John Wayne
John Wayne (Marion Robert Morrison: Winterset, Iowa, Estaos Xuníos, 26 de mayu de 1907 – Los Angeles, California, EEXX, 11 de xunu de 1979), conocíu popularmente como The Duke (El Duque),[7] foi un actor d'Estaos Xuníos qu'empezó la so carrera nel cine mudu na década de 1920. Foi'l símbolu de lo axatao y masculino, y foi un iconu d'Estaos Xuníos mientres munchos años. Ye memorable el timbre distintivu de la so voz, la so forma de caminar y la so presencia física. Tamién foi célebre la so postura política conservadora y el so sofitu a les postures polítiques anticomunista de la década de 1950. Tien el récor de la mayor cantidá de papeles principales na historia del cine con 142.[8]
.svg){kind=small}
En 1999, el American Film Institute dio-y el llugar númberu 13 na so llista de les 100 Estrelles Más Grandes de Tolos Tiempos. Una encuesta Harris publicada en 2007 dio-y el tercer llugar ente les estrelles favorites de los Estaos Xuníos,[9] la única estrella yá finada de la encuesta y al empar, la única estrella que tuviera apaeciendo nella tolos años.
La so carrera fílmica empezó nel cine mudu na década de 1920, pero'l so ésitu y fama consolidar ente les de 1940 y 1970. La so imaxe quedó acomuñada, pa munchos, col xéneru Western y coles películes de guerra, a pesar de qu'en realidá trabayó en munchos otros xéneros (biografíes, comedies romántiques, drames policiacos, aventures. etc.).
Finó en xunu de 1979, tan solo dos selmanes dempués de cumplir 72 años, por causa de un cáncer.
Vida y carrera
editarNacencia y oríxenes
editar
John Wayne nació en 1907 en Winterset, Iowa, y foi llamáu Marion Robert Morrison, anque los sos padres camudaron el nome a Marion Mitchell Morrison cuando decidieron llamar al so siguiente fíu Robert. La so familia yera presbiteriana. El so padre, Clyde Leonard Morrison, yera descendiente d'escoceses y irlandeses y fíu d'un veteranu de la Guerra de Secesión, ente que la so madre, Mary Alberta Brown, yera descendiente d'irlandeses. En 1911 tola familia camudar a Glendale, California. Fueron los vecinos de Glendale quien empezaron a llamar a Wayne Big Duke porque siempres taba col so perru Airedale Terrier que se llamaba Little Duke. Él prefería Duke a Marion, polo cual esti nome quedó-y pol restu de la so vida.
La universidá
editarLos sos primeros años tuvieron marcaos pola probeza. Duke yera un estudiante bonu y popular. Alto pa la so edá, foi un xugador estrella de fútbol americanu na escuela secundaria de Glendale y foi reclutado pola Universidá del Sur de California (USC).
Nesta universidá foi miembru de los Trojan Knights y xunióse a la fraternidá Sigma Chi. El mozu Morrison tamién xugó nel equipu de fútbol americanu de la universidá so les órdenes del llexendariu entrenador Howard Jones. Una mancadura sufierta aparentemente mientres nadaba cortó la so carrera deportiva, y tamién perdió la so beca deportiva, polo que nun pudo rematar los sos estudios na USC.
Los sos entamos nel cine
editar
Mientres taba estudiando, Morrison empezó a trabayar cerca de los estudios de filmación locales. La estrella de cine Western Tom Mix ufiertó-y un trabayu temporal mientres un branu en cuenta de entraes pa los partíos de fútbol, y Duke llueu empezó a tener pequeños roles y fixo amistá col direutor de cine John Ford. Mientres esti periodu Morrison apaeció xunto colos sos compañeros d'equipu de la USC como xugador de fútbol na película Maker of Men de Columbia Pictures (filmada en 1930 y estrenada en 1931), protagonizada por Richard Cromwell y Jack Holt. Na película, Wayne apaez nos creitos como Marion Morrison.
El so primer papel como protagonista foi dempués de dos años de trabayu en William Fox Studios, na película The Big Trail, de 1930. El direutor de la película, Raoul Walsh (quien afayó a Wayne), dio-y el nome artísticu de John Wayne pol xeneral de la Guerra de la Independencia de los Estaos Xuníos Anthony Wayne. Actores de riesgu enseñáronlu a acaballar y otres habilidaes utilizaes nes películes del Oeste.
Los sos primeros ésitos
editarThe Big Trail foi'l primer western épicu con soníu nel cual Wayne amosó les sos habilidaes n'escena, anque foi un fracasu comercial. Nueve años dempués, la so actuación en Stagecoach convirtióse nuna estrella. Entrín y non, realizó westerns, los más destacaos con Monogram Pictures, y series pa Mascot Studios, onde fixo'l rol del trasunto de D'Artagnan (teniente Tom Wayne) na serie Los trés mosqueteros, del añu 1933, qu'afaía la novela de Dumas a los tiempos modernos, convirtiendo a los mosqueteros en miembros de la lexón estranxera francesa y a D'Artagnan nun pilotu norteamericanu. Esi mesmu añu, Wayne tuvo un pequeñu papel na esitosa y escandalosa película d'Alfred E. Green Baby Face.
A partir de 1928 y mientres los 35 años siguientes, Wayne apaecería en más de 20 películes de John Ford, ente elles Stagecoach (1939), She Wore a Yellow Ribbon (1949), The Quiet Man (1952), The Searchers (1956), The Wings of Eagles (1957) y The Man Who Shot Liberty Valance (1962).
Unu de los papeles más apreciaos de Wayne foi en The High and the Mighty (1954), dirixida por William A. Wellman y basada na novela d'Ernest K. Gann. El so papel d'un heroicu aviador ganó una amplia aclamación. Island in the Sky (1953) ta rellacionada con esta película y dambes fueron feches con un añu de diferencia polos mesmos productores y el mesmu direutor, escritor, editor y distribuidor.
Premios
editar.jpg)
Wayne ganó un Óscar al meyor actor pol so papel na película True Grit (1969). Munchos piensen que'l premiu foi dau en reconocencia a les sos 40 años de carrera, más que pol so desempeñu nesti filme en particular, yá que tuvo meyores actuaciones en Red River (1948), She Wore a Yellow Ribbon (1949 ) y The Searchers. Wayne tamién tuvo nomáu pa meyor actor en Sands of Iwo Jima, y la película The Alamo (1960) tuvo nomada pal Óscar a la meyor película, y foi Wayne productor de la mesma. Él tamién dirixió'l filme The Green Berets (1968), la única película fecha mientres la Guerra de Vietnam n'amosar soldaos norteamericanos a favor del conflictu. dientro d'una seición élite del exércitu como son los Boínes Verdes.
Actividaes polítiques
editarSeique por cuenta de la so gran popularidá, o a la so posición como'l republicanu más famosu de Hollywood, el Partíu Republicanu propúnxo-y presentase como candidatu a presidente en 1968. Wayne refugó la propuesta porque nun creía que'l públicu pudiera tomar en serio a un actor na Casa Blanca. Sicasí, Wayne sofitó la candidatura del so amigu Ronald Reagan como gobernador de California en 1966 y en 1970, quién años más tarde sería Presidente de los Estaos Xuníos.
Problemes de salú y fallecimientu
editar.jpg)
John Wayne sufrió cáncer, enfermedá que s'atribuyó a la radiación a la que s'espunxera en 1956 mientres el rodaxe de la película histórica The Conqueror. Dichu filme rodar nel desiertu d'Utah, cerca d'un campu de pruebes nucleares, y l'equipu de rodaxe desconocía les posibles remortines de la so esposición al polvu radioactivu. La coprotagonista nel filme, Susan Hayward, tamién morrió de cáncer al igual que l'actor mexicanu Pedro Armendáriz, Agnes Moorehead, según otros más de los 40 miembros del equipu de filmación.
En 1964 diagnosticóse-y cáncer de pulmón y foi sometíu a una intervención quirúrxica pa estraye-y el pulmón esquierdu y dos costilles. D'esti tratamientu sobrevivío.
Wayne finó'l 11 de xunu de 1979 por causa de cáncer d'estómagu, nel Centru Médicu de la Universidá de California en Los Angeles. Según el so fíu Patrick y el so nietu Matthew Muñoz, sacerdote na diócesis d'Orange en California, convertir al catolicismu poco primero de la so muerte.[10] Foi soterráu nel campusantu Pacific View Memorial Park, de Corona del Mar, California. Pa evitar una posible profanación, la so esposa, Pilar Palette, soterró'l so cadabre nuna tumba anónima, ente que s'asitió una placa conmemorativa nun espaciu ensin tumba debaxo. Pidió que'l so epitafiu fuera "Feu, Fuerte y Formal", n'español.[11]
Vida privada
editarWayne tuvo casáu trés vegaes. Les sos esposes fueron: Josephine Alicia Sáenz (de quien se divorció en 1945), Esperanza Baur (de quien se divorció en 1954) y Pilar Palette (con quien siguía casáu cuando morrió en 1979). Con Josephine tuvo cuatro fíos: Michael Wayne (23/nov/1934-02/abr/2003), Toni Wayne (25/feb/1936-06/dic/2000), Patrick Wayne (15/jul/1939-), Melinda Wayne (03/dic/1940-), y tuvo trés con Pilar: Aissa Wayne (31/mar/1956-), autora d'una memoria de la so vida como fía de John Wayne; Ethan Wayne (22/feb/1962-) y Marisa Wayne (22/feb/1966-).
Foi amigu personal de quien fora la so meyor pareya nel cine, l'actriz Maureen O'Hara. La química que s'estableció ente ellos en films como Rio Grande y The Quiet Man facer una pareya bien valorizada pol públicu. Dempués de la so muerte O'Hara llogró que'l Congresu Norteamericanu emitiera una medaya conmemorativa n'honor a John Wayne.
Filmografía (parcial)
editarSegún Internet Movie Database (IMDb), Wayne actuó nun total de 153 películes, y tien el récor pa un actor con más roles estelares, con un total de 142.[8]
Década de 1920
editar- Brown of Harvard - 1926
- Bardelys the Magnificent - 1926
- The Great K & A Train Robbery - 1926
- Annie Laurie - 1927
- The Drop Kick - 1927
- Mother Machree - 1928
- Four Sons - 1928
- Hangman's House - 1928
- Speakeasy - 1929
- The Black Watch - 1929
- Noah's Ark - 1929
- Words and Music - 1929
- Salute - 1929
Década de 1930
editar- The Forward Pass - 1930
- The Big Trail - 1930
- The Hurricane Express - 1932
- Riders of Destiny - 1933
- The Star Packer - 1934
- Stagecoach - 1939
- Sagebrush Trail - 1933
- Rainbow Valley - 1935
- Three Texas Steers - 1939
Década de 1940
editar- Dark Command - 1940
- Three Faces West - 1940
- The Long Voyage Home - 1940
- The Shepherd of the Hills - 1941
- Flying Tigers - 1942
- Reunion in France - 1942
- They Were Expendable - 1945
- Flamme of Barbary Coast - 1945
- Angel and the Badman
- Fort Apache - 1948
- Red River - 1948
- 3 Godfathers - 1948
- Sands of Iwo Jima - 1949
- She Wore a Yellow Ribbon - 1949
- The Fighting Kentuckian - 1949
Década de 1950
editar- Rio Grande - 1950
- The Quiet Man - 1952
- Hondo - 1953
- Island in the Sky - 1953
- The High and the Mighty - 1954
- Blood Alley - 1955
- The Conqueror - 1956
- The Searchers - 1956
- Legend of the Lost - 1957
- The Wings of Eagles - 1957
- The Barbarian and the Geisha - 1958
- Rio Bravo - 1959
- The Horse Soldiers - 1959
Década de 1960
editar- The Alamo - 1960
- North to Alaska - 1960
- The Comancheros - 1961
- Hatari! - 1962
- How the West Was Won - 1962
- The Man Who Shot Liberty Valance - 1962
- The Longest Day - 1962
- McLintock! - 1963
- Donovan's Reef - 1963
- Circus World - 1964
- The Sons of Katie Elder - 1965
- In Harm's Way - 1965
- El Dorado - 1966
- Cast a Giant Shadow - 1967
- The War Wagon - 1967
- The Green Berets - 1968
- Hellfighters - 1969
- True Grit - 1969
- The Undefeated - 1969
Década de 1970
editar- Chisum - 1970
- Rio Lobo - 1970
- Big Jake 1971
- The Cowboys - 1972
- The Train Robbers - 1973
- Cahill U.S. Marshal - 1973
- McQ - 1974
- Brannigan - 1975
- Rooster Cogburn - 1975
- The Shootist - 1976
Premios
editar| Añu | Categoría | Película | Resultáu |
|---|---|---|---|
| 1969 | Meyor Actor | True Grit | Ganador |
| 1949 | Meyor Actor | Arenas sangrientes | Candidatu |
| 1960 | Meyor Película | The Alamo | Candidatu |
| Añu | Categoría | Película | Resultáu |
|---|---|---|---|
| 1969 | Meyor Actor - Drama | True Grit | Ganador |
| 1966 | Premiu Cecil B. DeMille | Ganador | |
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Identificador BnF: 139010440.
- ↑ 2,0 2,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Identificador GND: 118629603. Data de consulta: 9 abril 2014. Títulu: John Wayne. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
- ↑ Afirmao en: Find a Grave. Identificador Find a Grave: 1079. Llingua de la obra o nome: inglés.
- ↑ URL de la referencia: https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/books/97/03/23/reviews/wayne-obit.html. Data de consulta: 27 marzu 2022.
- ↑ Afirmao en: Genealogics. Identificador genealogics.org de persona: I00316843. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2003. Autor: Leo van de Pas.
- ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
- ↑ Yera llamáu Duke polos sos amigos y nomáu como Duke Morrison nes sos primeres películes. Cuando se fai referencia a él en tercer persona, xeneralmente llámase-y The Duke.
- ↑ 8,0 8,1 John Wayne Biography, n'Internet Movie Database
- ↑ The Harris Poll: Denzel Washington: America’s Favorite Movie Star - Harris Interactive
- ↑ "The religion of John Wayne, actor". Adherents.com. http://www.adherents.com/people/pw/John_Wayne.html Archiváu 2006-10-23 en Wayback Machine. Consultáu 20.10.2008 y Kerr, David: "My granddaddy John Wayne". California Catholic Daily. http://www.calcatholic.com/news/newsArticle.aspx?id=9y13fe4d-3aac-4aec-abab-032cc267b317. Consultáu 4.10.2011.
- ↑ Candelaria, Nash. "John Wayne, Person and Personal The love affairs of an American legend" in Hopscotch: A Cultural Review — Volume 2, Number 4, 2001, páxs. 2–13, Duke University Press
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre John Wayne.
Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a John Wayne.
- John Wayne na Internet Movie Database (n'inglés)
Datos: Q40531- Multimedia: John Wayne
Cites famoses: John Wayne
