Boniches
Boniches ye un conceyu español de la provincia de Cuenca, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha, allugáu na Serranía Baxa. Tien 148 habitantes (INE 2016) y la so altitú ye de 1.026 msnm.
 Boniches | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Cuenca | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Boniches (es)  | Tomás Armero Redondo | ||||
| Nome oficial | Boniches (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
16... | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 39°57′07″N 1°37′27″W / 39.951944444444°N 1.6241666666667°O | ||||
  Boniches Boniches (España) | |||||
| Superficie | 53.02 km² | ||||
| Altitú | 1026 m | ||||
| Llenda con | Campillos-Paravientos, San Martín de Boniches, Villar del Humo, Pajaroncillo, Cañete, Huérguina y Alcalá de la Vega | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
145 hab. (2023) - 71 homes (2019) - 75 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Cuenca | ||||
| Densidá | 2,73 hab/km² | ||||
 | |||||
Alministración
editar| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Obdulio Cano Molina | UCD |
| 1983-1987 | Obdulio Cano Molina | AP |
| 1987-1991 | Juan Mayordomo Domínguez | AP |
| 1991-1995 | Justiniano Armeru Olivares | PP |
| 1995-1999 | Rufino Mayordomo Abril | PP |
| 1999-2003 | Jesús Martínez Panadero | PP |
| 2003-2007 | Luis Molina Rodrigo | PP |
| 2007-2011 | Luis Molina Rodrigo | PP |
| 2011-2015 | Tomás Armeru Redondo | PP |
| 2015-2019 | José Abril Palomar | n/d |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Historia
editarEl so términu ta pobláu dende l'eneolíticu,[2] como prueben les escavaciones realizaes na cueva de la Cabeza de la Fuente, onde foi atopáu'l "Ídolu de Boniches", espuestu nel Muséu Arqueolóxicu de Cuenca, según les pintures rupestres del Abrigu de Selva Pascuala (anguaño nel términu de Villar del Fumu), la Peña del Escritu y la Rambla del Anear. De la dómina celtíbera créese son los restos d'habitación conocíos como "Cases de los Moros", coetaneos de la necrópolis celtíbera de Pajaroncillo.
Mientres la dominación romana los montes de la contorna yá yeren esplotaos, siendo la so salida natural el calce del ríu Cabriel, según la so riqueza mineral (con una mina yá cegada, allugada na Collada de la Mina, nuna fastera de Les Cabeces, onde esisten pequeños filones de plata y oru)[3] y salina,[4] y esisten documentos que menten un asentamientu musulmán nel so términu. Cuando en 1177 produzse tomar de Cuenca per parte d'Alfonsu VIII de Castiella, caballeros aragoneses provenientes de Albarracín contribuyeron a la mesma efeutuando frecuentes incursiones na zona de la Serranía, y yá en 1187 Cañete fuera reconquistáu, y Boniches tuvo de ver los primeros asentamientos nel so actual allugamientu, nel marcu de la repoblación de la Serranía impulsada por Alfonsu VIII de Castiella a principios del sieglu XIII.
La primer referencia escrita ye un documentu de la fundación de la ilesia de 1263, atribuyida a Gonzalo Ruiz de Atienza.[5] Los restos de la torre de vigía a lo cimero de la Picota (1.076 m), a que la so falda meridional estiéndese la población, corresponder con esta dómina. En 1480, al crease'l marquesáu de Moya, Boniches quedó adscritu a ésti, hasta la reorganización territorial de 1833.
Escontra 1683 paez datase la construcción de la ilesia tal que la conocemos, salvo'l salón parroquial que s'añedir na década de 1950; la parroquia de San Martín de Boniches yera sufragánea de la de Boniches. Col problema socesoriu al morrer Carlos II ensin herederu en 1700, el Reinu de Castiella reconoz a Felipe V como'l so herederu y rei llexítimu, al contrariu de lo qu'asocedería nel Reinu de Valencia y el restu del Reinu d'Aragón, que se pondría del llau del pretendiente austriacu, auspiciando la Guerra de Socesión española (1701-1715), que nun afectaría a la redolada de Boniches direutamente salvu na contribución económica municipal. Tiense constancia de que yá esistía'l conceyu de Boniches en 1762.[6]
Mientres la Guerra de la Independencia y la I Guerra Carlista (1833-1840), Boniches nun se vio arreyáu direutamente nelles, magar s'apuntaron soldaos ente la so población. Les incursiones del exércitu carlista, al mandu del Xeneral Cabrera n'otros pueblos de la Serranía (Carboneras, Cardenete, Moya y Cañete, onde s'acuartelaron), causaron estragos ente la so población y siendo dellos pueblos pastio de les llapaes, como resultáu de los enfrentamientos coles tropes realistes. Nesta dómina, el bandolerismo fai la so apaición na zona, recordándose particularmente les fazañes del bandoleru conocíu como "El Pimentonero". Según el diccionariu de Madoz (1846), Boniches cuntaba con una escuela dotada con 400 reales, y el conceyu remanaba d'un presupuestu de 2.600 reales, cubiertu con fondos propios; constituyíen el pueblu 72 cases. Nuevamente, la inestabilidá política, consecuencia de la Revolución de 1868 (la Gloriosa) y la proclamación de la Primer República Española, fructifica en nuevos enfrentamientos en tola contorna, nel marcu de la III Guerra Carlista, que tampoco algama direutamente a Boniches, anque sufre indireutamente les consecuencies por cuenta de la esixencia de les partíes carlistes a los conceyos del pagu triplicáu de les contribuciones. Cola restauración borbónica de 1875, empecípiase un periodu de relativu aselu que se traduz nun ciertu desenvolvimientu de l'actividá económica y el progresivu aumentu de la población, con una cierta meyora de les condiciones de vida, anque siguen siendo igualmente dures nel contestu de Boniches.
Yá nel sieglu XX, la lletricidá fixo la so apaición en 1916, al empezar a funcionar el Molín de la Lluz, y la carretera principal de Ayuntaderos a la Collada de Valhondo foi asfaltada na primavera de 1925. Como tola provincia de Cuenca, siguió fiel a la Segunda República Española una vegada empecipiada la guerra civil y hasta'l final de la mesma. Mientres la Revolución Española de 1936, el templu sufrió la destrucción completa de tolos oxetos de cultu de la ilesia, incluyíes les imáxenes y campanes «que fixeron cachos», según l'Archivu Parroquial, quedando afeutáu gravemente l'edificiu de la Ilesia; coles mesmes, foi destruyíu (quemáu) la totalidá del Archivu Municipal y parcialmente el del Xulgáu, «del que nun quedaron más que dellos llibros del Rexistru Civil».[7] Nel so términu nun se produció batalla dalguna en tola guerra, nin hubo nenguna víctima de la represión; aun así, cinco de los sos fíos (Saturnino Descalzo Sáez, Fulgencio Marco Gómez, José Martínez Mayordomo, Narciso Mayordomo López y Félix Mayordomo Palombares) finaron en distintos campos de batalla y bandos.
Na dura posguerra, el movimientu del maquis tuvo especial relevancia na zona, y el 20 de xunu de 1946 producióse una emboscada de la Guardia Civil cola resultancia d'un guerrilleru muertu. La resistencia antifranquista na zona de la Serranía acabó'l 7 de payares de 1949 tres la masacre producida en Santa Cruz de Moya, al asaltar la benemérita'l campamentu de Cerro Moreno, dando muerte a dolce guerrilleros de l'AGLA.[8] Nel marcu de la dura represión a que foi sometida tola Serranía, na cárcel qu'esistía nel edificiu orixinal del conceyu, apaeció aforcáu un maqui que provenía d'El Cubillo. Magar mientres el restu del franquismu construyéronse diversos equipamientos, como la Casa del Médicu, el Cine, el Frente de Mocedaes, les Escueles, la Cerca qu'arrodia'l pueblu pa prevenir llenes, el nuevu campusantu (alloñáu del cascu urbanu) o la Ponte de Piedra de la güerta (al ser destruyíu l'antiguu tres una gran crecida del Cabriel en 1946, que tamién provocó'l colapsu de la presa construyida nel Rento nesos mesmos años, pola so falta de anclaje en llau de la Rambla de les Cabeces), y les condiciones de vida ameyoraron a partir de la década de 1950, como en tolos pueblos de la zona, el progresivu abandonu de les esplotaciones agrícola y ganaderu produció un gran fluxu migratorio que supunxo la perda de más de la metá de la población de Boniches y cuasi tola mocedá del pueblu.
Cola llegada de la democracia, avanzar nel afitamientu del estáu del bienestar, qu'en Boniches faíase bien necesariu ante'l progresivu y alarmante avieyamientu de la so población, de la que munches de les cases familiares que s'habíen dexáu vacíes al producise la emigración masiva a les grandes ciudaes, fuéronse restaurando o reedificiando como residencies de branu, y el cascu urbanu foise estendiendo a lo llargo de la carretera y el Saladar, y estiéndese por aproximao 14 hectárees. En 1999 anováronse dafechu y construyéronse diverses variantes na carretera N-420 y la CM-215, lo que dexó facilitar los accesos a Boniches y sacar la carretera del interior del pueblu. Tamién na década de 1990 restauróse dafechu'l campanariu de la ilesia (con un importante resquiebru polos efeutos d'un terremotu), la cubrición y los interiores de la mesma; y reconstruyóse totalmente el Conceyu, calteniéndose del antiguu namái'l reló y la so campana.
Economía
editarYe una llocalidá agrícola y ganadero, magar, anguaño l'agricultura esplótase solamente a pequeña escala nel ámbitu puramente familiar, nun produciéndose nel so términu la concentración parcelaria que se produció n'otros conceyos de la contorna; la güerta ye particularmente fértil, al tar irrigada pola acequia que recueye les agües del Cabriel na presa del Rento, y tradicionalmente cultiváronse tou tipu d'hortolices (particularmente pepinos), pataques, llegumes, y recoyóse fruta de los sos pumares, perales, zrezales, cirolares y nozales, según colleches de ceberes de relativa importancia, circunscritas a les zones más seques y menos fértiles del términu municipal, ensin escaecer los pequeños plantíos vinícoles na zona de Ayuntaderos. Abonda tamién la caza. Namái dellos chigres, apinaos, una carnicería, un supermercáu, la panadería y un estancu (dambos zarraos), abondaron nel pueblu. El diccionariu de Madoz (1846) menta la esistencia de dellos telares de llenzu.
La so riqueza forestal sigue siendo esplotada y parte de los beneficios reverten al pueblu cola esplotación de los montes comunales, conocíos como "la Finca", y hasta los años 80 se remasaba gran cantidá de resina de los sos pinos, que se procesaba pola Unión Resinera Española na so factoría d'El Cañizar, actividá que se ta retomando nos últimos años, por cuenta de la crisis anque a menor escala, al ser sustituyida esta sustancia por otros productos sintéticos.
Tamién esistieron una serrería, una ferrería, una texería y tres molinos (unu fariñeru, el molín de la Ferrería y otru pa xenerar lletricidá). Anguaño esisten tamién una casa rural d'arriendu completu y un complexu d'apartamentos rurales ufiertando una amplia gama de posibilidaes a los visitantes.[9] Coles mesmes cunta con dellos edificios pa equipamientos socioculturales, aparte del propiu edificiu del Conceyu, y un pequeñu polideportivu.
Demografía
editar| 1814 | 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2005 | 2010 | 2015 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 248 | 258 | 469 | 436 | 503 | 648 | 493 | 525 | 566 | 569 | 671 | 735 | 732 | 687 | 329 | 256 | 243 | 200 | 164 | 151 | 151 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [10]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gráficu de población dende 1900
editar
Na primer metá del sieglu XIX la población caltúvose práuticamente estable, llegando a más del doble a principios del sieglu XX. A partir de 1930 produzse una importante medría, y en 1940 cuntaba con 735 habitantes (el so máximu históricu); dende la década de 1950 sufrió un progresivu despoblamientu, constatándose'l mayor amenorgamientu na década de 1960 (con un decremento cimeru al 52%), cuando se produció un fluxu migratorio especialmente escontra Valencia, pero tamién a Barcelona y en menor midida a la capital conquense, coincidiendo cola meyora de les comunicaciones, especialmente cola apertura de la llinia ferroviaria de Cuenca a Utiel en payares de 1947, y la progresiva motorización a partir de la segunda metá de los años 1950. La población enllancar a partir de 1980, pos yá nun quedaba naide ente los sos convecinos pa emigrar, produciéndose un paulatín avieyamientu de la población, que siguió amenorgándose hasta algamar los 145 habitantes en 2014; sicasí, nel censu de 2015 rompióse l'enclín decreciente, algamando de nuevu los 151 habitantes.[11] Anguaño la mayor parte de la población pertenez la tercer edá, con un pequeñu númberu de neños n'edá escolar; precisamente la falta d'éstos produció na década de 1980 el zarru de la única escuela del conceyu. La mayor parte de les 305 viviendes censaes son de segunda residencia, siendo especialmente allegáu'l pueblu pel branu (principalmente mientres el mes d'agostu, cuando se celebren les fiestes patronales), anque tamién mientres los diversos periodos festivos del restu del añu.
Mediu natural
editar- Hai que destacar el so paisaxe (rodeno), de vexetación mediterránea continental, abondando mayoritariamente el pinu rodeno, cubriendo los pinares más d'un 80% del so territoriu. Tamién s'atopen nel términu'l pinu negral, el pinu carrasco, la sabina, el melojo, la carrasca, la uz, el romeru y la jara, nel marcu de la vexetación típica de la Serranía Baxa conquense. Nes riberes del ríu nun falten los chopos y abedurios, xuncos y toa clase de vexetación típica de ribera fluvial. Na paraxa conocida como Ayuntaderos, el Cabriel recibe l'apurra del ríu Mayor, que naz na Llaguna del Marquesáu.
Igualmente, destaquen numberoses formaciones predreses, profusamente erosionadas, como la Obradá, el Castil de Rei y la Peña Sancho. L'altor máximu del términu ye'l "Picu del Telégrafu", algamando los 1.410 m, con otros puexos predresos como'l Picu de la Rapiega, la Tabarreña, les Cabeces, la Peña de los Ramos, la Peña del Yérbadu, la Peña del Cuervu, Les Muedas y munches otres, que bazcuyen ente los 1.360 y los 1.200 m d'altor.[12] Ente la vexetación, destaca sobromanera'l "Pinu de los Cuatro Garres", un exemplar de pinu negral que consta de cuatro enormes brazos, y algama un altor averáu de 30 metros.
- Pol so términu municipal escurre'l ríu Cabriel, afluente del Júcar, qu'escava un fondu escobiu na paraxa denomada "Los Ceñajos". Son destacables les cascaes allugaes na paraxa conocida como "El Traqueiro", según el saltu d'agua, de cursu irregular, escaváu na roca y conocíu como "El Chorreiro". Les sos agües percuerren el términu municipal a lo llargo de 15 km, confluyendo al mesmu diversos regueros según delles surgencias d'agua, como la del Trillero y bien particularmente la de la Fuente de los Pexes, qu'apurre'l caudal abondu por qu'en los periodos intensos de seca'l cursu del ríu baxe secu, al contrariu de lo qu'asocede agües enriba hasta la represa allugada'l vecín términu d'Alcalá de la Vega
Fiestes
editar- Les sos fiestes patronales son el 15 y 16 d'agostu, n'honor a la Virxe de l'Asunción (a quien ta consagrada la so ilesia) y al so patrón San Roque. Tamién tuvieron gran importancia les fiestes de les "Pascues de Mayu" (Pentecostés), los "Quintos" y la "Santa Agueda". Son tamién destacables les festividaes relixoses, que cunten con procesiones en Selmana Santa, el Corpus y les mesmes del patrón San Roque y la Virxe de l'Asunción. A principios de los años 80 construyóse una plaza de toros na redoma de la Cerca, abandonada a finales de los años 90, que sustituyó a les places improvisaes que se montaben na plaza Mayor, cortando los sos accesos con carros y camiones, y darréu treslladaes al Saladar. Dende entós apenes se celebraron espectáculos taurinos, siendo los mesmos organizadores quien instalaron places de toros desmontables al efeuto.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Páx. 114.
- ↑ Madoz, Pascual (1845-1850), «Boniches», Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, 16 tomos, Madrid: Establecimiento literario-tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti.
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Páxs. 23-28.
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Páxs. 72.
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Páxs. 75 y 209.
- ↑ Sánchez Garzón, 2016, p. Cita web.
- ↑ Sánchez Garzón, 2014, p. Cita web.
- ↑ «Casa Rural en Boniches». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-10-28.
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Páx. 76.
- ↑ INE. Población por sexu y conceyos
- ↑ Boniches y la so demarcación histórica. Orografía.
Bibliografía
editar- Pitarque Ferre, Juan (1994). Boniches y la so demarcación histórica. Diputación de Cuenca, páx. 253. ISBN 84-87319-95-5.
- Sánchez Garzón, Alfredo (2014). «guerrilleros-del maquis.html Los guerrilleros del maquis antifranquista, ¿héroes o villanos?». Consultáu'l 11 de xineru de 2017.
- Sánchez Garzón, Alfredo (2016). «Destrucción d'altares, quema d'imáxenes y saquéu d'ilesies y ermites nel partíu xudicial de Cañete (Cuenca)». Consultáu'l 11 de xineru de 2017.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Boniches.
