de los mayores enclaves chinos fuera d'Asia[63][64][65][66]. South of Market (SoMa), que fora centru industrial de la ciudá, renovose enforma tres de la construcción del Oracle Park (estadiu de béisbol nel que xuegan los San Francisco Giants) y la llegada a la zona de munches compañíes emerxentes, y tien un paisaxe de rascacielos y condominios. Xustu al sur, en Mission Bay, que yera una playa de víes de tren, tán el segundu campus de la Universidá de California (San Francisco) y el pabellón deportivu Chase Center, que ye l'estadiu de los Golden State Warriors, de la NBA, de magar 2019[67].

Al oeste del centru históricu (downtown), al otru llau de l'avenida Van Ness, ta'l barriu de Western Addition, nel que s'instalaran bien d'afroamericanos tres de la Segunda Guerra Mundial. El barriu suel dividise en barriaes más pequeñes, como Hayes Valley, The Filmore o Japantown. Esta foi, un tiempu, el barriu xaponés mayor del país, pero la so población menguó cuando los americanos d'orixe xaponés foron internaos en campos, demientres la Segunda Guerra Mundial. El barriu consiguió que la mayoría de les sos cases d'estilu victorianu pasaran el terremotu ya incendiu de 1906 ensin dañu, incluyendo les famoses Painted Ladies (Dames Pintaes) asitiaes na plaza Alamo. Más al sur, cerca'l centru xeográficu de la ciudá, ta Haight-Ashbury, un barriu asociáu cola cultura hippie na década de 1960[68] y que güei entá conserva daqué del so calter bohemiu. Al norte de Western Addition ta Pacific Heights, un barriu pudiente nel que tán les cases construyíes polos habitantes ricos de la ciudá dempués del terremotu de 1906. Xustu al norte, y mirando a la badea, ta Marina, un barriu llevantáu sobre tierra ganada a la badea na que viven xóvenes profesionales con bon nivel económicu[69].

Nel cuadrante suroriental de la ciudá ta Mission, un distritu pobláu nel sieglu XIX por californios (hispanos de descendencia española o mexicana) y trabayadores inmigrantes d'Alemaña, Irlanda, Italia y Escandinavia. Na década de 1910 llegaron bien d'inmigrantes centroamericanos, y de magar la década de 1950 predomina la población d'orixe mexicanu[70]. Nos caberos años la xentrificación camudó'l paisaxe social de delles partes del barriu, poblaú por profesionales veinteañeros. Los barrios de Noe Valley, al suroeste, y de Bernal Heights, al sur, son cada vegada más populares ente les families xóvenes con neños. Al este de Mission ta Potrero Hill, un barriu residencial con vistes ablucantes del downtown. Al oeste de Mission ta'l barriu nomáu históricamente Eureka Valley y agora conocido como The Castro. Históricamente vivíen nelli trabayadores d'orixe escandinavu ya irlandés, pero, tres de tener sío'l primer barriu gay d'Estaos Xuníos, ye anguaño'l centru de la vida gay de la ciudá[71]. Más al sur, cerca de la llende de la ciudá, ta Excelsior District, ún de los barrios con mayor diversidá étnica de la ciudá. Nel estremu más suroriental ta Bayview-Hunters Point, ún de los barrios más probes de la ciudá. Con una población mayoritaria d'afroamericanos, tien altes tases de criminalidá, y tien sío l'oxetivu, nos caberos años, de dellos programes (controvertíos) de renovación urbana.

La construcción del túnel de Twin Peaks en 1918 conectó los barrios suroccidentales con el downtown por tranvía, acelerando'l desarrollu de West Portal, y de los barrios (ricos) vecinos de Forest Hill y St. Francis Wood. Más al oeste, comprendiendo toa la costa del Pacífico hasta'l Golden Gate Park ta'l Sunset District, un barriu de clase media con población predominantemente asiática[72].

Nel cuadrante noroccidental de la ciudá ta Richmond, un barriu de clase media asitiáu al norte del Golden Gate Park nel que viven inmigrantes asiáticos ya Rusia y Ucrania que ye conocíu tamién como The Avenues. Munchos cais remanecieron abandonaos munchos años hasta que foi demolida l'autopista Embarcadero, que separtaba la ciudá de la so fachada marina septentrional. L'edificiu principal del puertu, el Ferry Building, sigue recibiendo los pasaxeros que traen los ferrys, pero tamién agospia, tres d'una profunda restauración, un mercáu gourmet y dellos restoranes.

  •  
    Union Square, centru del distritu comercial de la ciudá.
  •  
    Lombard Street, la cai más virada d'Estaos Xuníos.
  •  
    Vista de Jackson Street, en Chinatown.
  •  
    Ferry Building, terminal de los ferrys que percuerren la badea.
  •  
    Las Painted Ladies, cases victorianes pintaes de colores, nel entornu de la plaza Alamo.
  •  
    Pasu de cebra multicolor na cai Castro.
  •  
    Vista aérea de la torre Coit.
  •  
    Oracle Park, l'estadiu de los San Francisco Giants.

Clima

editar
 
La niebla ye un fenómenu frecuente nos branos de San Francisco.

San Francisco tien un clima mediterraneu con branos templaos (Köppen Csb), el típicu de la costa de California, con iviernos suaves y húmedos y branos secos[73]. El tiempu de la ciudá ta fuertemente influenciáu poles corrientes fríes del océanu na fastera occidental de la ciudá, y pol agua de la badea nes fasteres septentrional ya oriental. Esto modera los cambeos de temperatura y da como resultáu un clima suave tol añu, con variaciones pequeñes de temperatura ente estaciones[74].

La ciudá ye la que tien, d'ente toles principales ciudaes del país, la temperatura diaria máxima, mínima ya media más fresca en xunu, xunetu ya agostu[75]. Nel branu l'aire caldiu de los valles interiores de California crea una zona de baxa presión qu'atrae vientos del anticiclón North Pacific High al traviés del Golden Gate, lo que da llugar a los típicos vientos fríos y niebla de los branos de la ciudá[76]. La niebla ye menos trupa nos barrios orientales y a final del branu y entamu de la seronda. De resultes, el mes más caldiu del añu, de media, ye setiembre, y ochobre ye, de media, más cálidu que xunetu, especialmente de día.

La temperatura nun pasa de los 27º C más de 21 díes al añu nel downtown, y de 23 nel aeropuertu[74]. La temporada seca, de mayu a ochobre, ye templada, siendo la temperatura media mensual más alta del añu la de setiembre, con 17,1º C[74]. La temporada lluviosa, de payares a abril, ye llixeramente más fresca, con una temperatura media mensual mínima, en xineru, de 10,7º C[74]. Na ciudá llueve, de media, 73 díes al añu, con una precipitación total media de 601 mm. Sicasí, la variación interanual de precipitaciones ye notable. Los años lluviosos asóciense col fenómenu d'El Niño, y los secos col fenómenu de La Niña. Nesti contestu, 2013 (un añu "La Niña") foi, con 142 mm de lluvia, l'añu más secu na ciudá dende qu'entamaron los rexistros en 1849[74]. Nieva perpoques veces: hai rexistru de 10 nevaes dende 1852, y la última foi en 1976, cuando hebo 13 cm de nieve en Twin Peaks[77][78]. La temperatura más alta rexistrada nel observatoriu del centru de la ciudá foi 41º C, el 1 de setiembre de 2017[79]; y la más baxa -3º C, el 11 d'avientu de 1932[80].

San Francisco, por so calter de ciudá costera, ha vese afectada de forma importante pol calentamientu global. Ta predecíu que'l nivel del mar puede xubir hasta 13 cm, colos consiguientes riesgos d'inundaciones[81].

Referencies

editar
  1. ↑ «Consolidated City and County Government of San Francisco» (inglés). American Political Science Review páxs. 109. Cambridge University Press (febreru 1912).
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 URL de la referencia: http://www.sfmuseum.org/hist/name.html. Data de consulta: 16 xunu 2021.
  3. ↑ Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Identificador GND: 4051520-5. Llingua de la obra o nome: alemán. Data de consulta: 1r xunu 2021. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
  4. ↑ URL de la referencia: https://it-ch.topographic-map.com/map-nn1nx/San-Francisco/?zoom=18&center=37.77894%2C-122.41917&popup=37.77931%2C-122.41925.
  5. ↑ «Is it ever okay to use "San Fran?"» (January 26, 2018). Archiváu dende l'orixinal, el 2019-05-13. Consultáu'l August 31, 2019.
  6. ↑ «The Best Nicknames For San Francisco» (September 9, 2015). Archiváu dende l'orixinal, el 2019-08-12. Consultáu'l August 21, 2019.
  7. ↑ Datos de población de San Francisco Archiváu 2023-03-05 en Wayback Machine na web de la Oficina del Censu d'Estaos Xuníos.
  8. ↑ «Bureau of Economic Analysis». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-12-05. Consultáu'l January 5, 2020.
  9. ↑ «The Global Financial Centres Index 30». Archiváu dende l'orixinal, el 2023-03-14. Consultáu'l February 6, 2022.
  10. ↑ Edward F. O'Day (October 1926). «The Founding of San Francisco». San Francisco Water. Spring Valley Water Authority. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-07-27. Consultáu'l February 14, 2009.
  11. ↑ Schroeder, Jonathan P. (August 10, 2016). «Historical Population Estimates for 2010 U.S. States, Counties and Metro/Micro Areas, 1790–2010» (n'inglés). Data Repository for the University of Minnesota (DRUM). doi:10.13020/D6XW2H. Archivado del original el 2020-02-11. https://web.archive.org/web/20200211183341/https://conservancy.umn.edu/handle/11299/181605. Consultáu'l 2022-04-29. 
  12. ↑ Montagne R, Remembering the 1906 San Francisco Earthquake Archiváu 2023-07-20 en Wayback Machine. NPR Morning Edition, 11 d'abril de 2006.
  13. ↑ The San Francisco Port of Embarkation Archiváu 2022-01-26 en Wayback Machine, artículu na web del Serviciu de Parques Nacionales
  14. ↑ «Charter of the United Nations | United Nations» (August 10, 2015). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-04. Consultáu'l 29 d'avientu de 2016.
  15. ↑ «History of the United Nations | United Nations» (August 21, 2015). Archiváu dende l'orixinal, el 2016-12-12. Consultáu'l 29 d'avientu de 2016.
  16. ↑ San Francisco – the birthplace of the United Nations. Archivado del original el 2016-12-29. https://web.archive.org/web/20161229171754/http://www.sfchronicle.com/opinion/article/San-Francisco-the-birthplace-of-the-United-6336655.php. Consultáu'l 29 d'avientu de 2016. 
  17. ↑ «Top U.S. Destinations for International Visitors». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-03-27. Consultáu'l April 12, 2014.
  18. ↑ Stewart, Suzanne B. (November 2003). «Archaeological Research Issues for the Point Reyes National Seashore – Golden Gate National Recreation Area». Sonoma State University – Anthropological Studies Center. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-06-24. Consultáu'l June 12, 2008.
  19. ↑ «Visitors: San Francisco Historical Information». City and County of San Francisco (n.d.). Archiváu dende l'orixinal, el 2006-03-01. Consultáu'l June 10, 2008.
  20. ↑ O'Day EF, The Founding of San Francisco, espublizáu nel San Francisco Water n'ochobre de 1926.
  21. ↑ The Virtual Museum of the City of San Francisco (July 16, 2004). «From the 1820s to the Gold Rush». The Virtual Museum of the City of San Francisco. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-10-22. Consultáu'l June 13, 2008.
  22. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 4–5. ISBN 978-0-471-19120-9.
  23. ↑ Richards, Rand (1992). Historic San Francisco: A Concise History and Guide. ISBN 978-1-879367-00-5.
  24. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 31–33. ISBN 978-0-471-19120-9.
  25. ↑ "The miners came in forty-nine, / The whores in fifty-one, / And when they got together / They produced the native son." (Los mineros vinieron nel 49 / y les prostitutes nel 51. / Cuando s'axuntaron / llegaron los neños nativos). Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 237–238. ISBN 978-0-471-19120-9.
  26. ↑ «Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For Large Cities And Other Urban Places in the United States». U.S. Census Bureau. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-08-12. Consultáu'l December 18, 2011.
  27. ↑ «Under Three Flags». Golden Gate National Recreation Area Brochures. US Department of the Interior (November 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-24. Consultáu'l June 22, 2011.
  28. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 44–55. ISBN 978-0-471-19120-9.
  29. ↑ «Jack London Writes of the 1906 San Francisco Earthquake and Fire». Sfmuseum.org (May 5, 1906). Archiváu dende l'orixinal, el 2013-06-04. Consultáu'l June 15, 2013.
  30. ↑ «1906 Earthquake: Fire Fighting». Golden Gate National Recreation Area. US Department of the Interior (December 24, 2003). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-02. Consultáu'l June 13, 2008.
  31. ↑ Montagne, Renée (April 11, 2006). «Remembering the 1906 San Francisco Earthquake». NPR. Archivado del original el 2020-01-31. https://web.archive.org/web/20200131135803/https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5334411. Consultáu'l June 13, 2008. 
  32. ↑ «Casualties and Damage after the 1906 earthquake». Earthquake Hazards Program – Northern California. US Geological Survey (January 25, 2008). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-18. Consultáu'l June 13, 2008.
  33. ↑ «1906 Earthquake and the Army». Golden Gate National Recreation Area. US Department of the Interior (August 25, 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-02. Consultáu'l June 13, 2008.
  34. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 56–62. ISBN 978-0-471-19120-9.
  35. ↑ «SPUR Our Mission and History». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-03-23. Consultáu'l March 26, 2013.
  36. ↑ O'Brien, Tricia (2008). San Francisco's Pacific Heights and Presidio Heights, páx. 7. ISBN 978-0-7385-5980-3.
  37. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 9. ISBN 978-0-471-19120-9.
  38. ↑ «Virtual Museum of the City of San Francisco – M.M. O'Shaughnessy Employed as City Engineer». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-08-07. Consultáu'l March 16, 2013.
  39. ↑ «San Francisco Gold Rush Banking – 1849». The Virtual Museum of the City of San Francisco (June 24, 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-09. Consultáu'l June 13, 2008.
  40. ↑ «Treasure Island History» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2023-08-22. Consultáu'l 2021-08-05.
  41. ↑ «Port of Embarkation Essay—World War II in the San Francisco Bay Area». A National Register of Historic Places Travel Itinerary. US Department of the Interior (August 28, 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-24. Consultáu'l June 22, 2011.
  42. ↑ «A Just Peace? The 1951 San Francisco Peace Treaty in Historical Perspective» (June 2001). Archiváu dende l'orixinal, el 2020-12-07. Consultáu'l December 8, 2020.
  43. ↑ Fang, Eric (February 1999). «Urban Renewal Revisited: A Design Critique». San Francisco Planning and Urban Research Association. Archivado del original el 2012-05-17. https://web.archive.org/web/20120517162507/http://www.spur.org/publications/library/article/urbanrenewalrevisited02011999. Consultáu'l August 3, 2009. 
  44. ↑ Rubin, Jasper (November 1999). «The Decline of the Port – A look at the transformation of the Port of San Francisco». SPUR Newsletter. Archivado del original el 2012-10-28. https://web.archive.org/web/20121028124836/http://www.spur.org/publications/library/article/declineofport11011999. Consultáu'l January 5, 2013. «The final, insurmountable decline in San Francisco's shipping activity was heralded in 1958 by the departure of the first containerized freighter from San Francisco Bay.». 
  45. ↑ Terplan, Egon (June 7, 2010). «Organizing for Economic Growth – A new approach to business attraction and retention in San Francisco». SPUR Report. Archivado del original el 2012-10-28. https://web.archive.org/web/20121028125938/http://www.spur.org/publications/library/report/organizing-economic-growth. Consultáu'l January 5, 2013. «During the 1960s and 1970s San Francisco's historic maritime industry relocated to Oakland. ... San Francisco remained a center for business and professional services (such as consulting, law, accounting and finance) and also successfully developed its tourism sector, which became the leading local industry.». 
  46. ↑ Willis, James (April 19, 2004). «San Francisco Planning Department Census Data Analysis» (PPT). San Francisco State University. Archiváu dende l'orixinal, el 2011-07-18. Consultáu'l June 13, 2008.
  47. ↑ Minton, Torri (September 20, 1998). «Race Through Time». Hearst Communications:  p. SC-4. Archivado del original el 2014-04-10. https://web.archive.org/web/20140410145725/http://www.sfgate.com/health/article/Race-Through-Time-2990221.php. Consultáu'l September 11, 2013. 
  48. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 240–242. ISBN 978-0-471-19120-9.
  49. ↑ «American Experience: Summer of Love: Film Description». Website for American Experience documentary on the Summer of Love. PBS (March 14, 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-06-05. Consultáu'l June 17, 2008.
  50. ↑ «San Francisco History: The 1970s and 1980s: Gay Rights». Destinations: San Francisco. Frommers.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-12. Consultáu'l June 17, 2008.
  51. ↑ «Pyramid Facts and Figures». Company Profile. Transamerica Insurance and Investment Group. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-04-21. Consultáu'l June 13, 2008.
  52. ↑ Wiley, Peter Booth (2000). National trust guide- San Francisco: America's guide for architecture and history travelers, páx. 95–96. ISBN 978-0-471-19120-9.
  53. ↑ «S.F.'s Homeless Aging on the Street / Chronic health problems on the rise as median age nears 50». San Francisco Chronicle. August 4, 2006. Archivado del original el 2011-01-24. https://web.archive.org/web/20110124025408/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/08/04/MNGILKB9KV1.DTL&ao=all. Consultáu'l March 6, 2012. «The findings support what many social workers have long suspected – that there was a "big bang" homeless population explosion as federal housing programs were slashed and the closing of mental hospitals hit home in the mid-1980s and that this core group constitutes the bulk of the street population.». 
  54. ↑ «Hayes Valley Neighborhood Association» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2023-09-17. Consultáu'l 2021-08-05.
  55. ↑ «Mission District Fights Case of Dot-Com Fever». The New York Times. November 5, 2000. Archivado del original el 2013-03-03. https://web.archive.org/web/20130303155553/http://www.nytimes.com/2000/11/05/us/mission-district-fights-case-of-dot-com-fever.html. Consultáu'l March 5, 2012. 
  56. ↑ «High-rises are a sign of the times in changing San Francisco». San Francisco Chronicle. January 2, 2008. Archivado del original el 2012-08-29. https://web.archive.org/web/20120829171405/http://www.sfgate.com/default/article/High-rises-are-a-sign-of-the-times-in-changing-3233641.php. Consultáu'l July 9, 2012. 
  57. ↑ Ted Egan (April 3, 2006). «City and County of San Francisco: An Overview of San Francisco's Recent Economic Performance». Report prepared for Mayor's Office of Economic and Workforce Development. ICF Consulting. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-02-01. Consultáu'l June 19, 2008. «Another positive trend for the future is San Francisco's highly entrepreneurial, flexible and innovative economy...San Francisco's very high reliance on small business and self-employment is typical of other dynamic, fast-growing, high-technology areas across the country.»
  58. ↑ Graham, Tom (November 7, 2004). «Peak Experience». Hearst Communications:  p. PK-23. Archivado del original el 2011-11-09. https://web.archive.org/web/20111109111508/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2004/11/07/PKGJ99K7KD1.DTL. Consultáu'l June 13, 2008. 
  59. ↑ Lee, Henry K. (January 16, 1997). «Mount Davidson Cross Called Landmark by Panel». San Francisco Chronicle. Archivado del original el 2012-05-17. https://web.archive.org/web/20120517043454/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/1997/01/16/MN71385.DTL. Consultáu'l June 17, 2008. 
  60. ↑ Smith, Charles (April 15, 2006). «What San Francisco didn't learn from the '06 quake». San Francisco Chronicle. Archivado del original el 2012-05-17. https://web.archive.org/web/20120517043254/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/04/15/HOGQ9I7P2T1.DTL. Consultáu'l June 30, 2008. 
  61. ↑ Selna, Robert (June 29, 2008). «S.F. leaders ignore weak buildings' quake risk». San Francisco Chronicle:  p. A-1. Archivado del original el 2012-05-17. https://web.archive.org/web/20120517043229/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2008/06/29/MNDD110U2E.DTL. Consultáu'l June 30, 2008. 
  62. ↑ Matt Baume (April 14, 2010). «The Lure of the Creeks Buried Beneath San Francisco's Streets». Streetsblog San Francisco. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-04-04. Consultáu'l January 31, 2013.
  63. ↑ The Official San Francisco Chinatown Website Archiváu 2012-03-28 en Wayback Machine. Sanfranciscochinatown.com. Retrieved February 16, 2012.
  64. ↑ Depicting Otherness: Images of San Francisco's Chinatown Archiváu 2010-07-20 en Wayback Machine. College Street Journal (October 11, 2002). Retrieved February 16, 2012.
  65. ↑ Bacon, Daniel: Walking the Barbary Coast Trail 2nd ed., pp. 52–53, Quicksilver Press, 1997
  66. ↑ «Chinatown/Grant Avenue». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-15. Consultáu'l August 31, 2010.. San Francisco Days
  67. ↑ «S.F. supervisors OK Warriors arena for Mission Bay» (December 9, 2015). Archiváu dende l'orixinal, el 2016-02-07. Consultáu'l February 8, 2016.
  68. ↑ «Haight-Ashbury's Hippie House: Preserving San Francisco's 1960s Counterculture | National Trust for Historic Preservation» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2023-06-08. Consultáu'l 2021-08-05.
  69. ↑ «The Marina». SFGate San Francisco Neighborhood Guide. October 27, 2011. Archivado del original el 2013-08-20. https://web.archive.org/web/20130820011425/http://www.sfgate.com/neighborhoods/sf/marina/. Consultáu'l August 20, 2013. 
  70. ↑ Morgan, Benjamin (Director) (2007). «Quality of Life (film website)». Mission District History. Archiváu dende l'orixinal, el 2023-04-01. Consultáu'l July 25, 2010.
  71. ↑ «The Castro». The San Francisco Chronicle. Archivado del original el 2014-09-04. https://web.archive.org/web/20140904173652/http://www.sfgate.com/neighborhoods/sf/castro/. Consultáu'l August 3, 2009. 
  72. ↑ Chow, Andrew (March 22, 2002). «Dismal APA Turnout at First Redistricting Meetings». Asian Week. 
  73. ↑ Climate of San Francisco: Narrative Description Archiváu 2015-01-16 en Wayback Machine Golden Gate Weather Services. Retrieved September 5, 2006.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 74,3 74,4 «San Francisco climate: Average Temperature, weather by month, San Francisco water temperature - Climate-Data.org». Archiváu dende l'orixinal, el 2023-04-04. Consultáu'l 2021-08-05.
  75. ↑ Osborn, Liz. «Coolest US Cities in Summer». Weather Extremes. Current Results Nexus. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-07-24. Consultáu'l July 25, 2010.
  76. ↑ Gilliam, Harold (July–September 2002). «Cutting Through the Fog: Demystifying the Summer Spectacle». Bay Nature. Archivado del original el 2012-06-22. https://web.archive.org/web/20120622075243/http://baynature.org/articles/jul-sep-2002/cutting-through-the-fog. Consultáu'l 2022-04-29. 
  77. ↑ Climate of San Francisco: Snowfall Archiváu 2014-12-30 en Wayback Machine Golden Gate Weather Services. Retrieved December 3, 2006.
  78. ↑ «Blizzard of awesome: The San Francisco snowfall of 1976». San Francisco Chronicle. November 29, 2012. Archivado del original el 2013-02-02. https://web.archive.org/web/20130202011338/http://blog.sfgate.com/thebigevent/2012/11/29/blizzard-of-awesome-the-san-francisco-snowfall-of-1976/. Consultáu'l February 1, 2013. 
  79. ↑ San Francisco hits 106 degrees – shatters all-time record. September 1, 2017. Archivado del original el 2017-09-01. https://web.archive.org/web/20170901235622/http://www.sfgate.com/bayarea/article/Hey-San-Francisco-get-ready-for-the-heat-12166706.php. Consultáu'l September 2, 2017. 
  80. ↑ «San Fran Mission Dolore, California (047772) Period of Record General Climate Summary – Temperature». Western Regional Climate Center. Desert Research Institute (2010). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-05-13. Consultáu'l July 25, 2010. (Main page Archiváu 2022-10-13 en Wayback Machine)
  81. ↑ «UN climate report puts focus on sea level rise threat to San Francisco Bay» (n'inglés). ABC7 San Francisco. 10 August 2021. Archivado del original el 2023-05-23. https://web.archive.org/web/20230523015850/https://abc7news.com/un-climate-report-bay-area-rising-sea-level-change-ocean/10941431/. Consultáu'l 31 January 2022. 

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=San_Francisco_(California)&oldid=4210998»