Astures

Los Astures o ástures foron un grupu de pueblos celtes y preceltes qu'habitaben el noroeste de la península ibérica y que'l so territoriu entendía aproximao la comunidá autónoma d'Asturies, al oeste del ríu Sella, la provincia de Lleón, al oeste del ríu Esla y el norte de Zamora. To ello denomináu Asturia.

Astures

Tipu	grupu d'oxetos
Iniciu	207 edC
Fin	60

Territoriu de los astures.

Considérase que l'orixe y formación d'esta cultura anicia, ente otros aspeutos, nel amiestu d'una población autóctona, que'l so orixe nun ta bien claro, con grupos de población llegaos de la zona centroeuropea. Sicasí, el conxuntu d'etnicidá d'esti grupu nun paez nidiu, y la mayoría de los investigadores camienten que la denominación ástures sería un convencionalismu emplegáu polos romanos a la so llegada al noroeste peninsular.

Trátase de grupos de comunidaes llocales, entamaos según los valles y unidaes menores del territoriu. Esto ye posible confirmalo nes singularidaes que presenten les decoraciones cerámiques de la Edá del Fierro que denoten particularidaes comarcales. De duldosa filiación llingüística, hai una clara presencia de términos rellacionaos col grupu célticu indoeuropéu.

Orixe

Mapa llingüísticu de la Península nel añu 300 e.C. (enantes de la conquista cartaxinesa)

El so orixe nun ta nidiu y hai delles postures principales. Una qu'indica la posibilidá que llegaren dende centroeuropa (ríu Ister nome en griegu del Danubiu y la zona d'Estiria, Austria), pola coincidencia de los nomes y la esplicación del nome d'esti pueblu como raigañu celta o indoeuropéu.

Otra postura señala que les poblaciones astures son la evolución de los habitantes asitiaos na zona dende'l Mesolíticu o escomienzos del Neolíticu y son la evolución cultural de les poblaciones que fixeron pintures como les apaecíes na Cueva d'El Pozu'l Ramu‎ o, nel casu de los cántabros, Altamira; básase nes rellaciones culturales ente tolos pueblos de la Península Ibérica y Aquitania.

Y otra postura que cuenta con más respaldu, que diz que trátase del amiestu d'una población autóctona, que'l so orixe nun ta bien claro, con grupos de población llegaos de la zona centroeuropea.

El nome

Grupos llingüísticos

Ye bien dable que l'etnónimu astures designare nun entamu a ún de los munchos pueblos que, por semeyu cultural formaben la tribu de los astures, pasando darréu y por estensión, a nomar a tola gaviella d'estos pueblos, como asocedió ente los galaicos colos kallaekos. De cualquier miente, nun paez haber dulda que los stures recibieren el so nome en cuanto qu'habitantes de les rieres del Stura (Esla).

La etimoloxía fai aniciar Astura dende'l raigañu PIE *Steu-r (Pokorny: 1004-1010) "ampliu, enanchu" qu'aplicáu a una corriente fluvial pudiere significar tamién "pasu abegosu". Amás de ser un axetivu afayadizu pa designar al ríu más importante de la faza astur, nun asoma oxeción llingüística nenguna. Ye calter del celta camudar el diptongu PIE *Eu, primero en *Ou, y dempués en *U (Teutates > Touta > Tutatis). Y un bon sofitu d'ello dánoslu Estrabón cuandu trescribe'l nome antiguu na mena Astoures.

El raigañu caltiénse nel sánscritu Sthūrá "enanchu, trupu"; avésticu Stūra "ampliu, enanchu, llargu"; xermanu Stūr "ampliu"; islandés Stūra y les más variaes menes del alemán y anglosaxón Stieren, Stiuri, Stiura, Stiure, Steuer, Stēor, etc. Y, magar que nun s'afayen fácilmente vocablos derivaos d'esti raigañu nes llingües celtes de güei, tuvo ser d'usu común nel galu, darréu la bayura d'hidrónimos conseñaos: na Bretaña, Pliniu glosa'l Stur y un Sturia nel desembocu l'Elba. Na Galia cisalpina asitiábase la tribu de los esturos y un ríu Stura.

Anguaño tres ríos en Kent, Suffolk y Dorset, nómense Stour, amás del Esla en Lleón (Astura) y un regatu de nome Astuera (*Astora) en Llastres (conceyu Colunga).

Tiense suxería otra hipótesis: Astura pue remanecer del eusquera: asturu (suerte), aztikeria (magia), aztura (costume), o asta y ura (peña y agua respeutivamente), y en tal casu sería orixinalmente una designación de los vascones pa los celtas o la rexón qu'ocupaben.

En cuanto a qu'Astura seya l'Esla, el Seya o cualesquier otru ríu, esplícase en favor del primeru pol tamañu, ye dicir cuando los romanos contauten colos astures fáenlo pela Meseta y pel ríu más grande de la rexón, que ye l'Esla. Si bien, tamién hai razones pa decantase pol Seya, la mayoría d'estudios consideren que ye'l ríu llionés del que deriva la designación romana pa esti pueblu.

Anguaño nes Ciencies Históriques empléguense dos nomes; ástures pa referise a les poblaciones prerromanes del conventu d'Asturica Augusta -actual Astorga-, y astures pa les poblaciones que calteníen la cultura, llingua y relixón nes dómines históriques y altomedievales de los reinos d'Asturies y de Lleón.

Tribus y clanes

Tribus de los diferentes "Conventus" n'Asturies.

• Tresmontanes

• Los Pésicos entre los ríos Nalón (Nailos) y Navia:
  • Agubrigenses
  • Argamonicos
  • Cadabrigenses

• Los Lugones ente'l Nailos (Nalón) y el Salia (Sella) y tamién la zona del Valle'l Duerna:
  • Abilicos, clan de los Luggones, en Castandiello, Morcín
  • Ablaidacos, clan de los Luggones, en Piloña
  • Agubrigenses
  • Arganticaenos
  • Argantorios
  • Arronidaecos
  • Cabranginos
  • Cadabrigenses
  • Cilaridos ó Oilaridos clan en Oles, Villaviciosa
  • Cilúrnigos, clan de los Luggones, habitaban na estaya na que s'afaya la Campa Torres, au s'alluga'l castru de Noega (Xixón)
  • Coliacinos
  • Vincianos
  • Viromenigos

• Los Penios, al este del Salia (Sella) y (conceyu de Parres):
  • Caelionicaecos
  • Quetianos

•Cismontanes o Augustanes

• Amacos: Saldanicos
• Bedunienses:
• Brigaecinos: Legirnicos
• Gigurros:
• Iburros:
• Lancienses:
• Lóugei: Toletenses
• Orniacos: Avolgigos,Abanicios
• Saelenos:
• Superatios: Blanobriensos, Bolgenses, Louguios
• Susarros: Paemeiobriguenses, Queledinos, Aiobrigiaecienses
• Tiburos:
• Zoeles: Desoncos, Tridiavos, Visaligos, Cabruagénigos

Clasifición dientro d'Asturies por situación xeográfica

Occidente

• Albiones
• Cibarcos
• Egobarros

Oriente

• Orgenomescos
• Salaenos
• Vadinienses

Centru

• Pésicos
• Luggones

Afiliación

L'afiliación d'estes poblaciones ye percomplicada d'entamar, dao les poques fontes y l'ausencia de lliteratura. Sí conocemos que yeren matriarcales o que taben nel procesu del pasu d'esti al patriarcáu, cosa que los allonxaría de los celtes y poblaciones indoeuropees. Muncha de la toponimia esplícase pol vascu antiguu pero tamién pol celta o'l lusitanu. Tamién paez que taben en contautu con poblaciones celtes o averaes a esta cultura, si qu'asina nun se pue afirmar que fueren celtes, munches de les concomitancies ente dambes cultures débense a procesos de resolución cultural común ente los pueblos del mundiu.

Poro, davezo inclúyense nun grupu nomáu Pueblos del Noroeste formáu por galaicos, cántabros, vascones, autrigones, várdulos y caristios.

Llingua

Artículu principal: llingua astur

Xeografía

Los Astures ocupaben el norte de Zamora, cásique tola provincia de Lleón, sacante la zona oriental, y cuasi toa Asturies (dende'l ríu seya nel Este per au llinden colos pueblos cántabros, hasta la sierra el Ranadoiru pel oeste u llinden colos Albiones). Según Plinio la población Astur sería d'unos 240.000 hab.

Les principales ciudaes o asentamientos de los que se tienen constancia son por referencies de los autores grecollatinos o pola arqueoloxía. Considérase que'l principal asentamientu de los astures yera Lancia, nel oteru de Lance, en Sollanciu (Villasabariegu, Lleón), que foi una mena de Numancia astur. Pero tamién esisten referencies y restos d'asentamientos grandes en:

• Aliga ¿(Alixa)?, Lleón.
• Arrabalde, Zamora. Famosa pol Ayalgu d'Arrabalde, quiciabes la mayor representación artística d'esti pueblu.
• Asturica Augusta (Astorga.
• Brigarentium ¿Benavente?.
• Degaña, Asturies.
• Legio VI-VII Lleón).

Amás de multitú de castros de los que queden restos en Xixón, La Cabreira, La Valduerna, la Valdería, el Bierzu, los restos funerarios de los Valles de Benavente.

Forma de vida

Castru de Cuaña (Asturies).

Basaben la so vida na recoyida de frutos y la caza. Demientres gran parte l'añu usaben la llande como'l so alimentu fundamental, secandolo, mayandolo y depués cola so fariña facíen un pan que se-yos conservaba demientres llargu tiempu. Cuntaben tamién cola agricultura anque yera escasa, nada que ver cola de pueblos más sureños.

Les tierres semaes na dómina prerromana yeren escases, d'estos semaos sacaben cebada cola que facíen cerveza, asina como especies primitives d'escanda y cerru. Debío a esta entreseca y al so cermuñu calter guerreru facíen incursiones frecuentes na tierra los Vaceos, los que sí que teníen perdesendolcada l'agricultura.

Según autores clásicos la so cadarma familiar yera matriarcal: la muyer yera propietaria y heredaba.

Los Astures poblaben en castros, asitiaos en llugares estratéxicos y amurallaos, onde les cabañes yeren circulares na actual Asturies y en dómines inhóspites de Lleón, y retangulares en dómines más llanes.

Vistíen con sayos apretaos, siendo un vezu xeneral en toles tribus cantábriques. Les muyeres decorábenlos con materies vexetales de gran color. Los homes llevaben melenes que ciñíen con cintes nel combate. EL calzáu sería asemeyao a les actuales abarques.

Teníen un gran conocimientu del mediu natural, usando plantes medicinales. A los enfermos sacábenlos a los cruces de los caminos por si dalgún viandante conociere la cura a dicha enfermedá.

L'armamentu principal ente los Astures yera'l dardu; usaben escudos tanto pequeños como grandes pero toos ellos en forma circular, el puñal y la espada curtia d'antenes tamién yeren utilizaos, la falcata utilizada posiblemente debío a influyencies d'otros pueblos peninsulares, tamién les haches de doble filu, les fondes y les lances yeren armes usaes por estes tribus. Enfrentáronse a Roma prauticando guerra de guerrilles, executando emboscaes y maniobrando en terrenos pindios onde lluchaben a caballu. Fueron famosos los sos caballos y la so caballería. En tando dominaos por Roma, alistábense como temibles mercenarios, na muria d'Adriano construyida por Roma pa protexer los sos dómines d'invasiones de los Pictos. Tiense constancia de dos ales de caballería astur que llucharon como mercenarios.

Usaben barques de cueru cosíes, onde namás la quilla yera de madera, barcos asemeyaos a los usaos por Lusitanos y Saxones.

Hai que destacar que yeren perbonos orfebres como se puede ver nel Ayalgu d'Arrabalde o na Diadema de Moñes, lo que se xunía al so trabayu como mineros como queda amosáu nes mines de La Cabreria (las Medulillas, Benuza) y del Bierzu, (las Médulas).

Relixosidá

Al igual qu'otres cultures posiblemente preindoeuropees, los ástures, teníen como dioses proteutores a les fuercies de la Natura. Gracies a les referencies d'Estrabón sabemos qu'adoraben a la Lluna como a una diosa básica de lo espiritual y de la fertilidá, lo qu'afirma que yeren matriarcales o en procesu de patriarcalización.

Conócense delles divinidaes pola toponimia y pola documentación romana y medieval que llegó hasta nós. Dalgunes de les divinidaes que se saben yeren adoraes por esti pueblu son:

• Belenos, identificáu polos historiadores de l'Antigüedá con Apolo. Rellacionáu con él pue tar el topónimo de San Xuan de Beleño (Ponga).

• Cándamu: Dios de la Vexetación y les Fontes, del que toma'l nome un conceyu asturianu. Entá esiste nel conceyu de Lleón, nel parque natural de la Candamia una copia de la fonte dexada a Iove Candamus -Júpiter Cándamu- polos romanos en señal de sincretismu.

• Cosso: Divinidá guerrera venceyada a l'axuntu de les agües.

• Deidaes menores: había una pléyade de xenios o dioses menores que, seguramente, pasaron a la relixosidá de la cultura asturllionesa nes formes de sumicios, xanes, nuberu o'l busgosu.

• Deva: Diosa de l'agua y la feminidá, d'ella tomen el nome el monte Deva y el ríu Deva.

• Lug: paez que ta rellacionáu coles poblaciones aceltizaes del centru y occidente d'Asturies, topónimos como'l de Llugones -averáu a Uviéu- muesen la esistencia d'esti proteutor.

• Taranis, deidá que los historiadores de l'antigüedá identificaron con Ares . Probablemente tengan rellación con él topónimos como Taranes (Ponga), Tarañu (Cangues d'Onís) Tarna (Casu) o Taraña (Llaviana y Siero)

• Telenón: dios de la Fuercia, el Rellumu o la Llucha. Vivía, según les creyencies ástures, nel actual monte Telenu -Lus Maragatus.

Enllaces esternos

• Llingües Celtes Prerromanes
• Pueblos Prerromanos na Península Ibérica Archiváu 2016-04-05 en Wayback Machine
• The Celtic Fringe

• Datos: Q2003895