Picos d'Europa

Picos d'Europa
	Picos de Europa (es)
	cordal
Situación
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Cordal	Cordelera Cantábrica
Coordenaes	43°11′59″N 4°48′02″W / 43.1997°N 4.8005°O
	Picos d'Europa Picos d'Europa (Asturies)
Datos
Altitú	2650 m
Materiales	caliar
Fechos importantes
Sitio de al-Sakhra (es) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg
Arquiteutura
Anchor	20,000 m.
Llargor	40,000 m.
Superficie	646 km²

Los Picos d'Europa son una formación montañosa engaramada nel norte d'España, magar que non mui estensa, sí ye esbayadora n'accidentes xeográficos de gran afoguín.

Esta formación caliar estiéndese per Asturies, Cantabria y Lleón y nella figuren los sos altores, en munchos casos per enriba los 2.500 metros, polo cerca que s'alcuentren del Mar Cantábricu, pues nel so puntu más septentrional ,malpenes s'alloñen 15 quilómetros de la mar.

Xeográficamente, los Picos d'Europa alcuéntrense na llinia'l Cordal Cantábricu, si bien son coxitaos como una unidá independiente d'ésta pola so formación más frencha.

Los Picos d'Europa tán dixebraos en tres macizos. L'Occidental o Cornión, el Central o de los Urrieles y l' Oriental o d'Ándara.

Les mayores altores alcuéntrense nel Central, que pasa por ser el más bardín de los tres, pues catorce de los sos bisllos superen los 2.600 metros d'altor, col Torrecerréu, de 2.648 metros, como atubiu d'estos montes y de tola Península Ibérica hasta los Pirineos y Sierra Nevada. Nun pue falase d'esti Macizu ensin mentar al Picu Urriellu, indiscutible rei d'estos montes y de toles que postinen la xeografía ibérica, pues amás ye'l bierzu del alpinismu español. Foi conquistáu per primer vegada en 1905 por Pedro Pidal, Marqués de Villaviciosa y el so collaciu de cordada Gregorio Pérez Demaría, El Cainejo, y de magar entós la so lleenda nun fizo más que xorrecer.

Nel Macizu Central o Cornión, nomáu asina pola forma de cuernu qu'ufre la so silueta al endilgalu dende l'oeste, sobresal sobremanera la Peña Santa, que colos sos 2.596 metros d'altor supera en 110 a la siguiente cima d'esti Macizu, la Torre de Santa María o Torre Santa d'Enol. Por estos dos montes, la Peña Santa y la Torre Santa, esti Macizu ye tamién conocíu como'l de les Peñes Santes.

El Macizu Oriental, tamién nomáu d'Ándara por tar n'elli'l circu del mesmu nome, ye'l más modestu los tres, tantu n'altores (so atubiu, la Morra de Llechugales, algama los 2.444 metros d'altor) como n'alces.

Etimoloxía

Los Urrieles, atestaos pel Picu los Cabrones y Torrecerréu dende les rodiaes del Llagu Enol, nel Macizu Occidental

Estos montes de gran importancia histórica nun tienen, sicasí, mui definíu l'orixe del so nome, Picos d'Europa. Escenariu de la resistencia d'ástures y cántabros escontra l'Emperiu Romanu y dempués, nos entamos del sieglu VIII, bierzu la Reconquista, foron nomaos Mons Vindius polos primeros romanos que s'adientraron n'ellos, pues yera'l santuariu natural dedicáu al dios celta Vindius, marniegu ente ástures y cántabros. Tamién hai denominaciones daes polos historiadores musulmanes y otres cincaes n'Alta Edá Media, como'l Monte Auseva en Cuadonga. Maguer, la denominación d'Europa nun apruz fasta'l sieglu XVI. La primer costancia que se tien del so emplegu ye al tresvel del capellán italianu Lucio Marineo Sículo, cronista la corte de Fernando'l Católicu. Esta denominación, seya yá acompañada de “peñes” o “montes” siguirá emplegándose en sieglos socesivos, siendo dende'l XIX cuando la denominación Picos d'Europa pasa ser comúnmente aceutada.

La teoría más enanchada del por qué estes formaciones caliares recibieron esi nome cíncase en que lo primero que d'Europa víen los navegantes que veníen pel Cantábricu dende'l norte yeren estos montes. Sicasí, munchos estudiosos como Pedro Pidal o'l conde de Saint-Saud enxamás nun sofitaron esta teoría y bancábense en desemeyaes razones, como que dichos marineros podríen ver enantes otros puntos del Cordal Cantábricu o que, por mor de les ñatures climatolóxiques desti periceutu, los Picos d'Europa taben constantemente tapecíos pola borrina, lo que facía imposible apanigualos dende la mar.

Esplicaciones alternatives suxeren que la denominación vien pola sospresa que pa los visitantes de la península camentaba afayar talos resguilos nos rimeros d'Europa, o que foi pinada polos pelegrinos centroeuropeos a Santiago, que denominaren asina a estos montes pol so asemeyu colos Alpes.

Poro, puédese concluyir que la teoría anicialmente despaladinada, la de los navegantes, xúlgase valible a falta d'otra qu'esplique meyor l'orixe del nome de Picos d'Europa.

Valga tamién como apunte indicar que pa les xentes de les tierres u s'alcuentren los Picos d'Europa, éstos son, cenciellamente, Los Picos.

Xeografía

El Cornión

Los Picos d'Europa allúguense dientro la llinia que, d'este a oeste, ocupa'l Cordal Cantábricu. Abarquen un tomu más o menos retangular d'unos 20 quilómetros de norte a sur y arrimadamente 35 d'este a oeste, lo que da unos 550 quilómetros cuadraos.

Tan modestos son n'estensión como doyuros en númberu de cumes y picos, cuntándose catorce per enriba los 2.600 metros, cuarenta de más de 2.500 metros, y práuticamente doscientos cincuenta que superen los dos mil metros d'altor.

Los desemeyaos macizos vienen definíos polos ríos que los escolten y treviesen. Asina, el conxuntu de Picos d'Europa ta afinsáu pelos ríos Sella y Dobra pel oeste y pol Deva pel este. Otros dos ríos, el Cares y el Duh.e, foron los empoquinaos de, nun llabor de millones d'años, esculpir los valles pelos que güei arroyen y ansí bozar a los tres macizos. El Cares dixebra El Cornión de los Urrieles y, más al este, el Duh.e redra éstos del Macizu d'Ándara.

Alministrativamente, estos montes tán enclavaos en tres estremaes comunidaes, como son el Principáu d'Asturies, Cantabria y Llión (dientro la comunidá de Castiella y Llión). Coye figurar que la zona central de los Picos, los Urrieles, ta práuticamente equidistante les tres capitales d'estes provincies, Uviéu, Llión y Santander, allugándose siempres a unos 85-90 quilómetros d'éstes. Tamién ye figurable'l Picu Tesoreru, nel Macizu Central, por ser el puntu au llenden les tres provincies enantes abalizaes.

Asturies ye la única de les tres provincies qu'aporta a los tres macizos, pues la presencia de Llión en Picos ta nos macizos Occidental y Central y la de Cantabria, nel Central y l'Oriental.

Xeoloxía

El raspiazu la piedra caliar fai qu'aparezan los calizos

Si bien los Picos d'Europa atópense nel cimblu que boza'l Cordal Cantábricu , ye precisu desemeyalos d'ésta pola so formación más frencha. De magar el Cordal ta constituyida por materiales del Paleozoicu (con una antigüedá acuantiada d'ente 300 y 600 millones d'años), los Picos d'Europa esperaron hasta los caberos capítulos d'esti eru, al Paleolíticu Superior y más concretamente a lo que se dio n'apellar Oroxenia Hercínica, pa ser arrincaos de la tierra en forma de monumentales moles calices. Los materiales qu'atolden estos montes pertenecen, dientro la Oroxenia Hercínica, a les edaes Dinantiense, Namuriense y Westfaliense y tienen una antigüedá que tingalexa ente los 250 y los 300 millones d'años. Dempués, los efeutos del raspiazu y la glaciación nel Cuaternariu bozaríen los Picos hasta da-yos el fustaxe qu'angüaño presenten. Esi raspiazu, que tantu efeutu ha na piedra caliar, ye lo que xenera los pecuñares campos de calizos y gaviluetales. El calter kársticu'l paisaxe de Picos ye lo que fai que l'augua procedente les precipitaciones calistre anaina al sosuelu y circule soterrañamente hasta remanecer fuera los macizos.

Magar que demientres el Cuaternariu los glaciares yeren daqué común en Picos d'Europa y aportaben a altores mui baxos (per debaxu los mil metros), güei yá nun se caltienen glaciares nestos montes, sicasí, coye figurar la presencia d'abondos ñeveros, como'l ñeveru'l Ḥou Prietu a los pies de Torrecerréu o Cemba Vieya, en Peña Santa d'Enol.

Los tres macizos

Macizu Occidental o Cornión

Cembos del Macizu Occidental
Picu	Altor

Peña Santa	2.596 m.
Torre Santa d'Enol	2.486 m.
Torre d'Enmediu	2.467 m.
Aguya José de Prado	2.463 m.
Torre de la Forcada	2.455 m.
Torre'l Torcu	2.452 m.
Torre de Cebolleda III	2.445 m.
Aguya Alpino	2.438 m.
Aguya de Juan Menéndez	2.435 m.
Aguya Cimadevilla	2.432 m.
Aguya Xovellanos	2.430 m.
Torre de les Tres Maríes I	2.420 m.
Torre de Cebolleda II	2.420 m.
Torre de les Tres Maríes II	2.417 m.
Porru'l Torcu	2.415 m.
Torre Bermeya	2.400 m.
Torre l'Alba	2.393 m.
Aguya de Gua	2.386 m.
Torre de Cebolleda I	2.380 m.
Aguja d'Enol	2.362 m.

Ye'l más estensu los tres macizos y afáyase afinsáu polos ríos Sella y Dobra al oeste y pol Cares al este. Alministrativamente allúgase ente Asturies y Llión, concretamente nos conceyos asturianos d'Amieva, Cabrales, Cangues d'Onís y Onís, y los llïoneses Sayambre y Valdeón.

Ye tamién importante figurar qu'esti conxuntu montes u tamién s'alcuentren los Llagos de Cuadonga, asina como'l santuariu'l mesmu nome, integraron, dende l'añu 1918, el primer Parque Nacional creáu n'España. Daquella foi nomáu Parque Nacional de la Montaña de Cuadonga, renovándose, enanchándose y renomáu en 1995, recibiendo la denominación de Parque Nacional de los Picos d'Europa. Nesti macizu puédense estremar delles zones que se detayarán de norte a sur.

Zona Norte

2.200 metros de desnivel dende'l picu'l Torrecerréu fasta'l pueblu de Caín, equí vistos dende'l Cuvicente

La estaya más septentrional del Cornión ta guarnida polos Llagos de Cuadonga, deica u, escontra'l sur, va chotándose n'altor según s'avera a los abellugos de Vegarredonda (1.420 m) y de Vega d'Ariu (1.615 m). A más altor alcuéntrase'l miradoriu d'Ordiales, pecuñar puntu d'esti macizu y llugar au s'afayen los nantes de Pedro Pidal. L'abellugu de Vegarredonda ye un bon puntu pasu p'algamar la zona central y occidental, mientres que'l de Vega d'Ariu, tamién nomáu Marqués de Villaviciosa n'honor al conquistador del Urriellu, ta na zona más oriental del macizu. Dende esti puntu y tamién dende los vecinos cembos del Ḥultayu y el Cuvicente puédense remirar unes curioses vistes de l'antemuria'l Macizu Central. Nestos dos bisllos, d'en tornu a los 2.000 metros d'altor tamién puédense atalayar, 1.500 metros más abaxo nel valle, el pueblu de Caín, puntu entemediu la Ruta'l Cares que, de sur a norte, parte de Posada de Valdeón y aporta a Camarmeña, pero que ye deica Caín onde ufre les sos más ablucantes vistes. Coye figurar, ente l'abellugu de Vega d'Ariu y el picu del Ḥultayu, el Sistema'l Ḥitu, torca de gran importancia qu'algama una polura de 1.135 metros.

Otros bisllos a figurar nesta zona son, na so parte más septentrional, el H.ascal (1.724 m) y Cabezu Llerosos (1.798 m). Escontra'l sur aprucen altores más importantes y dende'l Cuvicente escontra'l suroeste (en sen a l'área les Peñes Santes) aprucen montes como la Peña Canda o la Robliza, dambes superando los 2.200 metros.

Zona Central

Primeres ñeves na Peña Santa

La forma natural de pasar na zona central del Cornión, aquella previa a l'área les Peñes Santes, ye per Vegarredonda. La estaya oriental d'esti área ta integrada por montes como'l Cotalba (2.026 m), el Porru Llagu (1.926 m) o la Torre los Tres Poyones (2.092 metros el más empicáu). Mención especial merez el Porru Bolu (2.025 m), una mole granítica que, reblagando les distancies, aseméyase al Picu Urriellu y qu'ufre víes de gran abegu p'algamar el so cembu. Tamién figuren, guetando yá los cordales la Torre de Santa María, los Argaos, un conxuntu cimes con alliñación norte-sur del que'l mayor allevantamientu ye la más meridional (2.152 m).

Área les Peñes Santes

En tornu al Ḥou Santu alcuéntrense los bisllos más relevantes d'esti macizu, figurando sobro toos ellos la Peña Santa (2.596 m). La segunda n'altor ye la Torre Santa d'Enol o Torre de Santa María (2.486 m) que pasa por ser la otra gran protagonista'l Cornión, secundada al norte pola Aguya d'Enol. Al oeste la Torre de Santa María tán les cinco Torres de Cebolleda, algamando un altor de 2.438 metros. Al sur de la Torre Santa, superando la Forcada de Santa María (2.346 m), afáyense n'alliñación norte-sur la Torre de la Forcada, la Torre d'Enmediu, la Torre de les Tres Maríes y la Torre'l Torcu. Sólo la Forcadona (2.304 m) dixebra a la Torre'l Torcu la descomanada muria que d'oeste a este boza la Peña Santa. Escoltándola alcuéntrense otros bisllos de señalada importancia, como l'Aguya'l Corpus Christi y l'Aguya'l Gatu al suroeste o l'Aguya José de Prado, cuasi integrada na imponente muria sur del atubiu'l Cornión.

La Torre de Santa María (2.476 m)

Al noreste'l Ḥou Santu, y redrada la Torre Santa María pol Ḥou de los Asturianos, alcuéntrase'l Picu los Asturianos, la Torre la Canal Parda y Los Traviesos.

Zona Meridional

La zona Meridional del Cornión ta dominada pola Torre Bermeya, que colos sos 2.400 metros domina n’altor a tolos picaños del so entornu. D'ente éstes figuren, escontra'l norte (ente la Bermeya y la Peña Santa), montes como les Torres del Cotalbín, la Punta Estremera, el Cuetalbu y, más al oeste, los Altos del Verde. Toos estos allevantamientos avérense a los 2.200 metros d'altor.

Más averaes a la Torre Bermeya, al oeste d'ésta, afáyense los Moledizos I y l'II, de 2.254 y 2.295 metros respeutivamente. Al sur la Torre Bermeya tamién alcuéntrense altores figurables, como son el Pardu Pescuezu (2.302 m), les Torres de Parda (2.317, 2.316 y 2.236 metros), la Torre d'Ita (2.236 m), la Torre Ciega (2.240 m) y les Torres de les Arestes (2.136, 2.125 y 2.122 metros).

Entá más al sur d'estos cembos alcuéntrase una área montes que rolden los 2.000 metros d'altor, como'l Cantu Cabroneru (1.996 m) y Peña Beza (1.958 m). Más n'altor son los montes en tornu a Vegabañu, llugar onde a 1.300 metros s'afaya otru abellugu monte. Delles merecen ser figuraes; el Picu Ḥariu (1.913 m), la Pica Neón (1.792 m) o la Peña Dobres (1.796 m), toes averaes al pueblu Sotu Sayambre.

Macizu Central o de los Urrieles

Cembos del Macizu Central
Picu	Altor

Torrecerréu	2.648 m.
Torre del Llambrión	2.642 m.
Torre del Tiru Tirso	2.641 m.
Torre ensin Nome	2.638 m.
Torre Casiano de Prado	2.622 m.
Torre Llastria	2.621 m.
Peña Vieya	2.619 m.
Torre Blanca	2.617 m.
Torre de la Palanca	2.614 m.
Torre de Peñalara	2.607 m.
Torre Bermeya	2.606 m.
Torre l'Hoyo Grande	2.602 m.
Torre del Tiru Navarru I	2.602 m.
Pico de Santa Ana I	2.601 m.
Pico de Santa Ana II	2.596 m.
Torre del Tiru Navarru II	2.596 m.
Torre de les Mines del Carbón	2.595 m.
Torre de Coellu	2.584 m.
Torre del Tiru l'Osu	2.576 m.
Los Campanarios II	2.572 m.
Torre de la Párdida	2.572 m.
Picu Tesoreru	2.570 m.
Los Campanarios I	2.569 m.
Los Campanarios III	2.568 m.
Torre’l Tiru Llagu	2.567 m.
Riscu Saint Saud	2.560 m.
Ñeverón d'Urriellu	2.559 m.
La Morra	2.554 m.
Picu los Cabrones	2.552 m.
Los Campanarios IV	2.543 m.
Torre de Labrouche	2.524 m.
Picu de Boada	2.523 m.
Aguya de la Canalona	2.519 m.
Picu Urriellu	2.519 m.
Picu Arenizes II	2.515 m.
Picu Madexunu	2.513 m.
Torre de los Forcaos Roxos	2.506 m.
Picu Arenizes I	2.504 m.
Picu Arenizes III	2.499 m.
Aguya de los Cabrones I	2.493 m.

Allugáu ente los valles fondigaos polos ríos Cares y Duh.e afáyase'l Macizu Central, ensin dubia'l más bardín y forfagón de Picos d'Europa.

Alministrativamente ta compartíu por Asturies, Cantabria y Llión y tien los mayores altores de los tres macizos, pues 38 de los sos bisllos rebasen los 2.500 metros, tando catorce d'ellos (curiosamente'l mesmo númberu d'ochomiles qu'hai nel planeta) por enriba los 2.600 metros. Sólo la Peña Santa, nel Macizu Occidental, entraría nesi grupu de 38 montes per enriba de 2.500 metros.

L'Urriellu dende'l miradoriu'l Pozu la Oración

Si bien ye menos estensu qu'El Cornión, el macizu los Urrieles tien más superficie d'altu monte que'l d'enantes, coronáu pol Torrecerréu colos sos 2.648 metros d'altor. Sicasí, nun ye nesi puntu onde se concentra la lleenda d'esti macizu en particular y de Picos d'Europa en xeneral. Pa topalu hai qu'empobinase al este, al coral de los Urrieles, escontra l'Urriellu, símbolu netu del monte asturiano y llugar u s'escribieren, dende la so conquista en 1905, les más fermoses páxines del alpinismu español. Sirven como exemplos l'apertura de la primer vía na so faza oeste, 550 metros de verticalidá caliar, por Alberto Rabadá y Ernesto Navarro en 1962, o la vía “Suaños d'Iviernu”, pal so consiguimientu, José Luis García Gallego y Miguel Ángel Díez Vives tuvieren entarangaos de dicha parede demientres 69 díes de forma ininterrumpida.

Al igual que'l Cornión, el Macizu Central puédese dixebrar n'estremaes estayes pa un analís más cenciellu y atolenable.

Grupu la Peña Maín

De norte a sur, los primeros cembos son los del grupu la Peña Maín, d'ente los que figuren el Cuetu Redondu, la Cabeza la Mesa (que con 1.605 metros ye'l más altu d'esti conxuntu) o la Cabecina Quemada. Dende cualesquiera d'ellos tiénense unes ablucantes vistes del coral de los Urrieles.

Al oeste alcuéntrase Bulnes, pueblu que, tantu pol so allugamientu como pol so avertimientu al que la xeografía sometiéralu demientres sieglos, quiciabes seya'l que meyor representa la presencia del home nesti entornu tan fosqueru. Dende Bulnes al tresvel de la Canal de Balcosín primero, y de la Canal de Cambureru dempués, apórtase a la cinca'l picañu l'Urriellu

Grupu'l Picu Urriellu

L'Urriellu dende Colláu Vallexu

Los llímites d'esti ablucante conxuntu de bisllos podémoslos asitiar ente'l Cuetu de Santa Ana pel sur y la Peña Castil na so parte septentrional.

Entamando pel sur sobresalen les Torres del Tiro Navarro (2.602 m), conxuntu de tres cembos, la más alta d'ente elles ye la única que supera los 2.600 metros. Más hacia'l norte, al traviés de la Forcada del Infanzón (2.482m) alcuéntrense los Campanarios, otru picu triple que'l so máximu altor algama los 2.572 metros. Al este d'esti conxuntu y al tresvel del Ḥou del Infanzón alcuéntrase la Torre de los Tiros de Santiago y daqué más al norte, el Cuchallón de Villasobrada (2.416 m).

El Picu Urriellu boza, xunto colos montes del so entornu, el Ḥou tres el Picu, un redol de montes que dexa nel interior una ponzada tan paraxismera como prefonda. Entamando pel norte, siguiendo'l sen de les manes del reló, aprucen la Torre del Carnizosu (2.332 m), la Torre del Osu (2.461 m), el Riscu Víctor y, al tresvel de la nomada Falsia Collada Bonita, l'Aguya de los Martínez (2.422 m) dende u s'amiya escontra la Collada Bonita (2.382 m), llugar privilexáu p'adicar la cara sur del Picu. Siguiendo escontra'l sur apruz la Torre de les Colladetes (2.456 m) y dempués la Morra, cume bicéfala que tien un altor máximu de 2.554 metros, lo que-y supón ser el cembu más altu de tolos que-y acorren, xunto col Urriellu, el Ḥou tres el Picu. La zona oeste del Ḥou tres el Picu ta tapecíu polos Tiros de la Torca (2.386 m), arrecibimientu pel sur del Picu Urriellu (2.519 m), del que parte la Canal de la Celada escontra la Vega d'Urriellu.

Al este d'esti conxuntu sólo finca la Peña Castil (2.444 m), imponente pirámide que marca'l fin, pel norte, de los grandes altores de los Urrieles.

Grupu Torrecerréu

Torrecerréu y Cabrones. Ente ellos, el Macizu Occidental, siempres presidíu poles Peñes Santes

Xeográficamente esta estaya alcuéntrase al oeste'l Picu Urriellu y afinsa más al oeste col ríu Cares. De norte a sur, entama col Murallón d'Amuela qu'enaína va ganando altor hasta configurar los primeros bisllos, como son los Cuetos del Trave (2.253 metros el más alto) y, tres sobrepasar la Collada de l'Agua, el Picu de Dobresengros (2.395). Col mesmu nome foi abatiada la Canal de Dobresengros, vía que parte metanes de Caín y qu'accede, tres vencer un desñivel de dos mil metros, a los bisllos más altos d'esta área.

Al sur del Picu de Dobresengros apruz, imponente, el conxuntu Cabrones. Primero les aguyes de Cabrones (2.474 m) y dempués el Picu los Cabrones (2.553 m), fermosu cembu d'espirdaga silueta que, escontra l'este, abelluga'l Ḥou de los Cabrones, zona especialmente ensucha y llugar u s'alcuentren l'Abellugu José Ramón Lueje (2.035 m) y el Sistema del Trave, un conxuntu de tres torques que, colos sos 1.441 metros de fungor ye'l más importante de Picos.

Ensin cuasi maya apórtase al símbolu d'esta área, el Torrecerréu (2.648 m), atubiu los Urrieles y el puntu más empicáu en munchos cientos de quilómetros alredor. Ye amás un llugar mui xeitosu p'adicar el Macizu les Peñes Santes.

El Torrecerréu ta escoltáu por dos aguyes de nomes pecuñares, pues de les sos muries se desprenden el Riscu Saint Saud (2.575 m) y, llixeramente más abaxo, la Torre de Labrouche (2.525). Estos cembos porten el nome de dos personaxes illustres de Picos d'Europa, el Conde de Saint Saud y Paul Labrouche, munches vegaes collacios y descubridores, demientres finales del sieglu XIX, de munchos de los secretos d'estos montes.

Vega d'Urriellu y el Picu. Figuren, a la so drecha, los Tiros de la Torca y la bicéfala cume de la Morra

Siguiendo escontra'l sur, pegada cabo la Torre Bermeya (2.606 m) y, tres degolar la collada Bermeya (2.485 m), la Torre Coello (2.584 m). Xirando hacia l'este y dempués al norte, alcuéntrase'l Tiru l'Osu (2.576 m) y tres superar la Forcada de Don Carlos (2.418 m), el Picu de Boada (2.523 m). Al cabo, la Torre de la Párdida (2.596 m), picu qu'ufierta unes ablucantes vistes tantu a la faza oeste l'Urriellu como a Torrecerréu y, más alló, al Cornión.

Dende la Torre de la Párdida en sen norte alcuéntrase'l Ñeverón d'Urriellu (2.559 m), otru privilexáu balcón dende'l qu'atobar la faza oeste l'Urriellu, y el Diente d'Urriellu. Más al norte, y tres franquiar la Forcada Arenera, surde'l conxuntu Los Albos. Nesti grupu d'altores sobresalen el Neverón Albu (2.442 m), el Cuetu Albu (2.414 m), el Picu Albu (2.442 m) y les tres Torres Areneres (2.445 metros la más alta). Dende los Albos, siguiendo escontra'l norte, recuérrese la Canal de Cambureru y, dempués, la de Balcosín hasta aportar al pueblu Bulnes.

Grupu de Peña Vieya

Partiendo de la zona sur del área anterior, ye dicir, del Tiru l'Osu, y siguiendo la llende astur-llionesa, allevántense los Picos Arenices, triple cemblu que'l so mayor altor algama los 2.515 metros. Siguiendo esta trayeutoria escontra'l sur de los Urrieles apruz el recu y piramidal Picu Tesoreru (2.570 m), figurable pola so guapura y pecuñar por ser el puntu au mesten les tres provincies que comparten el territoriu Picos d'Europa, esto ye, Asturies, Cantabria y Llión. Tamién paraxismeru ye'l paisaxe qu'ufre a aquelli qu'aporte al so cume, pues da vista a cuasi tolos puntos relevantes de los Urrieles.

La cara sur del Picu (2.519 m)

Trazando la llinia que se dixebra de Llión y que sigue'l cimblu ente Asturies y Cantabria escontra l'este, s'entaraminga la Torre de los Forcaos Roxos (2.506 m) y más alló, los Picos de Santa Ana (el más altu d'ente ellos supera por un solu metru'l llímite los 2.600).

En sen sureste, yá en territoriu cántabru, dos guiyes aguyes, la de la Canalona y la de Bustamante, anteceden a la Peña Vieya, que colos sos 2.619 metros ye'l mayor allevantamientu d'esti conxuntu montes y de toda Cantabria. Al sur, yá na llende d'esti macizu, ta la Peña Olvidada (2.430 m) y al noreste dende los Picos de Santa Ana s'algamaríen les Torres del Tiru Navarru, yá mentaes enantes. El conxuntu Arenices, Tesoreru, Forcados Roxos, Santa Ana y Tiro Navarro dan forma al Ḥou de los Boches, que ta al sur del Ḥou Sin Tierre, qu'al empar desembocaría, más al norte, na Vega d'Urriellu.

En sen contrariu, al sur de los Forcados Roxos taría l'Hoyo Sin Tierra, que nel so estremu noroeste s'alcuentra l'abellugu de Cabaña Verónica (2.325 m), el más singular de cuantos s'alcuentren en Picos, pues la so cadarma ye'l pical metálicu de les bateríes antiaérees d'un barcu portaviones.

Al norte de Peña Vieya, travesando los nomaos Cuetos de San Xuan de la Cuadra pa entrar en territoriu ástur, s’accedería al Valle de les Moñetes, dexando al oeste'l grupu'l Picu Urriellu y algamando'l camín hacia les Veges de Sotres (llende oriental de los Urrieles) el pintorescu Llagu de les Moñetes.

Dellos figurables bisllos d'esta pequeña sierra seríen les Coteres Roxes (2.295 metros la más empicada, la Garmona (2.291 m), el Cuetu de la Cuadra (2.231 m), el Paredón del Albu (2.125 m) o l'Escamellau (2.063 m).

Estaya'l Llambrión

Área'l Llambrión

Nesta faza allugada nel suroeste’l Macizu Central afáyase la mayor concentración d'allevantamientos de Picos d'Europa, con dellos altores que superen los 2.600 metros. Concretamente avargana a nueve les catorce cumes que superen esos 2.600 metros.

En tornu la Torre'l Llambrión (2.642 metros y atubiu d'esti conxuntu) puédense atopar altores de gran relevancia y toes mui averaes a ésta. Sobresal, pol so altor que-y fai rivalizar col propiu Llambrión, el Tiru Tirso, colos sos 2.641 metros d'altor. Tamién tán la Torre ensin Nome (2.638 metros y güei en trámites de ser bautizada como Torre Schulze, n'honor a la figura d'esti pioneru los Picos d'Europa), la Torre Casiano de Prado (2.622 m), la Torre de les Llastries (2.621 m), la Torre Blanca (2.617 m), la Torre de la Palanca (2.614 m), la Torre Peñalara (2.607 m) y la Torre del Hoyo Grande (2.602 m). Al sur de la Torre Casiano de Prado tamién pueden mentase la Torre de les Mines del Carbón, que se cinca en 2.595 metros d'altor.

La imponente muria norte la Torre la Palanca (2.614 m)

Al sureste la Torre Blanca álcense importantes allevantamientos, como son el Tiru Llagu, el Madeḥunu o los Tiros de Casares, yá nes rodiaes de Cabaña Verónica. Siguiendo escontra'l sureste, otros cembos que van surdiendo, como la Torre del Hoyo Oscuro, el Pico San Carlos, la Torre del Altáiz o el Picu de la Padierna, va allegándose hacia Fonte Dé, nel estremu sur de los Urrieles.

Al oeste la Torre de la Palanca allevántense tres importantes torres, la de Diego Mella, la de Delgado Úbeda y la Torre de Peñalba. Siguiendo nesi sen oeste entámase perder altor con cumes de menor relevancia hasta aportar al cálcer del ríu Cares. Convién sobresalir, al poco d'aniciar el recorríu hacia'l ríu, la Torre de la Celada (2.470 m), tanto pol so altor como pol otru nome col que tamién se-y bautizara, Torre de Don Pedro Pidal, n'honor al home del que'l so nome probablemente seya'l más importante na historia d'estos montes.

Les Peñes Cifuentes

Na estaya más meridional de los Urrieles, concretamenti ente Cordiñanes y Fonte Dé, álzase una gran muria montañes que recibe'l nome les Peñes Cifuentes. De notable estensión, puédense dixebrar en tres aries gracies a los dos blagos que les traviesen.

Na estaya oeste, mui cerca'l ríu Cares, sobresal l'Aguya de María'l Carmen, que ye siguida pel Borrachu, a Cantadota y la Torre de las Mojosas. Caún d'estos montes va calandriando n'altor, roldando esta cabera Torre de las Moh.oses los dos mil metros. Más al este, acorrando pel sur l'Hoyo de las Mojosas, apruz l'Aguya de María Lluisa (2.386 m) y darréu, la Torre'l Frieru (2.445 m), que si bien nun ye, por poco, el mayor altor d'esti conxuntu, sí que ye'l monte que presenta les más ablucantes y abegoses paredes, especialmente na so costana septentrional.

Más al este accédese a la Canal de la Cabida (2.160 m), que separta l'área'l Frieru del central, presidíu pola Torre de Salines (2.446 m). Pero enantes d'aportar al atubiu d'esti conxuntu s'alcuentren la Torre del Hoyo Chico (2.356 m) y la Torre del Hoyo de Liordes (2.474 m), atubiu d'esta formación.

Siguiendo en sen este afáyase la Canal del Pedavejo (2.030 m), que da pasu al Altu de la Canal, les Peñes de la regaliz (cume triple, siendo la más alta de 2.229 m), la Torre del Alcaceru (2.247 m) y Peña Remoña (2.227 m). Más alló s’amiya hacia Fonte Dé, mil metros más abaxo.

La piramidal Peña Castil (2.444 m), nel Macizu Central

Al este Fonte Dé, y fuera'l Cordal de les Peñes Cifuentes, alcuéntrense bisllos como'l H.oracau o el Valdemoru, que rolden los 1.800 metros y que marquen el términu los Urrieles pel sureste.

Macizu Oriental o d'Ándara

Cembos del Macizu Oriental
Picu	Altor

Morra de Llechugales	2.444 m.
Siella'l Caballu Cimeru	2.436 m.
Picu'l Ḥierru I	2.424 m.
Tiru de la Infanta	2.422 m.
Picu'l Ḥierru II	2.389 m.
Picu Cortés	2.373 m.
Picu'l graḥal d'Arriba	2.349 m.
Siella'l Caballu Cimeru	2.339 m.
Prau Cortés	2.288 m.
La Rasa de la Inagotable	2.284 m.

Como se señalara enantes, el Macizu d'Ándara ye'l menos estensu los tres y tamién el menos manudu n'altores. La so principal exa enánchase de suroeste a noreste, dixebrándose en dos costanes nel puntu u se concentren los sos mayores altores, en tornu al Circu d'Ándara. Esti macizu ta escoltáu pelos ríos Duh.e al oeste y Deva al este y alministrativamente allúguense ente Asturies y Cantabria.

La primer alliniación de montes que s’adica pel sur son les Cumes Avenes. El cembu más meridional d'esti conxuntu ye'l Castru Cogollos (1.692 m), dempués ta'l Picu'l Buey (1.870 m), el Ḥoracón de la Miel (1.902 m), el Picu de la Canal Arenosa (1.882 m) y el Picu'l Corvu (1.878 m).

Al encruz del Colláu de Cámara accédese al verdaderu nucleu del Macizu Oriental. Siguiendo l'alliniación suroeste-noreste aprucen en primer llugar los Picos de Cámara (2.050 m), boza l'itinerariu resguilada más importante'l Macizu d'Ándara.

En primer términu'l Cuchallón de Villasobrada (2.461 m), nos Urrieles. Al fondu, el Macizu d'Ándara

Siguiendo escontra'l norte yá aprucen altores relevantes, como'l Prau Cortés (2.288 m) y el Picu Cortés (2.373 m). Tamién el Cueto la Encina (2.193 m), que da balgu a la Morra de Llechugales, máximu altor d'esti macizu colos sos 2.444 metros d'altor.

Más al norte alcuéntrense los Picos del Ḥierru (2.422 m) y la Pica'l Ḥierru (2.421 m), tamién conocida como l'Evanxelista o Tiru la Infanta. Nesti puntu añíciase un biforcu, qu'hacia'l norte va'l Picu Valdomingueru (2.265 m), les Malates y el Cuetu la Vezada, que van dar, hacia l'oeste a les Vegues de Sotres.

Siguiendo'l Picu Valdomingueru escontra'l norte tán les Piques del Ḥou sin Tierre (2.159 metros la más alta les dos), el Cuetu Teḥau (2.129 m), el Picu Boru, el Cuetu los Clabreros y, al cabu, la Pica de Fonte Soles, que va dar al Ḥitu d'Escarandi, llende septentrional del Macizu d'Ándara.

Macizu Central: La Torre l'Osu, escoltada a la chusca pola Torre'l Carnizosu y a la drecha pola Aguya de los Martínez y la Torre de les Colladetes

Dende'l Picu Valdomingueru hacia'l noreste esisten otros cembos, como son el Picu Sorianu (2.161 m) y los Cuetos de los Senderos y de la Ramazosa (dambos en tornu a los 1.900 metros d'altor), nes rodiaes del abellugu del Casetón d'Ándara. Al otru llau del abellugu allevántase’l Picu’l Macondíu, de 1.999 metros.

Figurables son tamién los bisllos que s'alcuentren al este la Morra de Llechugales, como son la Siella del Caballu Cimeru (2.436 m) y al sur d'ésta, la Tabla’l Pinu (2.154 m).

Dende la Pica'l H.ierru estiéndese un cordal hacia'l noroeste que recuerre cembos como'l Picu'l Graḥal d'Arriba (2.349 m), el Picu de Grah.al d'Abaxo (2.248 m), el Castiellu'l Graḥal (2.091 m), la Rasa de la Inagotable (2.284 m) y el Cuetu'l Diablu (2.267 m), tamién conocíu como la Ḥunciana.

Al este la Ḥunciana allevántase'l Picu'l Sagráu Corazón, de 2.214 metros y con gran significación pues dende'l últimu añu'l sieglu XIX celébrase, por parte la xente llariego, una ceremoña nel so cembu. Dende esti picu en sen este, al tresvel de la Forcada Ḥonfría (1.988 m) atópense bisllos como'l Picu de la Ḥonfría (2.067 m), el Castillín (2.042 m), l'Altu de los Novillos (2.033 m) o, yá nel estremu oriental, la Peña'l Roblu (1.775 m).

Coyendo como referimientu'l Picu'l Sagrau Corazón, allevántense hacia'l norte otros altores como'l Picu de Samelar (2.227 m), el Cantu la Concha (2.093 m), l'Altu les Verdianes (2.024 m). y yá per embaxo los dos mil metros, les Becerreres, el Cuetu les Becerreres y los Columbros. Dende l'Altu les Verdianes y al encruz del Colláu la Llaguna (1.948 m) s'alcen, nel estremu oriental del Macizu d'Ándara, bisllos como'l Picu les Agudines, de 1.976 metros d'altor. Les siguientes cumes (el Picu l'Aceru, el Picu la Tarabillera, el Picu Paña, el Cuetu la Llosa y el Ciruenzu Mayor) van perdiendo altor progresivamente hasta roldar los mil trescientos metros y aportar al llugar u, pel este, finen los Picos d'Europa.

Fauna

El robezu, rei de los Picos

L'animal más representativu ye'l Robezu cantábricu. La so presencia nes faces más empicaes de los macizos remanez tan ablucante como sorprendente ye la so axilidá nun terrén tan abegosu pues ye l'únicu que s'atreve aventurar en Picos hasta les sos estayes más altes.

En llugares más accesibles hai una mayor doyura de tribes, como'l corciu, el gochu xabaz, el raposu, el bardión, o'l llobu. Tamién pueden figurase la llóndriga, el llirón, l'corcuspin, el melandru o l'esguil. Y como non, al recuñar gallu montés, magar que la so presencia ye mayor nel Cordal Cantábricu. Ente les aves tamién sobresalen; el verderríos, la utre, l'aigla real o la zapiquera, y el frangüesu. Esti caberu rexistró'l primer nacimientu en marzu de 2020 dende'l desaniciu de la especie n'Asturies hai 70 años.^[1]

Flora

L’allegancia los Picos d'Europa a la costa, de cerca trenta quilómetros, permite que nellos s'espoxiguen tribes vexetales tanto atlántiques como mediterránees. La vexetación presente en Picos pue desemeyase según l'altor a la que s'atopa. Asina puen señalase les árees dominaes pol alcéu cantábricu, el carbayu y la faya. Per enriba los 1.500 metros, por mor a l'altor y a lo arispiu'l terrén, la presencia vexetal llimítase, ellí onde'l suelu lo permite, el pradial alpín. Figuren la presencia d'otres tribes vexetales, como la castañal, el texu, el fresnu, l'abedoriu, el conxal o la texa, y tamién delles tribes de flores, como l'aguileña cantábrica, l'alhelí de campu o la siempreviva.

Ver tamién

Referencies

↑ «Torna a nacer un frangüesu n’Asturies setenta años depués» (18 de marzu de 2020). Archiváu dende l'orixinal, el 2020-03-20.

Enllaces esternos

[1] «Torna a nacer un frangüesu n’Asturies setenta años depués» (18 de marzu de 2020). Archiváu dende l'orixinal, el 2020-03-20.

[1]