Tipasa

Tipasa
Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
	Ruines romanes de Tipasa. Tipasa (Arxelia)
Llugar	Arxelia
Criterios	Cultural: iii, iv
Referencia	193
Inscripción	1982 (VI Sesión)
En peligru	2002-2006
Área	Estaos árabes

Tipasa (árabe: ولاية تيبازة) Tibaza, antigua Tefessedt, en llingua chenoua Bazar): ye una ciudá na mariña d'Arxelia, capital de la provincia, y subdivisión alministrativa wilaya del mesmu nome, a 68 km de la capital nacional.

Esta zona foi declarada Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco nel añu 1982.^[1]

Historia

Historia antigua

Fundada polos fenicios, l'emperador Claudio convertir nuna colonia militar pa la conquista de los reinos de Mauritania.^[1] Depués convirtióse nun conceyu llamáu Colonia Aelia Augusta Tipasensium, qu'algamó una población de 20 000 habitantes nel sieglu IV según l'historiador Gsell.^[2]Foi una de les ciudaes más importantes del Imperiu romanu na actual Arxelia, xunto con Timgad, Hippo Regius y Djémila.

La ciudá romana foi construyida en trés pequeñes llombes qu'apoderaben el mar, a casi 20 km. al este de Cherchell (capital de Mauritania Cesariense). De les viviendes, la mayoría de les cualos taben na llomba central, nun queden rastros; pero hai ruines de tres ilesies: la Gran Basílica, la Basílica d'Alejandro na llomba occidental, y la Basílica de Santu Mueyu na llomba oriental, dos campusantos, los baños, el teatru, l'anfiteatru y el ninfeo. La llinia de les muralles puede rastrexase claramente y xunto a la llomba oriental atópense los restos del antiguu puertu.

Les basíliques tán arrodiaes de campusantos, llenos de ataúdes, toos de piedra y cubiertos con mosaicos. La basílica de Sta. Mueyu, que foi escavada por Stéphane Gsell, consta d'una nave y dos pasiellos, ya inda caltién un mosaicu. La Gran Basílica sirvió mientres sieglos como cantera, pero inda ye posible estremar el planu del edificiu, que s'estremó en siete naves. So los cimientos de la ilesia hai tumbes escavaes na roca sólida. Ente elles hai una circular, con un diámetru de 18 m y espaciu pa 24 ataúdes.

Sol dominiu romanu, la ciudá adquirió una mayor importancia comercial y militar por cuenta del so puertu y la so posición central nel sistema de caminos de la mariña romana nel norte d'África. Construyóse un muriu d'aproximao 7500 pies (2300 metros) alredor de la ciudá pa la defensa contra les tribus nómades, y construyéronse edificios públicos y distritos de cases dientro del recintu. Tipasa convertir nun centru importante del cristianismu nel sieglu III. La primer inscripción cristiana en Tipasa data de 238, la ciudá vio la construcción d'una gran cantidá d'edificios relixosos cristianos nos sieglos III y IV posteriores ... Aproximao nel 372 Tipasa aguantó un asaltu de Firmus, el líder bereber d'una rebelión qu'invadiera les ciudaes cercanes de Caesarea (Cherchell modernu) y Icosium (Arxel moderna). Tipasa sirvió entós como base pa la contra campaña romana. Sicasí, les fortificaciones de Tipasa nun torgar que la ciudá fuera conquistada polos vándalos cerca del añu 429, poniendo fin a la prosperidá que la ciudá esfrutara mientres el periodu romanu. Nel añu 484, mientres la persecución de la ilesia católica per parte del rei vándalu Huneric, l'obispu católicu de Tipasa foi espulsáu y reemplazáu por un obispu arrianu, lo que llevó a munchos habitantes de la ciudá a fuxir a España.

Enciclopedia Británica.^[3]

Comercialmente Tipasa foi de considerable importancia, pero nun s'estremó nel arte. El cristianismu introducir por primer vegada nel sieglu III y Tipasa foi una sede episcopal, agora ta inscrita na llista de sedes titulares de la Ilesia católica.^[4]

Actuales ruines de la Tipasa romana

La mayoría de los habitantes siguieron siendo non cristianos hasta que, según la lleenda, Mueyu, una doncella cristiana, refundió la cabeza del so ídolu de culiebra nel mar, colo que la enfurecida población apedriar hasta la muerte. El cuerpu, milagrosamente recuperáu del mar, foi soterráu, na llomba sobre'l puertu, nuna pequeña capiya que dio llugar darréu a la maxestosa basílica. El martiriu de Mueyu tuvo llugar nel sieglu IV. Nel añu 484 el rei vándalu Hunerico (477-484) unvió un obispu arriano a Tipasa; colo que gran parte de los habitantes fuxó a Hispania, ente que munchos de los restantes fueron cruelmente escorríos.^[5]

Tipasa alicó por un curtiu tiempu mientres la ocupación bizantina nel sieglu VI, pero recibió'l nome en idioma árabe, Tefassed, cuando llegaron árabes. El términu traducíu significa «gravemente estropiáu».^[6]

Balta cristiana nuna basílica romana de Tipasa.

Nel sieglu III el cristianismu foi adoráu por tolos bereberes romanizados y colonos romanos de Tipasa. D'esti periodu vien l'epitafiu cristianu más antiguu del África romana fecháu'l 17 d'ochobre del añu 237.^[7] Na ciudá construyeron les mayores basíliques de l'Arxelia real: la basílica d'Alejandro y la basílica de Santu Mueyu. Tipasa foi parcialmente destruyida polos vándalos nel 430, pero foi reconstruyida polos bizantinos un sieglu dempués. A fines del sieglu VII, la ciudá foi destruyida polos árabes y amenorgada a ruines.^[8]

Era moderna

En 1857 instalóse nuevamente l'área, cola creación de la ciudá de Tipaza qu'agora tien casi 30 000 habitantes. Cerca de Tipaza, en 36°33'58"N, 2°28'50"Y, hai un tresmisor d'onda llarga Tipaza, una instalación pa tresmitir un programa de fala francesa na frecuencia d'onda llarga 252 kHz, que puede ser bien recibíu en munches partes d'Europa.

El novelista, ensayista, dramaturgu y filósofu francés Albert Camus, nacíu n'Arxelia, escribió dos ensayos sobre esta ciudá; Bodes en Tipasa y Torna a Tipasa.