Variedá llingüística

Una variedá, modalidá o variante llingüística ye una forma específica de llingua natural, carauterizada por un conxuntu de traces llingüístiques usaos por una determinada comunidá de falantes venceyaos ente sigo por rellaciones sociales, xeográfiques o culturales.

Variedá llingüística
clase de lenguoide (es) y término sociolingüístico (es)
lenguoide (es)

La pirámide» que presenta les rellaciones ente les variedaes xeográficu y social d'una llingua.

Les variedaes llingüístiques son distintes formes qu'adquier una mesma llingua d'alcuerdu al llugar en que vive'l falante (esta variedá denominar dialeutu), a la so edá (esta variedá llámase cronolecto) y al so grupu social onde tamién inflúi'l nivel d'educación (sociolecto). Les diferencies pueden tar rellacionaes col vocabulariu, la entonación, la pronunciación o la confección d'espresiones; y polo xeneral manifiéstense más claramente na oralidad que na escritura. D'esta forma, cuando escuchamos falar a daquién, vamos poder suponer en qué rexón mora (si na zona Metropolitana o la zona rural, por casu), de qué grupu etario forma parte (ye un neñu, un adolescente, un adultu, un vieyu) y qué nivel educativu tien.

El términu variedá ye una forma neutral de referise a les diferencies llingüístiques ente los falantes d'un mesmu idioma. Col usu del términu variedá pretende evitase l'ambigüedá y falta d'univocidá de términos como llingua o dialeutu, yá que nun esisten criterios unívocos pa decidir cuándo dos variedaes tienen de ser consideraes como la mesma llingua o dialeutu, o como llingües o dialeutos distintos.

Tipoloxía de variedaes llingüístiques

Les variedaes pueden ser estremaes, amás de pol so vocabulariu, por diferencies nel so gramática, fonoloxía y prosodia. Esisten diversos factores de variación posible acomuñaos a la xeografía, la evolución llingüística, los factores sociollingüísticos o'l rexistru llingüísticu.

• Variedaes diatópicas o xeográfiques. Los cambeos d'esti tipu pertenecen a la variación diatópica y consisten en qu'esisten variantes na forma de falar una mesma llingua por cuenta de la distancia xeográfica que dixebra a los falantes. Asina, por casu, n'España dícen-y 039;'cerilles al oxetu que n'América se denomina fósforos.

A estos cambeos de tipu xeográficu llámase-yos dialeutos (o más puramente geolectos) y, al so estudiu, dialeutoloxía. Ye importante esclariar qu'esti términu nun tien nengún sentíu negativu, pos, foi común llamar dialeutu a llingües que supuestamente son “simples” o “primitives”. Hai que tener presente, primero de too, que toles llingües del mundu, dende'l puntu de vista gramatical, atopar n'igualdá de condiciones y nenguna ye más evolucionada qu'otra. Por eso, ye ilóxicu afirmar qu'una llingua ye meyor qu'otra.

Los dialeutos son, entós, la forma particular cola qu'una comunidá fala una determinada llingua. Dende esti puntu de vista, suelse falar del inglés británicu, del inglés australianu, etc. Sicasí, hai que tener presente que los dialeutos nun presenten llendes xeográfiques precisos, sinón que, al contrariu, viose qu'estos son borrosos y graduales. D'ende que se considere que los dialeutos que constitúin una llingua formen un continuum ensin llendes precises. Munchos suelen dicir qu'una llingua ye un conxuntu de dialeutos que los sos falantes pueden entendese ente sigo. Sicasí, esto pue ser aproximao válidu pal español, nun paez selo pal alemán, yá que hai dialeutos d'esta llingua que son inintelixibles ente sigo. Per otru llau, tamos acostumaos a falar de llingües escandinaves, cuando, en realidá, un falante suecu y unu danés pueden entendese usando cada unu la so propia llingua.

No que respecta al español, tradicionalmente consideróse qu'esisten dos variedaes xenerales: l'español d'España y l'español d'América.

• Variedaes diacróniques. Esti tipu de variación ta rellacionáu col cambéu llingüísticu, cuando se comparen testos nuna mesma llingua escritos en distintes dómines apréciense diferencies sistemátiques na gramática, el léxicu y dacuando na ortografía (frecuentemente como reflexu de cambeos fonéticos). Estes diferencies son claramente crecientes a midida que compárense testos más separaos nel tiempu. A cada unu de los estadios, más o menos homoxéneos circunscritos a una cierta dómina, denominar variedá diacrónica. Por casu, pal idioma español puede estremase l'español modernu (que de la mesma presenta diversidá xeográfica y social), l'español mediu y l'español antiguu.

• Variedaes sociales o diastráticas. Esti tipu de variaciones entienden tolos cambeos del llinguaxe producíos pol ambiente en que se desendolca'l falante. Dientro d'esti ámbitu, interesa sobremanera l'estudiu de los sociolectos, que débense a factores como la clase social, la educación, l'oficiu, la edá, la procedencia étnica, etc. En ciertos países onde esiste una xerarquía social bien clara, el sociolecto de la persona ye lo que define a qué clase social pertenez. Ello supón, poques gracies, una barrera pa la integración social.

• Variedaes situacionales. Conocíes tamién como variaciones diafásicas, esti tipu de variantes arreya cambeos nel llinguaxe a partir de la situación en que s'atopa'l falante. Como se sabe, nun falamos igual nuna fiesta d'amigos que nuna actividá relixosa. Dende esti puntu de vista, lo que provoca'l cambéu ye'l grau de formalidá de les circunstancies. El grau de formalidá entiéndese como la estricta observancia de les regles, normes y costumes na comunicación llingüística.

Tomando en considerancia esti factor, los especialistes falen de la esistencia de diversos rexistros o estilos. D'esta miente, los enunciaos “A los que taben ellí entró-yos risa cuando oyeron lo que-yos dixo'l que falaba” y “Les pallabres emitíes pol conferenciante amenaron la hilaridad del auditoriu” difieren nel so rexistru. Los falantes, al momentu d'espresase, tienen d'escoyer un rexistru fayadizu a la circunstancia en que s'atopa.

Nun esiste alcuerdu tocantes a cuántos y cuálos tipos de rexistros esisten. Polo xeneral, estrémense los siguientes: solemne, cultu o formal, estándar, profesional, coloquial, vulgar y jergal. Un exemplu ye una conversación formal ya informal que puede ser ente un grupu d'amigos que falen non tan educadamente y un grupu de compañeros de trabayu que falen nuna forma bien educada.

En munches rexones d'América, l'usu de los pronomes vos y usté atópense dientro d'esti tipu de variación, pos el primeru utilizar en contestos informales, ente que'l segundu usar en situaciones formales. Asina, toos somos susceptibles de ser apellaos con vos o con usté dependiendo del eventu en qu'atopemos.

Los vulgarismos y idiotismos son dacuando consideraos como formes de estilu, al tar llindaos a variaciones de léxicu, ente que los xírigues pueden ser incluyíos tantu nel conceutu de variedá como de estilu.

Otros factores de variación

Dalgunos estudiosos sostienen qu'aspeutos físicos de los individuos, como la edá y el sexu, pueden constituyise en factores de variación dientro d'una llingua; sicasí, nun esisten datos definitivos sobre estos aspeutos.

Otres variedaes llingüístiques

En sociollingüística utilícense amás, y ente otros, los siguientes términos, pa estremar formes de la fala que nun son compartíes pol conxuntu de los falantes d'un idioma o dialeutu:

• Xíriga.
• Cronoleutu, variedá d'un idioma o d'un dialeutu xeográficu usada por un grupu etario, los cronolectos (especialmente ente los adolescentes) suelen tener carauterístiques xírigaales. Los cronolectos más estudiaos son el llinguaxe infantil y el xuvenil. En situaciones de cambéu llingüísticu, los cronolectos de distintos grupos d'edá pueden diferir abondo en traces que tán en procesu de cambéu.
• Ecoleutu, variedá d'un idioma o dialeutu utilizada por un númberu bien amenorgáu de persones (por casu, los miembros d'una familia, d'un grupu d'amigos).
• Etnoleutu, variedá falada polos miembros d'una etnia, términu bien pocu utilizáu, yá que, polo xeneral, tratar d'un dialeutu xeográficu.
• Geoleutu, variedá d'una llingua o dialeutu falada nuna zona xeográfica bien determinada, y namái nesa zona. Por casu el pixuetu, dialeutu del asturianu que namái se fala na villa de Cuideiru, o'l monegascu dialeutu de la llingua provenzal, que namái s'utiliza nel Principáu de Mónacu.
• Idioleutu, variedá de la llingua falada por una persona, esto ye, el términu referir al conxuntu de peculiaridaes qu'una persona usa sistemáticamente y na que difier del usu de los miembros de la so comunidá llingüística.
• Sexoleutu, conxuntu de particularidaes de la fala, mesmes de los homees o de les muyeres.. Ye la carauterística llingüística qu'estrema a los varones y a les muyeres.
• Llingua sagrada, delles etnies como los dogones, pueblu establecíu en Malí y Burkina Fasu (África), tienen dos llingües, una d'usu cotidianu y otra, secreta, pa les ceremonies relixoses.
• Socioleutu, conxuntu de particularidaes de la fala típiques d'una clase o d'un estratu social.
• Tecnoleutu, conxuntu de pallabres y llocuciones propies del llinguaxe profesional.

Ver tamién

• Intercomprensión

Bibliografía

• Álvarez Gónzález, Albert (2006). La variación llingüística y el léxicu: conceutos fundamentales y problemes metodolóxicos. Hermosillo: Universidá de Sonoru. ISBN 970-689-287-7. Consultáu'l 22 de febreru de 2010.

• Datos: Q3329375
• Multimedia: Language varieties and styles