Condáu de Harju
Esti artículu o seición necesita un ameyoramientu no que cinca a la redaición, la gramática o la ortografía. |
El condáu de Harju (n'estoniu: Harju maakond) o Harjumaa ye'l nome d'unu de los quince condaos nos que ta estremada alministrativamente Estonia. Con una estensión de 4.333 km², asítiase nel sur de la mariña del golfu de Finlandia, y llenda colos condaos de Lääne-Viru (Viru Occidental) al este, Järva al sureste, Rapla al sur y Lääne (Occidental) al suroeste.
| Condáu de Harju | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  Estonia | ||||
| ISO 3166-2 | EE-37 | ||||
| Tipu d'entidá |
condado de Estonia (es)  | ||||
| Capital | Tallín | ||||
| Harju County Governor (en) | Ülle Rajasalu | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 59°20′N 25°00′E / 59.33°N 25°E | ||||
 | |||||
| Superficie | 4326.7 km² | ||||
| Llenda con |
Condado de Lääne-Viru (es) , Condado de Lääne (es) , Condado de Rapla (es) y Condado de Järva (es) | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 646 315 hab. (1r xineru 2024) | ||||
| Densidá | 149,38 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+02:00 | ||||
| harju.maavalitsus.ee | |||||
 | |||||
Anguaño, más d'un terciu de la población del país vive en dichu condáu. Según datos de 2004, esto supón un total de 523.277 habitantes, lo qu'implica una densidá de población de 120,8 habitantes per km².
La capital de dichu condáu ye Tallin que, de la mesma, ye capital de la república. Apocayá, l'órganu llexislador de dichu conceyu unvió un pidimientu al gobiernu de la nación pa camudar el so estatutu actual y pasar a convertise nun organismu alministrativamente independiente, fora del condáu de Harju.
Historia
editar
Los primeros asentamientos humanos de los que s'atoparon restos daten de hai 5000 años, de la Edá del Bronce caltiénense restos de construcciones funeraries.
Nel sieglu IX formar na zona del actual condáu de Harju, el condáu de Revalia, que daría'l so nome a la ciudá de Tallin (Reval), hasta principios del sieglu XX. Esti condáu, y tol norte d'Estonia, foi conquistáu pol rei danés Valdemar II nel añu 1224. La zona quedó entós so l'autoridá danesa. Los estonios opunxeron una aportunante resistencia, l'acción más importante asocedió'l 23 de marzu de 1343 mientres el conocíu como Llevantamientu de la Nueche de San Jorge cuando los estonios escalaron el monesteriu de Padise y asediaron la ciudá de Tallin, sicasí los daneses reprimieron el llevantamientu y caltuviéronse na zona hasta 1346 cuando la vendieron a la orde de Livonia por 1000 marcos.[1]
La zona pasó entós a pertenecer a la confederación de Livonia. Cola reforma los predicadores luteranos empezaron a llegar a Harju, y para mediaos del sieglu XVI, la mayoría de la población pasárase al luteranismu. En Tallin espulsar a los monxos dominicos en 1524, y añu dempués la ciudá convertir al luteranismu.
Mientres la Guerra de Livonia toa Estonia foi afarada y les más importantes ciudaes, sacante Tallin fueron escalaes. Suecia tomu dende'l principiu'l norte d'Estonia, que se constituyó como'l Ducáu d'Estonia. Mientres la Gran Guerra del Norte Rusia apoderar del territoriu. En 1710 capituló Tallin. El Ducáu d'Estonia, agora Gobernación d'Estonia, caltuvo so la hexemonía rusa una cierta autonomía que col entamu de les polítiques de rusificación nel postreru terciu del sieglu XIX perdió.
A finales del sieglu XIX una corriente nacionalista, liderada polos intelectuales llocales empezó a tomar fuercia, el conocíu como espertar nacional estoniu. L'idioma estoniu foi un elementu aglutinador d'esti nacionalismu, que fructificó cola guerra d'independencia y la nacencia d'una república democrática en 1920. Tres años antes yá se constituyera'l condáu de Harju, el 30 de marzu de 1917. Los primeros miembros del Conseyu del Condáu de Harju fueron escoyíos polos delegaos unviaos polos conceyos del condáu. La primer sesión tuvo llugar el 1 de xunetu de 1917, nel castiellu de Toompea, Tallin. Nésta Johannes Reinthal ganó les votaciones y foi escoyíu presidente del condáu. L'estoniu foi escoyíu como llingua alministrativa.
El comité executivu del conseyu de diputaos del condáu de Harju constituyir en xineru de 1941. La institución foi suprimida mientres la ocupación d'Estonia pola Alemaña Nazi dende la seronda de 1941 hasta la seronda de 1944. En 1950 foi abolida nuevamente tres la creación de les nueves rexones rurales de la Xunión Soviética, formándose de la mesma el comité executivu del conseyu de diputaos de los trabayadores.
El gobiernu del condáu de Harju foi restablecíu en 1990.
Xeografía
editar.JPG)
El condáu de Harju toma una área de 4333,13 km², lo que lo convierte nel segundu condáu por estensión dempués del condáu de Pärnu. Tien más de 300 km de mariña y 74 islles y castros. Ente los que destaquen Naissaar, les islla Pakri (Suur-Pakri y Väike Pakri), Aegna, Prangli, Aksi y Hara. Por cuenta de lo irregular de la so llinia costera, esta tien numberoses badees y penínsules. Les mayores badees son la de Tallin, Kolga, Paldiski, Lahepera, Lohusalu, Kakumäe, Muuga, Ihasalu, Kaberneeme, Hara y Eru. Les penínsules más destacaes son la de Viimsi, Ihasalu, Juminda y Pärispea.
El condáu puede estremase xeográficamente en dos, al norte y al sur del escarpe de piedra caliar conocíu como Klint Bálticu. Al norte del Klint Bálticu atópase una llanura costera baxa, formada nel ordovícicu, qu'algama 20 quilómetros d'anchu nes zones onde s'atopen les penínsules y n'otres sume sol Klint que se convierte en cantil al oeste del condáu, algamando los 30 metros d'altor en Paldiski, Türisalu y Rannamõisa. Al sur del Klint atópase la pandu de Harju, formada nel cambrianu. Los principales ríos que percuerren el condáu de norte a sur, buscando'l golfu de Finlandia son curtios, namái dos devasen los 100 quilómetros de llargor, el Keila y el Pirita, con 107 y 105 km respeutivamente. Otros ríos son d'oeste a este, el Vihterpalu 48 km, el Vasalemma 53,3 km, el Vääna 64 km, el Jägala 97 km, el Loo 59,2 km, el Valdejõgi 85 km o'l Loobu 63 km. Al llegar al Klint los ríos formen cascaes pa salvar el desnivel. La de Jägala con 7,8, 8,1 metros ye la mayor del país, la de Keila, con 6,1 metros la segunda.[2]
Un terciu del mayor parque natural d'Estonia, el parque de Lahemaa, atopar al este del condáu. El pandu caliar de Hanju dio forma a diversos paisaxes cársticos como los de Tuhala y Kostivere. Esti postreru incluyir na reserva de Rebala, al este del condáu, qu'alluga restos de cultures prehistóriques y precristianes, una antigua ciudadela según les roques errátiques que tuvieron una gran importancia na mitoloxía estonia.[3]
Gobiernu del condáu
editarCondáu de Harju | ||
| Periodu | Gobernador | |
| 1917-1920 | Johannes Reinthal | |
| 1920-1922 | Oskar Suursööt | |
| 1922-1927 | Martin Kruusimaa | |
| 1927-1936 | Rudolf Kuris | |
| 1936-1940 | Karl Robert Ruus | |
| 1940 | Paul Männik | |
| 1940-1941 | Gustav Abel | |
| 1941-1944 | Paul Männik | |
| 1990-1991 | Anti Oidsalu | |
| 1991-1994 | Mati Zernand | |
| 1994-1999 | Mait Kornet | |
| 1999-2004 | Orm Valtson | |
| 2005-2006 | Jaan Mark | |
| 2006-2009 | Värner Lootsmann | |
| 2009 | Jaan Mark | |
| 2009- | Ülle Rajasalu | |
El gobiernu del condáu de Harju ta estructurado en departamentos: el departamentu xeneral entama'l trabayu de les distintes comisiones; el departamentu d'alimentación encargar del rexistru y almacenaxe de los productos alimenticios destinaos a la población, a los militares…; el departamentu de carreteres; el departamentu d'atención sanitaria; el departamentu d'alministración; y el gobiernu d'escueles rurales, que más tarde se convirtió nel departamentu d'educación.
Cada unu de los condaos de los que se compón el país ye rexíu por un gobernador (n'estoniu: maavanem), escoyíu cada cinco años pol gobiernu central. Dende 2006, dichu cargu ta en manes de Värner Lootsman.
El gobernador representa los intereses del estáu nel condáu y tien de velar por qu'esista un desenvolvimientu amplio y equilibrao de tolos conceyos del condáu. Ente otres obligaciones el gobernador coordina la cooperación ente los responsables rexonales y los ministerios coles alministraciones y autoridaes llocales. Per otra parte, ye responsable de la distribución de los recursos recibíos del estáu.
Demografía
editarEn 2008 la población del condáu de Harju, yera de 523 277 habitantes. Polo tanto más d'un terciu de la población d'Estonia concentrar nesti condáu, especialmente na capital Tallin y el so área metropolitana.
El condáu de Harju alluga la única área metropolitana d'Estonia, el Área Metropolitana de Tallin. Esta ta compuesta por nueve conceyos que s'estremen en tres zones: la capital, Tallin, ye la zona centro; los conceyos de Harku, Saue, Saku y Keila con 70 000 habitantes constitúin la zona oeste; y los de Maardu, Viimsi, Joelähtme y Rai con 35 000 habitantes formen la zona este.
Tres la independencia d'Estonia en 1990 el condáu de Harju según tol país esperimentó un notable descensu de población. Sicasí'l condáu revirtió esta situación y dende 1996 esperimenta una crecedera positiva debíu principalmente a la migración escontra la capital dende les zones rurales de la república.
Subdivisiones
editarHasta 2005 el condáu de Harju atopábase estremáu en 25 conceyos. Pero esi añu los conceyos rurales de Loksa y Kuusalu xuniéronse formando'l conceyu de Kuusalu, y en 2013 fundiéronse Kõue y Kose dando llugar al actual conceyu de Kose. Dende 2013 Harjumaa cunta con 23 conceyos, 6 de los cualos tienen el rangu de ciudá (est: linn) y 17 son conceyos rurales (est: vald).
Ciudaes:
Conceyos rurales:
Rexones hermaniaes
editarLes rexones hermaniaes y la ciudá hermaniaes col condáu de Harju son:[5]
Condáu de Turku y Pori, dende 1994.- Ciudá de Salo, dende 1994.
- Uusimaa, dende 1999.
Distritu de Riga, dende 2000.- Finlandia Meridional, dende 2002.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Estonica. «Internal events in 14th century Old Livonia. St George's Night Uprising» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-10. Consultáu'l 25 d'avientu de 2008.
- ↑ Harju Maavalitsus. «Harju County» (inglés). Consultáu'l 25 d'avientu de 2008.
- ↑ Rebala muinsuskaitseala (9 de marzu de 2006). «Kostivere karst region» (inglés). Consultáu'l 25 d'avientu de 2008.
- ↑ Harju Maavalitsus. «History» (inglés). Consultáu'l 25 d'avientu de 2008.
- ↑ Harju Maavalitsus. «International Relations» (inglés). Consultáu'l 25 d'avientu de 2008.
Enllaces esternos
editar
Datos: Q180200
Multimedia: Harju County
