Llingües pérmiques
Les llingües pérmiques son una de les dos cañes del grupu finopérmico de les llingües uráliques. Fálense xunto a los Monte Urales, en Rusia occidental.
Llingües pérmiques | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | pie de los Monte Urales | |
| Países |
 Rusia | |
| Filiación xenética | L. pérmiques | |
| Subdivisiones |
Komi Udmurtidioma udmurtu, Idioma komi yazva (es)  , Idioma komi permio y Idioma komi | |
| Códigu Glottolog | perm1256 | |
|
| ||
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Clasificación
editarLes llingües pérmiques estremar en dos grandes grupos:
- Komi, grupu bien heteroxéneu que puede considerase formáu por delles llingües:
- Komi-Permio (Komi-Permyak)
- Komi-yodzio (Yodzyak, Komi-Jazva)
- Komi-ziriano (Komi, Komi-Zyrian, Zyrian)
- Udmurto (Votyak)
Descripción llingüística
editarFonoloxía
editarL'inventariu fonolóxicu del proto-pérmicu reconstruyóse como:[1]
| Llabial | Alveolar | Post- alveolar |
Palatal | Velar | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plain | Pal. | ||||||
| Oclusives y Africaes |
Sorda | *p | *t | *tʲ | *ʧ | *ʨ | *k |
| Sonora | *b | *d | *dʲ | *ʤ | *ʥ | *ɡ | |
| Fricatives | Sorda | *s | *sʲ | *ʃ | |||
| Sonora | *v | *z | *zʲ | *ʒ | |||
| Nasales | *m | *n | *nʲ | *ŋ | |||
| Aproximantes | *w | *l | *lʲ | *j | |||
| Vibrantes | *r | ||||||
Esti inventariu consonánticu caltúvose casi ensin cambeos nes modernes llingües pérmiques. Anque en komi fundiéronse la *w orixinal xunto con /v/ y produciéronse el cambéu /*l/ → /v/ o /w/ en munchos dialeutos. Ente que n'udmurto a principiu de pallabra diose'l cambéu /*r/ → /d͡ʒ/. *ŋ caltener namái nos dialeutos udmurtos, pasando nel restu de variedaes a /m/ (xunto a vocales posteriores), a /n/ (xunto a vocales centrales) y a /nʲ/ xunto a vocales anteriores.
Nes modernes llingües pérmiques, pueden apaecer tamién les consonantes /f x t͡s/ en préstamos léxicos del rusu recién.
La consonante *w yera pocu frecuente y namái apaecía a principiu de pallabra o tres *k inicial, xeneralmente remóntase a la diptongación d'una vocal posterior zarrada. Una pallabra anómala ye'l términu pal numberal "seis", *kwatʲ, qu'en komi ye la única pallabra nativa con un grupu consonánticu inicial.[2]
Tanto'l komi estándar y udumurto estándar tienen un sistema de siete vocales /i ɨ o y ə o a/. Anque estos fonemes nun se correspuenden direutamente en pallabres rellacionaes, pa dar cuenta de les correspondencies el proto-pérmicu rique de vocales adicionales, en delles propuestes se requirirían hasta 15 fonemes vocálicos en total. La reconstrucción del sistema vocálcio del proto-pérmicu y el so desenvolvimientu a partir del proto-urálicu tradicionalmente foi consideráu un problema difícil, pal qu'esisten delles propuestes distintes. Esiste alcuerdu xeneral na esistencia de dos series de vocales zarraes, una de les cualos da llugar a los modernos fonemes /i ɨ o/ en udmurto y komi estándar. La otra serie daría llugar en udmurto a /y ɨ o/ y en komi-ziriano a /y ə o/ (que komi-yozio corresponder coles vocales llargues /iː ʉː oː/). Nun esiste alcuerdu xeneral sobre qué estremaría a los dos series de vocales zarraes, pa dellos autores sería la cantidá vocálica (*o, *oː), pa otros la dexadez (*ʊ, *o) y p'otros l'abertura (*o, *o).[3]
Morfofonoloxía
editarLos raigaños nominales en llingües pérmiques tienden a ser monosílabes ya invariables cola forma canónica (C)VC. Los raigaños de tipu CV, como en udmurto ву /vu/ o en komi ва /va/ "water", y los raigaños de tipu (C)VCC, como en udmurto урт /urt/ o en komi орт /ort/ "soul", tamién son posibles. En udmurto, esiste un númberu mayor de raigaños bisílabos, la mayoría de la forma (C)VCɨ.[4]
Nos raigaños nominales con grupos consonánticos finales, la segunda consonante manifiéstase namái cuando va siguida d'una vocal en formes flexivas o derivatives:
Grupu Encurtiar a Exemplu -nm- -n сьин /sʲin/ "güeyu" -pt- -p -kt- -k кык /kɨk/ "2" -sk- -s мус /mus/ "fégadu" -ʃk- -ʃ мыш /mɨʃ/ "llombu"
El udumurto presenta una alternanza similar pa un númberu de grupos de la forma consonante sonora+/m/, ente qu'en komi-ziriano apaecen grupos de la forma consonante sonora+/j/.[5]
El raigañu verbal pa "venir": udmurto лыкты- /lɨktɨ-/, komi локты- /loktɨ-/ tamién amuesa l'alternanza ente una /k/ simple por casu nel imperativu (en udmurto esto namái se da en dellos dialeutos).[6]
Comparanza léxica
editarLos numberales en distintes llingües pérmiques son:
GLOSA Komi-
permiKomi-
zirianoUdmurto PROTO-
PÉRMICO'1' ɤtik etʲk~ɵtʲi odig *ɵtik < *ɵk-ti '2' kɯk kɨk kɨk *kɨk '3' kuim kujim kuinʲ *kujim '4' nʲolʲ nʲolʲi nʲɨlʲ *nʲɨlʲ- '5' vit vit vitʲ *vit- '6' kvatʲ kvajt kuɑtʲ *kwatʲ '7' sʲizʲim sʲizʲim sʲizʲɨm *sʲizʲɨm '8' kɯkjamɯs kɵkjamɨs tʲɑmɨs *kɨk-jamɨs '9' ɤkmɯs ɵkmɨs ukmɨs *ɵk-mɨs '10' das das dɑs (*das)
El morfema das ye un préstamu del protoindoeuropéu *deḱm 'diez'.
Referencies
editar- ↑ Bartens, 2000, p. 33.
- ↑ Bartens, 2000, páxs. 51-52.
- ↑ Bartens, 2000, páxs. 55-56.
- ↑ Bartens, 2000, p. 66.
- ↑ Bartens, 2000, páxs. 69-71.
- ↑ Bartens, 2000, p. 178.
Bibliografía
editar- Bartens, Raija (2000). Permiläisten kielten rakenne ja kehitys (en Finnish). Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. ISBN 952-5150-55-0.
Enlacex esternos
editar- S. K. Belykh. Swadesh list for Permic languages
Datos: Q161493
Multimedia: Permic languages
