Ríu Paraná
El ríu Paraná ye un gran ríu del centru-este de Suramérica que flúi en direiciones sur, este, suroeste al traviés de Brasil, Paraguái y Arxentina —formando una llarga frontera ente estos dos últimos— hasta confluyir col ríu Uruguái —mui cerca de Buenos Aires— dando llugar al estuariu ríu de la Plata. Tien un llargor de 3940 km que lo asitien como'l segundu ríu más llargu de Suramérica —tres l'Amazones— o'l 14º más llargu del mundu.
El Paraná moviliza un caudal colosal de 16 000 m³/s. Clasificar como ríu aluvial, porque tresporta nel so caudal sedimentos, tantu por arrastre como suspendíos na agua, que tresformen constantemente la so propia morfoloxía xenerando bancos ya islles.[3]
Na so desaguada, el Paraná con forma un delta en constante crecedera, productu de los sedimentos qu'apurren, principalmente, los ríos Paraguay y Bermejo. Al desaguar n'otru ríu, dichu delta tien la particularidá de ser totalmente d'agua duce, a diferencia d'otros grandes deltes del mundu.[4]
Los primeros europeos que s'internaron nel ríu Paraná fueron Sebastián Caboto y el capitán Miguel de Rifos el 8 de mayu de 1527, al mandu respeutivu de la carabela San Gabriel y de la galeota Santa Catalina na boca del ríu Paraná de les Palmes.
Toponimia
editarParana pue ser el apócope de la espresión pa rehe onáva qu'en idioma tupi significa 'pariente del mar' o 'agua que s'entemez col mar'.
Pero lo más seguros ye que la espresión deriva de la llingua tupí-guaraní pará = «mar» + ná (de aná suprímese una «a» por eufonía) = «pariente» o «asemeyáu». Paraná ye, entós «pariente del mar», en rellación al so tamañu.[5]
Otru significáu puede ser «emparentáu col mar», observación xeográfica realizada polos aboríxenes al salealo en tola so estensión.
Como se ve, les teoríes sobre'l significáu del nome difieren solo en matices.
Xeneralidaes
editar
El ríu naz ente los estaos brasilanos de São Paulo, Minas Gerais y Mato Grosso do Sul, de la confluencia del ríu Grande y el ríu Paranaíba, aproximao a 20° de latitud sur y 51° de longitud oeste.
Flúi escontra'l suroeste, marcando la llende del estáu de Mato Grosso do Sul colos de São Paulo y Paraná hasta la ciudá de Salto del Guairá, dende onde demarca la frontera ente Brasil y Paraguái nuna estensión de 190 km hasta la Triple Frontera ente Paraguái, l'Arxentina y Brasil.
Dende esi puntu, na confluencia col ríu Iguazú, pasa a ser llende ente Paraguái y l'Arxentina. Equí'l ríu describe una amplia curva que lo esvia escontra l'oeste, hasta'l so confluencia col ríu Paraguay, onde xira sópito escontra'l sur siguiendo la trayeutoria del ríu Paraguay. El ríu Paraná a partir d'esti puntu intérnase dafechu en territoriu arxentín hasta la so desaguada nel Ríu de la Plata. Nesti trayeutu final, el ríu sirve de llende natural ente delles provincies, yá que a la so marxe derecha (oeste y suroeste) queden les provincies de Chaco, Santa Fe y Buenos Aires, ente qu'a la izquierda, atópense les de Misiones, Corrientes y Entre Ríos.
La cuenca del Paraná componer de dos subcuencas: les cuenques de los ríos Paraná (1 414 132 km²) y Paraguay (1 168 540 km²), la qu'entiende tamién les cuenques de los sos tributarios andinos, como'l ríu Bermejo y el ríu Pilcomayo. Namái'l Paraná, de la mesma, toma dos zones con distintes carauterístiques hidrográfiques, económiques y socioculturales: l'Alto Paraná y el Paraná Mediu ya Inferior.[6]
El ríu Paraná tien una llongura de 2570 km; y, si sumir los 1370 km del ríu Paranaíba, el llargor total xube a 3940 km, allugándose según el 14.° unu de los ríos más estensos del mundu. El llargor combináu de los ríos Paraná y Grande ye de 3870 km y el llargor dende la nacencia del ríu Paraguay hasta la desaguada del Paraná nel Ríu de la Plata ye de 3645 km. Dende la so nacencia hasta la desaguada pueden estremase tres tramos:
Cursu cimeru o Alto Paraná
editar.jpg)
Entiende los primeres 1550 km del ríu, dende la so nacencia hasta la confluencia col ríu Paraguay. Nesti trayeutu traviesa'l macizu de Brasilia, polo que ye un ríu de pandu, qu'escurre sobre un llechu predresu, ente fuécares que se van alloñando progresivamente ente sigo. En dómines pasaes presentaba gran cantidá de saltos d'agua y rabiones que fueron aprovechaos pa construyir banzaos y represas, como les d'Itaipú y Yacyretá, lo que fizo sumir el valle d'hinchente so les agües.
El tramu brasilanu ye'l más modificáu pola aición humana: la vexetación subtropical circundante foi dafechu reemplazada per campos dedicaos a l'agricultura y la cría de ganáu y les sos planicies d'hinchente fueron somorguiaes so los banzaos, lo qu'alterió totalmente los rexímenes fluviales del ríu.
Tres la represa de Yacyretá el ríu presenta una clara direición escontra l'oeste, enanchándose progresivamente y ramificándose en delles canales que formen gran cantidá d'islles fluviales hasta xunise frente a Pasu de la Patria col ríu Paraguay.
Los sos principales afluentes son: pela marxe derecha, Verde, Pardo, Ivinhema y Monday. Pela marxe esquierda, Tieté, Paranapanema, Ivaí, Piquirí y Iguazú.
Cursu mediu
editarEntiende unos 722 km dende la confluencia col ríu Paraguay pel norte hasta la ciudá de Diamante nel sur, onde empieza'l predelta. Al xunise col Paraguay, el cursu del ríu vira sópito escontra'l sur, a lo llargo d'una falla xeolóxica ocupada pol anchu valle d'hinchente, convirtiéndose nun ríu d'enllanada con gran cantidá de meandros, islles fluviales y bancos de sable.
El ríu agora ye de cursu lentu, sobre un llechu llimoso y les sos agües tresporten gran cantidá de sedimentos provenientes de les estribaciones andines fuertemente erosionadas pelos ríos Bermejo, Pilcomayo y los sos tributarios.
El valle d'hinchente ta llindáu por fuécares na marxe esquierda, ente que na marxe derecha, les sos mariñes son baxes y anegadizas con numberosos riachos y llagunes que s'anubren en dómina de crecientes. A partir de la ciudá de Santa Fe, la marxe barrancosa ye la derecha y la baxa y anegadiza, la esquierda, en territoriu de la provincia d'Entre Ríos.
Principales afluentes: pela marxe esquierda, Santa Lucía, Corriente y Guayquiraró. Pela marxe derecha, Paraguay, Negru y Saláu.
Cursu inferior
editarEl Cursu Inferior estender dende la ciudá de Diamante hasta la confluencia col ríu Uruguái. Nesti tramu la fuécara internar na provincia d'Entre Ríos constituyendo la fuécara muerta» qu'enmarca'l norte del Delta. El ríu enanchó'l so perfil tresversal, siguiendo una direición este - sureste, y ábrese pasu ente les fuécares muertes, llamaes asina porque l'agua solo llega a elles nes grandes crecientes y les fuécares actives de la Pampa ondulada, cortaes por una serie de pequeños cursos d'agües que s'anicien a pocos km de la so desaguada.
De la vera entrerriana lléguen-y los ríos Victoria y Nogoyá, que xunen les sos agües nun llaberintu d'islles formando una ribera baxa y anegadiza. Frente a les islles Lechiguanas, que son les de mayor estensión, desagua'l ríu Gualeguay. Col material que tresporta va dando forma a numberoses islles que se presenten nesti tramu, dixebraes pelos brazos del mesmu ríu. Tamién sobre la marxe esquierda recibe numberosos afluentes, ente ellos el regueru de Les Conches, l'Ancón, y formando el delta los brazos fluviales: Paraná Pavón, Paraná Ibicuy, Paraná Miní, Paraná Bravo, Paraná Guazú, sofitu de la llende interprovincial y Paraná de Les Palmes en territoriu bonaerense.
Réxime fluvial
editarLes variaciones de caudal del ríu dependen de les precipitaciones. El Paraná traviesa zones con distintos tipos y variedaes climátiques. El cursu cimeru presenta una creciente añal mientres el branu, ente que los cursos mediu ya inferior ven modificáu'l so réxime por apurrir del ríu Paraguay, lo que provoca una segunda creciente mientres l'iviernu. El máximu caudal del ríu rexistrar escontra fines del branu (febreru–marzu) y l'estiaje a fines del iviernu (agostu–setiembre).[7]
Caudal mediu:
- 11 500 m³/s en Apipé, *
15 240 m³/s en Corrientes,[8].
- 15 000 m³/s en Rosario.
Al desaguar nel Ríu de la Plata (considerando tolos brazos del so delta), el so caudal da una media de 17 000 m³/s, comparable a la de ríos como'l Mississippi (18 000 m³/s) y el Ganges (16 000 m³/s).
Les mayores crecíes, rexistraes, del ríu Paraná fueron:
| Añu | Llectura d'escala en m | Caudal (m³/s) |
|---|---|---|
| 1982/1983 | 8,98 | 60 000 |
| 1858 | 8,93 | 51 000 – 54 000 |
| 1878 | 8,65 | 47 000 – 50 000 |
| 1905 | 8,56 | 47 000 – 49 000 |
| 1966 | 7,93 | 41 000 – 42 000 |
| 1977 | 7,13 | 34 000 |
| 1991/1992 | 6,78 | 54 000 |
| 1997/1998 | 5,89 | 42 000 |
- Fonte: Entidá Binacional Yacyretá (EBY)
Amás de los rexistros oficiales esisten observaciones históriques asocedíes en sieglos pasaos, onde aquelles de 1612 y 1748 paecen ser les más grandes, anque son non abondo conocíes como pa reconstruyir los valores d'altores y caudales.
Usos y aprovechamientu económicu
editarEl Paraná y la cuenca de la Plata ocupen l'área más poblada ya industrializada de Suramérica, y el ríu venceya, de la mesma, los dos mayores árees económiques del subcontinente: el Estáu de São Paulo, nel norte y la exa fluvial industrial Santa Fe-La Plata nel sur, lo que da al ríu una gran importancia estratéxica tanto a nivel políticu como económicu y convertir na principal vía d'integración del Mercosur.
Históricamente foi fonte de conflictos ente españoles y portugueses, que s'apostaron el control de la so cuenca y el so accesu dende'l Ríu de la Plata en dómines de la colonia. Nel sieglu XIX foi escenariu d'otres disputes polos intereses comerciales de potencies europees como Francia y el Reinu Xuníu y de les aspiraciones territoriales de Brasil, qu'ocupó la cuenca cimera de los ríos Paraguay y Paraná.
La so cuenca ye de la mesma una de les principales reserves d'agua duce del mundu, al tar venceyada col Acuíferu Guaraní.
Aprovechamientu pesqueru
editarEl Paraná y los sos afluentes apurren una fonte d'ingresos y de sustentu diariu pa pescadores artesanales, que viven a lo llargo de les sos veres;[9] ·[10] ·[11] delles especies de peces (como'l surubí y el sépalo) son comercialmente importantes y esplótense pal consumu internu pesáu o para esportación.[12] Y, el delta del ríu Paraná allúgase como unu de los meyores destinos d'observación d'aves del mundu.
Xeneración d'enerxía
editar
Los saltos d'agua y rabiones del altu Paraná fueron aprovechaos pa la xeneración d'enerxía llétrica y l'almacenamientu d'agua pa consumu y riego, al traviés de la construcción de centrales hidroeléctriques.
Alto Paraná
editarNel so tramu esclusivu del altu Paraná, Brasil construyó les centrales hidroeléctriques d'Ilha Solteira —na nacencia del Paraná—, la de Jupiá —a 21 km de la confluencia col ríu Tiete—, y la de Porto Primavera —antes de la confluencia col ríu Paranapanema—.
Dos represas que comparte'l Paraguay nel ríu Paraná apróven-y el 85 % del so consumu d'eletricidá, que, al ser baxu, xenéren-y enormes escedentes, los que son vendíos a países vecinos, convirtiéndolo nel mayor esportador d'eletricidá del mundu. Una d'estes hidroeléctriques ye la represa de Yacyretá, que la comparte con Arxentina y asítiase nel km 1455; la otra ye la represa de Itaipú (la segunda más grande del mundu), que la comparte con Brasil y asítiase nel km 1950. Coles mesmes, la parte brasilana d'esta postrera cubre'l 25 % de la demanda llétrica d'esi país.
Ta planiada la construcción, ente Brasil y Paraguay, de la represa de Ilha Grande (km 2120) ente Itaipú y Porto Primavera. Ente Arxentina y Paraguay esiste la intención de construyir dos más, la represa de Corpus (km 1597) —qu'anubriría'l valle del Paraná ente Yacyretá y Itaipú—, y la represa d'Itatí-Itacorá, nel tramu inferior del Alto Paraná, que va actuar como reguladora de los escedentes de les represas allugaes agües enriba.
Paraná Mediu
editarNel cursu del Paraná Mediu y namái na Arxentina, taben proyeutaes les represas d'enllanada de «Chapetón» (km 635) y «Patí» o «Machuca Cué» (km 915), anque la so realización ye pocu probable debíu al enorme impautu ecolóxicu que causaríen.
Navegación
editar
La navegación del ríu Paraná a lo llargo de tol so percorríu vese torgada pola presencia de la represa de Itaipú, qu'estrema'l ríu en dos sectores con navegación fluvial.
El primeru ta estructurado a lo llargo de 3442 km pola Hidrovía Paraná-Paraguay, dende'l Ríu de la Plata hasta Puerto Cáceres, nel estáu de Mato Grosso. Constitúi una importante vía fluvial qu'apurre una salida al océanu a ciudaes interiores d'Arxentina y Paraguay. El dragáu, caltenimientu y cobru de peaxe de la canal ta concesionado a la empresa Hidrovía SA. La tarifa básica del peaxe ye de 1136 dólares d'Estaos Xuníos por tonelada de rexistru netu.
L'accesu de barcos oceánicos al Paraná depende del estáu de dragáu de les principales canales d'accesu nel Ríu de la Plata: el Canal Emilio Mitre (fondura mínima: 10,8 metros) y la Canal Punta Indiu (fondura mínima: 10,8 metros), según el de los brazos Paraná de les Palmes y Paraná Guazú, con fondures de 8,7 y 9,1 metros respeutivamente. La fondura de la hidrovía ye de 10,5 metros hasta Rosario (km 416) y de 7,5 metros hasta Santa Fe (km 580). Dende Santa Fe hasta la confluencia col río Paraguay (km 1240), la fondura mínima de la canal ye de 3,60 m, lo que dexa la navegación d'embarcaciones oceániques d'hasta 1500 tonelaes. Dende esti puntu y hasta Ituzaingó (km 1455), la navegación de convóis de barcaces importantes ye posible, yá que la fondura algama 1,80 m.
La construcción de la represa de Yaciretá y una esclusa sobre ésta dexaron la navegación dende Ituzaingo hasta Posadas (km 1583), al quedar los rabiones de Apipé y Carayá so les agües del banzáu. La navegación cunta con 2,40 metros de fondura hasta Ciudad del Este (km 1932), onde se ve atayada pola represa de Itaipú.
La navegación, torgada pola presa, sigue más al norte, sobre la rede brasilana de la Hidrovía Paraná-Tietê. Dempués de la presa, la ruta sigue hasta la confluencia de ríos Paranaíba y Grande (km 2570) y más allá, pol Paranaíba, al traviés de la Canal Pereira Barreto hasta'l puertu de São Simão (Goiás) antes de la represa del mesmu nome, y pol Tieté hasta Anhumas cerca de São Paulo, la navegación ye posible cada añu pa embarcaciones d'hasta 3 m de caláu, yá qu'en toles represas hai esclusas de navegación.
Ta proyeutada la construcción d'una esclusa que salve'l desnivel de 120 m de la represa de Itaipu, venceyando los dos hidrovías, lo que va facer# posible la navegación fluvial ente Buenos Aires y São Paulo nel futuru.
Pontes y túneles
editarLes interconexones viales y ferroviaries que crucien el Paraná a lo llargo del so cursu, dende la so nacencia hasta la so desaguada, son:[13]
- Ponte Euclides da Cunha, sobre'l banzáu de la represa de Ilha Solteira, que xune les ciudaes brasilanes de Santa Fé do Sul, en São Paulo, con Aparecida do Taboado, en Mato Grosso do Sul.
- Paso sobre la represa de Ilha Solteira, que xune Ilha Solteira (São Paulo) con Selvíria (Mato Grosso do Sul), al traviés de les rutes SP-310 y MS-444.
- Paso sobre la represa de Jupiá, que venceya Trés Lagoas (Mato Grosso do Sul) con Castilho (São Paulo), por aciu la ruta BR-262.
- Ponte Ferroviaria Francisco de Sá, ente les estaciones Jupía (Mato Grosso do Sul) y Castilho (São Paulo) de la llinia São Paulo–Santa Cruz de la Sierra.
- Ponte Maurício Joppert, a lo llargo de la BR-267, ente Presidente Epitácio (São Paulo) y Bataguassu (Mato Grosso do Sul).
- Paso sobre la represa de Porto Primavera, que venceya les rutes SP-613 y MS-395, ente les ciudaes de Rosana (São Paulo) y Bataiporã (Mato Grosso do Sul).
- Complexu de pontes de Porto Camargo, pol que crucia la BR-487, que xune Porto Camargo (Paraná) con Cabureí (Mato Grosso do Sul).
- Ponte Ayrton Senna de la BR-163, ente les ciudaes de Guaíra (Paraná) y Mundo Novo (Mato Grosso do Sul).
- Ponte Internacional de l'Amistá, que xune la BR-277 y la RN 7, ente les ciudaes de Foz do Iguaçu, (Brasil) y Ciudad del Este (Paraguái).
- Ponte Internacional San Roque González de Santa Cruz, ente les ciudaes de Posadas (Arxentina) y Encarnación (Paraguay), pol que pasen una carretera y una llinia ferroviaria.
- Ponte Xeneral Manuel Belgrano, de la RN 16, que xune les ciudaes de Resistencia con Corrientes, dambes n'Arxentina.
- Túnel subfluvial Raúl Uranga – Carlos Sylvestre Begnis, pol que pasa la RN 168, que venceya les ciudaes de Santa Fe (Santa Fe) con Paraná (Entre Ríos).
- Ponte La nuesa Señora del Rosario, de la RN 174, que xune les ciudaes de Rosario (Santa Fe) con Victoria (Entre Ríos).
- Complexu Ferrovial Zárate - Brazu Llargu, pol que pasen la ruta RN 12 y la llinia ferroviaria Buenos Aires - Posadas.
Esisten proyeutos pa construyir una segunda ponte ente Resistencia y Corrientes, otru ente Reconquista y Goya y unu nuevu ente Santa Fe y Paraná.
Principales ciudaes
editarNa cuenca del Paraná-Paraguay viven cerca de 75 millones de persones (90 millones na Cuenca de la Plata). Toma la zona más urbanizada de Suramérica y la so población crez a razón d'aproximao un millón d'habitantes per añu. Nella atopen delles de les ciudaes más poblaes del subcontinente, como São Paulo, Buenos Aires, Curitiba, Campinas y Rosario.
Sobre les riberes del Paraná o en cercaníes del so valle d'hinchente destáquense les siguientes ciudaes:
- Trés Lagoas, con 100 000 habitantes, ye la ciudá más importante del Mato Grosso sobre'l Paraná.
- Na Triple Frontera, Foz do Iguaçu, Ciudad del Este y Puerto Iguazú, conformen una área metropolitana de 1 000 000 habitantes.
- Posadas y Encarnación, conxuntamente lleguen a los 500 000 habitantes.
- Agües embaxo de la confluencia col Paraguay, Resistencia y Corrientes, conformen una área metropolitana de más de 700 000 habitantes.
- Reconquista, nel norte de Santa Fe, y Goya, en Corrientes, sumando ente los dos aproximaos 200 000 habitantes .
- Na confluencia col ríu Saláu, Santa Fe y Paraná, conformen una área de 800 000 habitantes.
- Rosario, la segunda ciudá más grande de l'Arxentina, con 1 300 000 habitantes, el so tremáu estender por más de 50 km sobre la ribera derecha del Paraná.
- San Nicolás de los Regueros, importante centru industrial del norte de la provincia de Buenos Aires, 140 000 habitantes.
- Zárate y Campana, conxuntamente superen los 200 000 habitantes.
- Buenos Aires y el so área metropolitana, con 15 000 000 d'habitantes, estiéndese sobre la ribera del últimu tramu del delta y sobre el Ríu de la Plata.[14].
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ URL de la referencia: https://web.archive.org/web/20041027213108/http://www.earthtrends.wri.org/maps_spatial/maps_detail_static.cfm?map_select=425&theme=2.
- ↑ URL de la referencia: https://www.researchgate.net/publication/347535654_Evolucion_del_caudal_del_Rio_Parana_en_la_ciudad_de_Corrientes_durante_los_ultimos_100_anos.
- ↑ "Parana River". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Mie. 26 de mayu de 2012<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/443063/Parana-River>.
- ↑ "Rio de la Plata". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Mie. 26 de mayu de 2012 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463804/Rio-de-la Plata>
- ↑ Gianello, Leoncio (1951). Historia d'Entre Ríos (1520-1910). Biblioteca Entrerriana "Xeneral Perón". Tomu III. Paraná: Ministeriu d'Educación. Páx. 22.
- ↑ Pablo J.D. Mauas & Andrea P. Buccino. (marzu de 2010). «Long-term solar activity influences on South American rivers"» (n'inglés). Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics on Space Climate: p. 5. http://arxiv.org/pdf/1003.0414.pdf. Consultáu'l 20 de setiembre de 2014.
- ↑ Colbert Y. Cushing, Kenneth W. Cummins, G. Wayne Minshall (2006). «River and Stream Ecosystems of the World: With a New Introduction» (inglés). University of California Press páxs. 257–280.
- ↑ GRDC - El Paraná en Corrientes
- ↑ Fauna del Paraná (castellán)
- ↑ Description du piraña Pygocentrus nattereri Archiváu 2017-12-01 en Wayback Machine (en francés)
- ↑ Pexes migratorios de la cuenca del Alto Paraná en Brasil Archiváu 2005-10-31 en Wayback Machine (n'inglés)
- ↑ Iriondo, Martín H., Juan César Paggi, María Julieta Parma, eds. The Middle Paraná River: limnology of a subtropical wetland. Chapter "Birds." Springer Science & Business Media, 2007.
- ↑ Entidá Binacional Yacyretá (EBY)
- ↑ (castellán) Estudiu de víes navegables y equipos na cuenca del Paraná y los sos afluentes
- ↑ «Monitoramento da Qualidade das Águas Superficiais da Bacia do Río Paranaíba: Relatório Annual 2007» (portugués) (PDF in ZIP). Governo do Estado de Minas Gerais, Institutu Mineiro de Gestão das Águas. Archiváu dende l'orixinal, el 2011-07-06. Consultáu'l 27 de payares de 2017.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Paraná.- Alcuerdu pa relevar la zona d'islles ente los ríos Coronda y Paraná Archiváu 2015-09-28 en Wayback Machine
- Hidrovía SA Archiváu 2018-01-01 en Wayback Machine
Datos: Q127892- Multimedia: Paraná River
